Lögrétta - 22.03.1916, Blaðsíða 2
LÖGRJETTA
50
LÖGRJETTA kemur út á hverjum mitJ-
vikudegi og auk þess aukablöð við og við,
minst 60 blöð alls á ári. Verð 5 kr. árg. á
lslandi, erlendis kr. 7.50. Gjalddagi 1. júlí,
hraöa vatnsins meira en 85 pct. af
yfirborSshraðanum, og er meöalvatns-
megnið eftir því:
6.72X1.20X0.85 = 6.86
teningsmetrar á sekúndu.
Sje gert ráö fyrir aö 25 pct. af afl-
inu tapist við núningsmótstööu í píp-
um og vjelum m. m., þá má finna
hina nothæfu hestaflatölu með því
aö margfalda saman fallhæöina (í
metrum) og vatnsmegnið (í tenings-
metrum á sek.), og margfalda meö 10.
Verður hin hothæfa hestaflatala Ell-
iðaánna samkvæmt mælingunum þá:
70X6.86X10 = 4802
hestöfl að meöaltali yfir áriö.
Nú er notkun aflsins, hvort sem er
til ljósa, iönaöar eða annars, aldrei
jöfn yfir allan sólarhringinn. Með
því að geyma afganginn af vatninu
frá nóttunni til dagsins, má fá nægi-
legt vatn til þess aö fullnægja miklu
stærri vjelum, heldur en sem svarar
meöalafli árinnar, máske 50 pct.
stærri, máske meira; um þaö verður
ekki sagt fyr en rannsókn á málinu
í heild sinni er um garð gengin.
3. Aflþörf bæjarins.
Eftir reynslu þeirra kaupstaöa og
kauptúna hjer á landi, sem þegar
hafa fengið rafmagn, má áætla að
ljósþörfin nemi aö minsta kosti
einum 16 kertaljósa lampa fyrir hvern
íbúa. Sje nú áætlað aö helmingur nú-
verandi gaslampa haldist, og auk þess
götulýsingin með gasi fyrst um sinn,
virðist mega áætla aö salan á raf-
magnsljósum muni fljótlega nema
a. m. k. 10000 lömpum 16 ljósa. Logi
þeir allir samtímis, eyða þeir 200 kíló-
watt af rafmagni, og til þeirrar fram-
leiðslu þarf alt að 400 hestöfl á stöð-
inni, og þó minna, ef notuð er hin
nýjasta tegund lampa.
Um aflþörfina til mótora er erfitt
aö segja. 31. júlí 1915 voru hjer 15
gasmótorar, samtals 44 hestöfl. Stein-
olíumótorar í bænum nema nú á aö
giska 50 hestöflum, en flestir þeirra
eru aö eins notaðir endrum og sinn-
um. Fjögur fyrirtæki eru nú í bænum,
sem nota gufuafl, og mundu sum
þeirra að minsta kosti bráðlega taka
rafmagn að einhverju leyti. Að öllu
athuguðu, virðist oss sem gera megi
ráð fyrir aö 600 til 800 hestöfl til
ljósa og aflframleiðslu mundu seljast
mjög bráðlega. Að sjálfsögðu ætti
stöðin þegar í byrjun að vera nokkru
stærri en þetta, og alt undirbúið und-
ir frekari stækkun þegar þörfin út-
heimtir; nánari áætlun um þetta get-
ur nefndin ekki gert á þessu stigi
málsins, því að athuganir og áætlanir
þessu viðvíkjandi verða að gerast í
sambandi við undirbúningsáætlun þá
um stærð, tilhögun og kostnað við
rafmagnsstöðina, sem nefndin fer
fram á að bæjarstjórnin láti nú gera.
Vjer leggjum ekki heldur út i það,
að gera á þessu stigi málsins áætlun
um tekjur stöðvarinnar, heldur verð-
ur sú áætlun einnig að vera innifalin
i hinum almenna undirbúningi máls-
ins,en benda má á það, að eftir því
verði, sem goldið er fyrir rafmagns-
ljós í kauptúnum hjer, ættu þau 400
hestöfl, sem vjer að framan höfum
áætlað til ljósa, að gefa af sjer um
50 þús. kr. árstekjur.
En það virðist oss auðsætt, að þeg-
ar borin er saman aflþörf bæjarins
til ljósa og hreyfivjela annars vegar,
og stærð vatnsaflsins í Elliðaánum
hins vegar, þá verður niðurstaðan
sú, að við Elliðaárnar er unt að
koma upp svo stórri aflstöð, að hún
fullnægi bænum um talsvert árabil.
