Lögrétta - 08.03.1916, Blaðsíða 1

Ritstjóri:
ÞORST. GÍSLASON.
Þingholtsstræti 17.
Talsimi 178.
LOGRJETTA
AfgreiSslu- og innheimtum.:
ÞÓR. B. ÞORLÁKSSON,
Bankastræti 11.
Talsími 359.
Nr. 10.
Reykjavík, 8. mars 1916,
XI. árg.
Klæðaverslun
H. Andersen & Sön.
Aðalstr. 16.
Stofnsett 1888. Sími 32.
Þar eru fötin saumuð flest.
Þareru fataefnin best.
Bækur,
innlendar og erlendar, pappír og alls-
konar ritföng, kaupa allir í
Bdkauerslun Sigfðsar Eymundssonar.
Lárus Fjeldsted,
Y f irrjettarmálaf ærslumaður.
LÆKJARGATA 2.
Venjulega heima kl. 4—-7 sítSd.
Húsnæðisleysi
og húsabyggingar
í Reykjavík.
Fundarræða í „Fram“ 26. febr.
eftir
Jón Þorláksson.
Eins og öllum bæjarbúum er kunn-
ugt, kveöur nú svo mikið að hús-
næðisskorti hjer í Reykjavík, að
margar fjölskyldur verða aS sætta
sig við að hafast við i húsakynnum,
sem eru svo ljeleg, að fullyrða má,
að ekki sje svo sjeð fyrir heilsu íbú-
anna, að trygt geti heitið. Má við þvi
búast að af þessu leiði vanheilsa
og kyrkingur hjá þeirri kynslóð, sem
nú er að vaxa upp, og þegar svo er
komið, virðist sannarlega fullkomin
ástæða vera til þess að fleiri láti þetta
mál til sín taka heldur en þeir einir,
sem nú verða fyrir þessum búsifjum.
Þetta er orðið svo alvarlegt mál, að
það er bein skylda bæjarstjórnarinn-
ar og bæjarmanna yfirleitt, að láta
það nú þegar að einhverju leyti til
sín taka. Fyrir því hef jeg gerst svo
djarfur að bjóða bæjarstjórninni og
borgarstjóra til þessa fundar.
Ástæðurnar til húsnæðisleysisins
eru ljósar., Annars vegar er vöxtur
bæjarins, hröð fólksfjölgun og fjölg-
un atvinnuveganna. Síðan um alda-
mót hefur íbúatala bæjarins aukist
um hjer um bil 8000. Þá var hún um
óooo, en nú um 14000. Af þessari
fjölgun hefur nokkuð á 4. þúsund
bætst við síðan 1910, en á því tímabili
hefur mjög lítið verið bygt af íbúðar-
húsum, svo að það er síst að furða,
þótt þrengst hafi um fólkið. Auk
þess hefur húsnæðisþörf til atvinnu-
reksturs aukist að mun. Þar á ofan
bætist að fólk gerir nú miklu meiri
kröfur til rúmgóðra íbúða heldur en
áður. Þetta á þó helst heima, ef borið
er saman við fyrri tíma, því að það
ei engum efa undirorpið, að menn
gera langt um meiri kröfur til hús-
næðis nú, heldur en t. d. um miðja
oldina sem leið. En aðalástæðan til
húsnæðisleysisins er þó sú, sem jeg
drap á áðan, hve óvenjulega lítið hef-
ur verð bygt af íbúðarhúsum siðast-
liðin 5 ár. Til þess liggja aftur ýms-
ar orsakir, og munu þær vera öllum
Ijósar. Skal jeg þó drepa stuttlega á
nokkrar þeirra.