Og oss er það ljóst, að stöð, sem
væri stærri en Elliðaárnar leyfa,
mundi ekki geta borið sig, sennilega
ekki um langt árabil, og mundi því
verða bænum beinlínis til byrði, í
stað þess sem hæfilega stór stöð,
gerð með hæfilega stækkun í fram-
tíðinni fyrir augum, mun ekki að eins
geta borið sig, heldur einnig geta gef-
ið bænum vísan árlegan gróða.
4. Sogið.
Út af fullyrðingu bæjarfulltrúa
Þorv. Þorvarðarsonar á fundi bæjar-
stjórnarinnar 2. þ. m. um það, að hin
eina rjetta leið í þessu máli væri sú,
að Reykjavíkurbær taki Sogfossana
Svanasöng-ur.
Nú er áreiðanlega best fyrir alla söngvini, sem þurfa að láta b i n d a
nótnabækur, að koma með þær á
Nýju bókbandsvinnustofuna i Gutenberg.
Sími 579.
Alt nýtt. — Mest úrval af efni.
BRYNJ. MAGNÚSSON.
Lj
Matth. Jochumsson:
i ó ð m æ 1 i.
Ú rval.
Valið hefur í samráði við höfundinn Guðm. Finnbogason dr. phil.
Stór bók og eiguleg.
Kostar kr. 3.50. Innbundin kr. 4.50.
Bókaverslun Sigfásar Eymundssonar.
OUubirgdir þær,
er Fiskifjelagið á óseldar, verða seldar á 34 kr. tunnan þennan mánúð
út, þeim, sem panta fyrir þann tíma og andvirði fylgir pöntuninni. Eftir
þann tíma verður verð á oliunni hækkað. Verðið er miðað við, að olían
sje tekin á staðnum.
Reykjavík, 20. mars 1916.
Stjóru Fiskifjelag'sins.
til aflframleiðslu, höfum vjer leitað
upplýsinga um kostnaðaráætlanir
þær, sem gerðar hafa verið um út-
byggingu þeirra fossa. Hefur Guðm.
J. Hlíðdal verkfræðingur góðfúslega
látið nefndinni í tje eftirfarandi upp-
lýsingar um það atriði:
„Árið 1908 og 1909 ljet hf. „Fosse-
aktieselskabet Island“ gera lauslegar
mælingar á Sogfossunum og áætlun
yfir útbyggingu þeirra. Samkvæmt
þeim má fá með hæfilegri stýflu
44000 hestöfl á túrbínuásana, og var
kostnaðurinn við útbygginguna(afl-
stöðina) áætlaður kr. 3214000.00
og árl. viðhalds- og
reksturskostnaður — 327220.00
Með hærri stýflu er áætlað að fá
megi 61000 hestöfl á túrbínuásana, er
kosti útbygð kr. 5547000.00
og viðhalds- og rekst-
urskostnaður árlega — 527940.00
Hjer í er ekki innifalinn kostnað-
ur við vega- eða járnbrautarlagningu
til flutnings á vjelum og efni; ekki
heldur aflleiðslan frá Sogfossunum
til Reykjavíkur, en jeg get hugsað
að hún mundi kosta um kr. 920.000.00
íyrir allan kraftinn.
ÞesS skal getið að áætlunin er mið-
uð við lægra verð en nú er á vjelum
og efni.“
Hjer við má bæta því, að vitan-
lega er ekki heldur í þessum áætlun-
um meðtalinn kostnaður við leiðslur
um Reykjavíkurbæ.
Hyggjum vjer óþarft að fjölyrða
um þá fyrirætlun, að Reykjavíkur-
bær ráðist í útbyggingu Sogfossanna
til þess að fullnægja nútíðarþörfum
sínum að því er rafmagn snertir.
Mókol og steinkol.
Fyrir rúml. 20 árum vakti Valdi-
mar Ásmundsson máls á því í Fjall-
konunni, hve mikill sparnaður það
mundi vera fyrir íslendinga að not-
færa sjer þau óþrjótandi kynstur af
mó, sem liggur í íslenskum mómýr-
um, og búa til mókol í stað nokkurs
af steinkolum þeim, sem keypt eru
frá útlöndum. En þó að innflutning-
ur steinkola til Islands hafi síðan
margfaldast, hefur víst fáum komið
til hugar að gefa málinu nokkurn
nánari gaum. Að vilja vekja menn til
framkvæmda í því efni, hefur verið
sama og að berja höfðinu við stein.
Hið síðasta, er jeg hef sjeð um mál-
ið í íslenskum blöðum, var þrumandi
grein, sem Lárus Pálsson reit í ísa-
fold vorið 1912. Hvatti hann þá bæj-
arstjórn Reykjavíkur til þess að taka
málið tafarlaust að sjer og senda ein-
hvern efnilegan mann til útlanda til
þess að læra móiðnaðinn. Hvort nokk-
ur hefur virt greinina þess að lesa
hana, veit jeg ekki, en hitt veit jeg,
að allir þögðu, og síst af öllu var neitt
gert til framkvæmda.
Síðan hafa nú þau tíðindi gerst,
sem fært hafa öllum þjóðum heim
sanninn um það, að hollur er heima-
fenginn baggi. Þjóðirnar hafa feng-
ið augun opin fyrir því, hve gott
það er, að geta búið að sínu, vera
sem minst öðrum þjóðum háður að
því er lífsnauðsynjar snertir. Gunn-
fáninn blaktir yfir verslunarmiðstöð
heimsins og millilanda samgöngur
eru nú allar nýjum erfiðleikum
bundnar; erfiðleikum, sem nálega
mundu hafa orðið að ómöguleikum,
ef ofurefli Breta yfir fjandmönnum
þeirra á hafinu hefði ekki verið svo
ótvírætt sem það er. En þó að Bret-
ar haldi samgönguleiðum opnum, þá
er það næsta vafasamt að þeir geti
til lengdar haldið áfram með að
birgja aðrar Norðurálfuþjóðir upp
með vörutegundum þeim, er þeir hafa
nálega haft einkasölu á, eins og
t. d. er með steinkol. Það er efalítið,
að útflutningur kola frá Englandi
muni innan skamms verða takmark-
aður mikið, og ef ófriðurinn varir
lengi—sem vissulega allar líkur eru
til — rekur sennilega að því, að bann-
aður verði allur útflutningur, nema
þá til bandamanna Englendinga.
Til þess að vera viðbúnar eldsneyt-
isskorti þeim, er leiða mundi af slíku
banni, leita hinar ýmsu þjóðir nú
nýrra úrræða; og fyrir flestum er þá
mórinn aðalathvarfið. Um langan
aldur hefur í flestum löndum verið
nokkur móiðnaður, jafnvel Englend-
ingar, með öllum sínum kolanámum,
hafa notað eigi all-lítinn mó til elds-
neytis. í Danmörku hefur mókola-
gerð alt af verið óveruleg, en í Sví-
þjóð aftur á móti í allstórum stíl, svo
að mór hefur jafnvel verið notaður
til reksturs við sænskar járnbrautir
og verksmiðjur. Þjóðverjar hafa þó
í þessu, sem mörgu öðru, staðið öll-
um þjóðum framar og verið lærifeð-
ui annara. Þó hafa þeir, sem kunnugt
er, sjálfir steinkolanámur.
Bæði Danir og Svíar tala nú um
að auka móiðnaðinn stórkostlega,
jafnvel svo, að þeir geti að mestu
verið án steinkola, ef í nauðirnar rek-
ur. Tilraunir, sem R y g a a r d verk-
fræðingur, stöðvarstjóri við gasstöð-
ina í Landskrónu, hefur nýlega gert
með mó til gasframleiðslu, hafa sýnt
mjög eftirtektar verðan árangur og
stuðla víst mikið að því að hrinda
málinu áfram. Tilraunirnar sönnuðu
það, að mór gefur 20 pct.
meira gas en bestu gaskol.
Hitagildi mógassins var hjer um bil
/ af hitagildi steinkolagassins. Auk
þess var í mógasinu tjara, benzol og
ammoniak í svipuðum hlutföllum sem
í kolagasi. Rygaard hefur búið til
hentugan ofn til notkunar við gas-
vinslu úr mó. Hann metur arðinn af
einu tonni af mó 2/ af því, sem venju-
lega er talið, þegar gasið er metið til
fjár, og hann kveðst munu geta rek-
ið rafmagnsaflstöðvar með mógasi.
Ef íslendingar skyldu nokkurn
tíma fara að ráðum Lárusar Pálsson-
ar og senda mann utan til þess að
nema móiðnðinn, mundi jeg telja það
óheppilegt að sá maður yrði sendur
hingað til Danmerkur, meðan Danir
hafa ekki náð lengra í þeirri grein
en þeir enn þá hafa. Ef ástandið á
Þýskalandi er svo, að ekki sje að-
gengilegt að snúa sjer þangað, er
það vafalaust í Svíþjóð að fullkomn-
astrar fræðslu mundi að leita.