Fyrsta orsökin er sú, að eftir bygg-
ingaárin miklu, sem enduðu 1908,
drógu bankarnir sig í hlje og hættu
að miklu leyti að lána til húsabygg-
inga. Þetta var og ofureðlilegt, því
að þá var orðið helsti mikið urn í-
búðarhús í bænum í hlutfalli við
ólkstölu. Húseigendum gekk tregt að
fa nægilegar tekjur af húsum sínum
í' l'ess geta staðið í skilum við
)an atia. Þar við bættist, að um sama
ey 1 om afturkippur í þilskipaút-
ger ma, og yfirleitt voru ástæður
manna ekki betri en svo, að þeir urðu
að spara husnæði eins og frekast var
Þessi mynd er frá síðastl. gamlárskvöldi. Það er almenn venja víða um
lönd, að skjóta út gamla árið, en á vígstöðvunum minnast menn áramót-
anna með því að skjóta ekki. Á myndinni er sýnt spjald, sem franskir her-
menn höfðu á einum stað reist upp við skotgrafir sínar og snúið móti Þjóð-
verjum, ineð áritun bæði á frönsku og þýsku, er hljóðar þannig: ^Skjótið
ekki framar á þessu ári.“
unt. Niðurstaðan varð þá i stuttu
máli sú, að bankarnir töpuðu nokkr-
um lánum og urðu að taka á sínar
herðar nokkrar húseignir, sem eig-
endurnir gátu ekki haldið, og leigja
þær út. Ástæður bankanna til að
hætta að mestu leyti að lána fje til
húsabygginga, eru því auðskildar,
þar sem þeir urðu bæði að koma fram
sem útleigjendur húsa og þurftu að
sjá utn, að þau hús, sem þegar voru
bygð, rentuðu sig svo, að eigendur
þeirra gætu staðið í skilum. Jeg hygg,
að jeg geri bönkunum ekki rangt til
með þeirri tilgátu minni, að þeir hafi
hætt að lána fje til húsabygginga
beinlínis til þess að húsaleiga gæti
hækkað. Það var alveg eðlilegt, að
þeir gerðu þetta eins og þá horfði
við. Og hafi það verið tilgangurinn
með því að minka húsabyggingar, að
leigan hækkaði, þá hefur það tekist
ágætlega, og jeg hygg, að eigendur
þeirra húsa, sem bygð voru fyrir
1909, eigi nú ekki erfitt með að láta
tekjurnar hrökkva fyrir gjöldunum.
Önnur ástæða til húsnæðisleysisins
er sú, að einstakir peningamenn, sem
áður lögðu fje til húsabygginga, hafa
líka dregið sig í hlje, sumpart af
sömu ástæðum og bankarnir, en sum-
part af því að þeim hafa boðist arð-
vænlegri leið til að ávaxta fje sitt
heldur en að leggja það i húsabygg-
ingar. Sjerstaklega er það trollaraút-
gerðin, sem á seinustu tímum hefur
dregið til sín mesta peninga, enda
þykir nú fje naumast hyggilega var-
ið til annars, og mætti svo að orði
kveða, að í samanburði við arð þann,
sem hún gefur, þyki flest safi hjá
selveiði.
Ofan á þessa peningaeklu, sem eðli-
lega leiddi af hinum miklu húsabygg-
ingum á árunum 1904—08, bættist
svo annað atriði, sem ekki hafði litla
þýðingu. Nú hefur verið innleitt hjer
nýtt byggingarlag, alveg frábrugð-
ið því, sem menn áður voru vanir, og
gerir það mönnum erfiðara að ráð-
ast i húsabyggingar en áður var. Áð-
ur var lagið það, að byggja á hverri
lóð fremur smá hús fyrir 1—2 fjöl-
skyldur, og gekk það vel meðan bygt
var úr timbri. En þegar byggingar-
laginu var breytt og rnenn fóru að
byggja úr steinsteypu, komu brátt í
ljós megn vandkvæði, því að hús með
svipaðri stærð og áður vildu reynast
annaðhvort of vond eða of dýr. Þetta
var býsna eðlilegt, því að bygging-
arlagið var nýtt í landinu, og það
þarf meiri reynslu heldur en hjer var
til að dreifa til þess að ráða fram úr,
hvernig haga skuli byggingu húsa i
emstökum atriðum, svo að livergi
beri út af. Það er þó enginn efi á
því, aö það er hægt að byggja góð og
vönduð steinsteypuhús án þess að
þau verði óhæfilega dýr, og ef það
mishepnast, þá er hætt við, að það sje
annaðhvort vankunnátta eða óvand-
virkni, sem veldur. Jeg ætla ekki að
fara langt út í einstök atriði í gerð
húsa, en af því að jeg sje, að hjer
er talsvert af húsasmiðum, vil jeg
minnast lauslega á nokkur atriði.
Jeg held að reynslan sje nú búin að
sýna það, að steinsteypuhús með ein-
földum veggjum sjeu óviðunandi til
íbúðar í okkar loftslagi. Þetta var
mönnum ekki ljóst, þegar fyrst var
byrjað að byggja hjer steinsteypu-
hús. Þótt dýrara sje að hafa veggina
tvöfalda, mun þó ekki annars kostur,
en hins vegar verður að leita allra
ráða til þess að húsin verði e k k i
o f d ý r.
Það má telja ógnarlega margar or-
sakir til þess að hús verði dýr nú á
tímum, og dýrari en áður. Sumar
þeirra eru okkur óviðráðanlegar, svo
sem hátt verð á aðfluttu efni og flutn-
ingsgjald. En svo eru margar aðrar
orsakir.sem virðast vera þess eðlis,
að hægt sje að ráða við þær að ein-
hverju leyti. Skal jeg nú nefna nokkr-
ar þeirra fljótlega, en víkja nánar að
þeim seinna.