Khöfn, 13. febr. 1916.
S n æ b j. J ó n s s o n.
Svar
til próf. Har. Níelssonar.
Jeg sje í Lögrjettu í dag, að pró-
fessorinn hefur reiðst ummælum min-
um um andatrúna hans, og get jeg
ekki sagt, að mjer hafi komið það
á óvart.
Hann hefur fengið sjer vottorð
nokkurra manna úr „söfnuði“ sín-
um, og verð jeg að telja þar suma
sjálfsagða til þess að „styrkja“ hann,
en aðrir eru þar óneitanlega dálítið
nýstárlegir. Þeir segjast hafa hlustað
á prjedikanir hans (í Fríkirkjunni ?)
að staðaldri (það gæti verið nokkuð
vafasamt um þá suma), en með
þetta að eins að baki þykjast
þeir geta fullyrt, að það sje „ósann-
indi“ hjá mjer, að H. N. kenni (eða
hafi kent) Krist sem m i ð i 1 — það
þýða orðin í grein minni —, og að
slíkt sje „þveröfugt við ö 11 hans um-
mæli um Krist“, sem hann hafi ávalt
talað um „með þeirri lotningu, sem
kristnum presti sæmir“.
Um hið síðasta mega guðfræðing-
arnir deila, líka þeir hinir virðulegu,
er undir vottorðið hafa skrifað.
Spyrja má að eins um, hvernig sje
farið hugmyndum s u m r a af undir-
skrifendunum um það, h v a ð kristn-
um presti sje sæmilegt? En um hin
atriðin skal jeg „að gefnu tilefni“ taka
fram það, sem hjer segir:
1. Umtal próf. Har Níelssonar um
Krist oft og mörgum sinnum í
almennings áheyrn hefur ekki orð-
ið skilið öðruvísi en svo, að hann
eigi við, að Kr. hafi verið miðill
(þótt hann hafi auðvitað getað
haft aðra mikilvæga hæfileika);
síðast j a f n v e 1 í hinni nýút-
komnu ræðu hans um „ummynd-
unina“, þótt hann fari talsvert
kringum málið þar og skjóti
1 í k a fram lærisveinunum þremur
(Pjetri, Jakob og Jóhannesi), sem
reyndar liggur næst að skoða sem
þátttakendur við þetta tæki-
færi (er bersýnilega samsvarar hjá
honum andafunda-opinberunum).
Ekkert veit jeg um það, hvort
ræða þessi hefur verið prentuð
eins og hún var haldin, jeg hlust-
aði ekki á hana, en þessum orðum
mínum get jeg fundið stað með til-
vitnunum í ræðuna, ef þörf gerist;
hjer hirði jeg ekki að lengja málið
með því.
2. Fyrirlestur hans fyrir fáum árum
um s p á m e n n i n a, er hann
taldi ótvírætt hafa verið miðla (í
þ v í væri einmitt spádómshæfi-
leiki þeirra fólginn). Og varla
munu leikmenn hafa getað skilið
hann og aðra nýguðfræðinga öðru
visi en svo (þótt nokkuð kunni
að hafa slegið úr og í, eins og
þeim er ekki ógjarnt), að Kristur
i rauninni heyrði til spámanna-
flokkinum, þótt fullkomnari væri
en fyrirrennarar hans. Hann þá
lika miðill.
3 Líkræða próf. H. N. hjer um árið
yfir Indriða miðli Indriðasyni, sem
mjer er sjerlega minnisstæð. Ekki
var annað heyranlegt, en að hann
væri þar að bera þá saman
— Krist og Indriða —, er b á ð i r
hafi verið gæddir þessari náðar-
gáfu (miðilsgáfunni).
Að þessu, sem hjer er talið, gæti
jeg fengið fjölmargar vottanir, ef
jeg teldi það taka þvi.
Að próf. H. N. dirfist að neita
þessu nú, sýnir annaðtveggja: Ótrú-
lega reikan í þessum efnum, samfara
ógætni við það, sem talað hefur ver-
ið, eða þá að honum þyki nú sjálfum
of langt farið — og vilji nú draga
inn seglin.
„Vottorðið", sem honum var gef-
ið, er svo ógætilega orðað, að það
tekur yfir a 11, sem hann á að hafa
sagt, enda þótt það muni, eins og
drepið var á, a ð e i n s byggjast á
þessum síðustu daga prjedikunum
hans í Fríkirkjunni! En það hafa
þessir höfðingjar, sem undir skrif-
uðu, líklega ekki tekið sjer nærri.
Nú, en þegar Kristur er orðinn
m a ð u r hjá þeim, því getur hann
þá ekki orðið „miðill“, eins og aðrir
menn, þar sem það er þó fullkomnun
eigi all-lítil, að hyggju andatrúar-
manna? Þessi skoðun, sem jeg og
fleiri telja prófessorinn hafa látið
í ljósi, er þó fult svo hugsanrjett frá
sjónarmiði andatrúarmannsins og ný-
guðfræðingsins, hvað sem því
„kristilega" líður.
Eða hvers vegna er H. N. n ú svo
æfur yfir þessu sem þeim mestu lotn-
ingarspjöllum við Krist — hann, sem
sífelt hefur verið aðdásama mið-
i 1 s g á f u n a sem eitt það v e g 1 e g-
asta og æðsta, sem mennirnir
gætu öðlast? Finst honum þá eitt-
hvað athugavert við það, þegar það
er dregið fram í dagsbirtuna, eða
rjettar ályktanir gerðar af kenning-
um hans?
Jeg hef ekki hlýtt á Fríkirkju-
prjedikanir H. N., en orð hafa farið
af þeim sem ómenguðum andakenn-
ingum, hvort sem hann hefur nú að
einhverju lýst þar öðrum skoðunum
á þessu en hann áður hafði gert, eða
ekki. En ef til vill er hin rjetta
m e i n i n g vottorðsins sú, sem orð
þess að vísu einnig benda til, að mið-
að við prjedikanir H. N. í Fríkirkj-
unni, hafi hann e k k i kent Kdist
sem „a ð e i n s m i ð i 1“—heldur til-
einkað honum f 1 e i r i eigindir. Læt
jeg það vera. Og er þ á í rauninni
alt viðurkent, sem þurfti, að því er
þetta atriði snertir.
Að eins verð jeg að biðja menn
að gæta þess, að hjer er ekki um það
að ræða, hvort H. N. hafi k a 11 a ð
Krist „miðil“, heldur að hann hafi
gefið honum miðilseinkennin.
Ekki birtir prófessorinn neitt vott-
orð um það, að í kenningum hans
felist ekki, að hann telji nú andatrúna
aðalstoð kristindómsins og
að kraftaverk nýja testa-
mentisins sjeu andafyrir-
brigði o. s. frv. Jeg býst við
næst, að sjá þessa „mætu og þjóð-
kunnu menn“ lýsa þau orö mín „ó-
sannindi“.
Grein mína skrifaði jeg, eins og
hún ber ljóslega með sjer, út frá mínu
veraldlega sjónarmiði, bæði af
því að jeg tel óheimilt að flytja þess-
ar kenningar í þjóðkirkjunni, eins og
henni er að lögum í skinn komið (og
hún varðar alla landsmenn), og svo
hins vegar af því, að jeg tel anda-
kuklið þeirra skaðlegt hindurvftíni,
sem óleyfilegt er að boða sem „sann-
leik“. Bæði frá leikum og lærðum
hef jeg fengið mikið og eindregið
þakklæti fyrir þetta, er menn telja
orð í tíma talað. Nöfn þeirra manna
yrðu álitleg skrá, ef jeg færi að biðja
mjer „vottorða". En eigi geri jeg
það að þessu sinni.
Þetta, sem prófessorinn kallar „á-
rás“, er þá komið fram af þvi, að
lengur varð ekki þagað; jeg
tók til máls, af því að enginn annar
varð til þess og þar sem jeg hef áður
látið mig þetta mál skifta.
Að prjedikanir og kenningar próf.
H. N. hafi stórhneykslað margan
manninn, hvort sem trúaður hefur
verið eða vantrúaður, er ekki vafa-
mál. Getur vel verið, að próf telji díka
menn ekki mikils virði; en stendur
ekki einhverstaðar skrifað eitthvað
um þá, sem hneyksli smælingjana?
Á „átrúnaðarleysi“ mínu vænti jeg
þess að nýguðfræðingar taki ekki
hart, því að jeg tel þá vera á sömu
leið, þótt jeg kunni ef til vill að
standa þar feti framar.
Jeg læt það alveg hlutlaust, að pró-
fessorinn er að lokum að barma sjer
framan í biskupinn, og er sem hann
mæli nú allmjög til vorkunnsemi
hans. Mun það ekki verða fyrir gýg!
Jeg skal játa, að mjer er engu síður
en próf. H. N. forvitni á að sjá,
h v e r j u biskupinn okkar svarar.
Úr því að jeg hef orðið að geta
hans hjer við enn, skal jeg leyfa mjer
að skýra frá því, að i athugasemd