Fyrst vil jeg nefna það, að húsin
bafa verið alt of sundurleit til þessa.
Það eru engin tvö hús eins. Það ligg-
ur svo djúpt i þjóðareðlinu að hver
vill bauka út af fyrir sig, en það er
ekki holt eða heppilegt til að fá ó-
dýr hús. Það segir sig sjálft, að það
er ekki litill verðmunur, sem af því
stafar, að fá nýtt snið fyrir hvert
einasta hús. Þá má og nefna það, að
nú er orðin lenska hjer i húsagerð,
að byggja öll hús sjerstæð, með fjór-
um útveggjum og gluggum á öllum
hliðum. Þetta er of dýrt. Það er á-
kaflega mikill verðmunur á útvegg
með gluggum eða fáguðum, svo hann
sómi sjer frá götunni, og á eldvarnar-
vegg eða milligerð milli tveggja húsa,
sem standa saman. Þetta hefur mjög
mikil áhrif á verð húsanna. Þá má
nefna þriðja atriðið, að vinnukraftur
mannsins er alt af að verða dýrari,
en vjelakraftur mjög litið notaður.
Það er þó eitt aðalskilyrði fyrir
aukningu allrar framleiðslu, að vjel-
ar sjeu látnar vinna þyngstu vinnuna.
Nú er sem betur fer liðinn sá tími,
er verkamenn töldu vjelarnar verstu
óvini sína, með því að þær útrýmdu
þeim frá vinnu. Nú er þeim orðið
ljóst, að vjelarnar eru einmitt þeirra
verkfæri.
í fjórða lagi eru gerðar kröfur til
ýmislegrar smávegis tilbreytni, sem
hleypir fram verðinu. Yfirleitt er
mjög rík tilhneiging hjá mönnum til
að hafa hver sitt snið á hurðum og
gluggum og öðru. Út á það er auð-
vitað ekki neitt að setja fyrir þá, sem
hafa efni á þvi, en það verður miklu
dýrara, og ef talað er um að byggja
ódýr hús, þá verða menn að láta sjer
lynda að hafa hurðir og glugga eins
og á húsi nágrannans. — Þetta bygg-
ingarlag er nýtt hjá okkur, og menn
eru ekki enn þá orðnir nógu þaulæfð-
it i öllu því, er að smíðinni lýtur.
En þetta á fyrir sjer að lagast með
tímanum.
Þá má enn nefna það, að innlent
byggingarefni er að verða mjög tor-
fengið, því að svo má segja, að
byggingarefnisnámur þær, sem menn
hafa gengið í undanfarið hjer i ná-
grenni bæjarins, sjeu að verða upp-
unnar, og það er fyrirsjáanlegt, að
innan skamms tima verðum við að
Trygfg'ing1
fyrir að fá vandaðar vörur fyrir lítið verð, er að versla við
V. B. K.
Landsins mestu birgðir af:
Vefnaðarvörum Pappír cg ritföngum
Sólaleðri og skósmíðavörum.
Pantanir afgreiddar um alt ísland.
Heildsala.
Vandaðar vörur.
Smásala.
Ódýrar vörur.
Verslunin Björn Kristjánsson, Reykjavík.
Dvergfur,
trjesmíOauerksniiOja eo timberuerslun
(Flygeoring S Co.).
Hafnarfirði. Símnefni: Dvergur. Talsími 5 og 10.
Hefur fyrirliggjandi: Hurðir — Glugga — Lista og yfir höfuð alls konar
timburvörur til húsabygginga og annara smíða. — Húsgögn, ýmis konar, svo
sem: Rúmstæði — Fataskápa — Þvottaborð og önnur borð af ýmsum
stærðum.
Pantanir afgreiddar á alls konar húsgögnum. — Rennismíðar af öllum
tegundum.
Miklar birpllr if siskn tlmbri, sementi og pappa.
Timburverslunin tekur að sjer byggingu á húsum úr timbri og steinsteypu,
og þar sem vjer höfum fengið betri kaup á timbri í þetta skifti en alment
gerist, væntum vjer að geta boðið viðskiftamönnum vorum hin allra bestu
viðskifti, sem völ er á.
sækja byggingarefni lengra frá bæn-
um en hingað til. Jeg er sæmilega
kunnugur hjer í nágrenninu, og eftir
þeim' kunnugleika mínum þykist jeg
mega fullyrða að hið eina, sem getur
bjargað okkur í þessu efni, eru betri
samgöngutæki á landi, heldur en við
eigum nú við að búa. Ef við fengjum
járnbraut til Hafnarfjarðar, þá eru á
þeirri leið svæði, þar sem allmikið
byggingarefni er að fá, og ef við
fengjum járnbraut um Mosfellssveit-
ina, þá er okkur borgið um langan
tíma, því að þar eru afarmiklar nám-
ur. Jeg hef ekki getað komið auga á
aðrar leiðir en þessar til þess að bæta
úr þeim byggingarefnisskorti, sem er
yfirvofandi í bænum.
Það er nú fullljóst, að ef rætast
á úr húseklunni, þá verður að byggja,
og það svo ódýrt, að mönnum sje
ekki ofvaxið að greiða þá húsaleigu,
sem þarf til þess að renta andvirði
húsanna og halda þeim við. Þarf því
fyrst og fremst að finna leiðir til að
gera húsagerðina að einhverju leyti
ódýrari en áður, og vil jeg hreyfa
nokkrum atriðum, er miða í þá átt, í
von um að aðrir íhugi þau og bæti
við.
Fyrst vil jeg nefna það, að vjela-
vinnu þarf að innleiða til þeirra verka
við húsabyggingarnar, sem unt er. En
á þvi eru þeir erfiðleikar, að ekki er
enn þá kostur á því rekstursafli, sem
hentast er til þeirra hluta, sem sje
rafmagni. Það er vonandi að þess
verði ekki langt að bíða hjeðan af,
að rafmagnsstöð verði reist fyrir bæ-
inn, með svo þjettum leiðslum, að
mönnum verði innanhandar að setja
sjer upp rafmagnsmótora í sambandi
við þær með tiltölulega litlum kostn-
aði. Þeir eru ódýrir í samanburði við
aðrar aflvjelar, kosta um ioo kr. fyr-
ir hvert hestafl, og mjög auðvelt að
setja þá í samband við leiðslurnar til
að fá afl i þá. Eftir að rafmagn er
fengið í bæinn, er sjálfsagt að nota
slíka mótora við steinsteypublöndun
og flutning steypunnar frá blöndunar-
tækjunum þangað sem hún á að vera
í húsunum.
Svo er annað höfuðatriði, sem sjer-
staklega snýr að öllum húsasmiðum,
að það er um að gera að þeir muni
eftir þvi, að það er nýtt byggingar-
lag, sem þeir eru að framkvæma, og
þó að þeir hafi sjeð eitthvað fyrir
sjer, þá er óvíst að fengin sje reynsla
fyrir þvi að það sje það eina rjetta.
Þeir verða með öðrum orðum að vera
sívakandi og hafa opin augu fyrir öllu
því, sem gæti bætt húsagerðina, gert
húsin betri og vinnuna auðveldari.
Jeg held að það væri heppilegt að
þau fjelög, sem mest er í af húsa-
smiðum og byggingameisturum,
tækju á dagskrá innan sinna vje-
banda þau mál, er lúta að sjálfri
húsasmíðinni. Þau eiga ekki heima í
þessu fjelagi, enda ætla jeg mig ekki
þann mann, að jeg geti kent vönum
húsasmiðum vinnubrögð. Þeir húsa-
smiðir, sem nú lifa, verða að hafa það
hugfast, að þeir eiga að vera kenn-
arar komandi kynslóða, en til þess
þurfa þeir að láta reynsluna kenna
sjer að láta hið gamla víkja fyrir
öllu nýju, sem til umbóta horfir.
Jeg vil þó að eins nefna örfá at-
riði, sem húsasmiðir þurfa að taka
sjerstaklega til umhugsunar, t. d. fyr-
irkomulag á mótum öllum. Nú er
trjáviður dýr og því tilfinnanlegt, ef
mikið af honum gengur í súginn við
að slá saman mót og rífa þau sundur
aftur. Það er þvi umhugsunarefni
fyrir húsasmiðina, hvort ekki sje
hægt að komast hjá því að negla
saman mót fyrir eina hæð að eins í
einu, rífa þau svo öll í sundur og
negla saman alveg að nýju mót fyrir
næstu hæð eða næsta hús. Jeg er sann-
færður um, að hjer liggur verkefni
fyrir menn, sem hafa dálitla hugsun
samfara reynslu, að athuga, hvort
ekki sje hægt að búa til hæfilega
stóra fleka, sem megi flytja, án þess
að rífa upp neglingar. Annað má og
nefna. Hjer er alsiða að sementshúða
steinsteypuveggi að utan, en þvi mið-
ur hefur það ekki alt af gefist vel,
því að húðin vill stundum springa.
Erlendis þykjast menn geta steypt
eins til tveggja þumlunga lag úr
þjettri steypu yst i veggina, en haft
venjulega veggjasteypu á bak við,
og þarf þá ekki að sementshúða eftir
á. Þarna er lika hlutur, sem reynslan
á eftir að skera úr, og þannig má
nefna ýmislegt fleira.