Lögrétta - 17.10.1916, Síða 2

LÖGRJETTA
r7<£
þjer treysta því, að afurðir frá ís-
landi verði borgaðar svipað og norsk-
ar afurðir, ef til samninga kæmi á
annað borð.
Yðar
Til þess nú að vera vel undirbúinn
hvað snerti samninga um sölu til
Bretlands, hvort heldur til einstakra
manna eða fjelaga, gerði jeg mjer
ferS til Noregs í miSjum maímánuSi
og átti tal viS ýmsa norska verslun-
armenn og þar á meSal J. Martens í
Bergen (umboSsmann Breta í Nor-
egi) og töldu þeir engan vafa á því,
ef til samninga kæmi um sölu á fiski
og fiskiafurSum frá Islandi, þá ætti
ekkert aS vera því til fyrirstöSu, aS
nefndir frá báSum löndunum gætu
unniS aS samningum saman. Þó töldu
þeir lítinn hag í því fyrir íslendinga,
af því aS þeir stæSu betur aS vígi en
NorSmenn, þar sem birgSir þær, er
NorSmenn þyrftu af kolum og salti
væru miklu meiri en Isl. og færu mest
allar í gegn um hendur Englendinga;
en hins vegar álitu þeir þó, aS þar
sem um sams konar verslunarsamn-
ing væri aS ræSa, ættu báSir partar
aS hafa styrk af því aS semja í einu
lagi. Slík samvinna væri ekki nema
góS og ynni hvorugum tjón.
Jeg þóttist nú hafa komiS ár minni
vel fyrir borS og ugSi einskis. Nú
líSa tímarnir, og aS heiman heyri jeg,
aS menn sjeu í undirbúningi meS aS
selja fisk sinn fyrir sæmilegt verS,
og jafnframt aS væntanleg sumarsíld
sje þegar aS mestu leyti seld fyrir-
fram fyrir hátt verS, eins og sann-
ast á því, aS máliS af nýrri síld var
fyrst selt fyrir alt aS 27 kr.; jafn-
framt fæ jeg verslunarskýrslu frá
Bergen, dagsetta 15. júní, sem telur:
MeSalalýsi 450—500 kr. pr. tn.
AnnaS lýsi 350—375 kr. pr. tn.
Síld 110 kr. pr. tn.
Hrogn 80—85 kr.
og jafnframt tilgreint, aS Englend-
ingar sjeu kaupendur. Þess var og
getiS í opinberum skýrslum frá versl-
unarráSaneytinu, aS Bretar bySu
NorSmönnum aS kaupa af þeim síld
veidda viS ísalnd á 60 aura kíló, en
aS NorSmenn vildu ekki selja. Þessa
daga og fram eftir júnimánuSi voru
margoft fyrirspurnir til mín um kaup
á fiski og síld, og voru þaS bæSi
sænskir og norskir kaupendur, sem
kváSust mundu vilja greiSa 60 aura
fyrir kíló, liggjandi heima, og vildu
ábyrgjast kaupin meS því aS senda
peninga í banka á íslandi og gefa
staSfesta yfirlýsingu frá bretskum
ræSismönnum um aS þeir hefSu leyfi
Breta til aS reka verslun.
Samtímis var þaS, aS jeg stóS í
samningum um sölu á alt aS 100,000
tunnum af síld til nefndar þeirrar, er
annaSist samskot til nauSstaddra Pól-
verja, og sem hafSi aSsetur sitt í
New-York, en fulltrúa í Hollandi og
Stokkhólmi; nefnd þessi var fús til
aS kaupa síld fyrir 60 aura kíló, liggj-
andi heima.
Enn fremur stóS jeg þá einnig í
samningumviS hina sænskuvelferSar-
nefnd, sem vildi kaupa alt aS 2000
smálestir af saltfiski — þorski og
löngu — til neytslu í SvíþjóS, og alt
aS 100,000 tunnur af síld. Fiskurinn
átti aS kosta 150 kr. skpd. en síldin
60 aura viS skipshliS á íslandi. Nú
hafa Svíar samiS um þessi kaup viS
NorSmenn og orSiS aS borga hærra.
Allar þessar samningaumleitanir
milli mín annars vegar og væntan-
legra kaupenda hins vegar fór fram í
júní, en áttu aS fullgerast í öndverS-
um júlí, þegar síldarveiSi og verslun
meS síld væri komin í fult gengi á
íslandi, og jeg hins vegar væri gegn-
um FiskifjelagiS og deildir þess bú-
inn aS fá næga tryggingu fyrir, aS
hægt væri aS skila svona miklum
birgSum og að framleiSendur sam-
þyktu söluna. AS eins einum kaup-
anda lofaSi jeg aS selja, og hann
skuldbatt sig til aS kaupa 5000 tn.
af síld á 60 aura kíló, skilaS við
skipshliS síSast 20. ágúst á Siglu-
fiSi eSa EyjafirSi. En samningur
þessi var eSlilega upphafinn meS lög-
unum frá 24. maí og leyndarsölu-
samningnum bretska. Svo fór um sjó-
ferS þá.
Ahrif samningsins gera vart við sig.
Hinn 1. júli hitti jeg af tilviljun
herra Pál Torfason á götu og spyr
hann mig, hvenær jeg hugsi til að
fara hcim til íslands, og sagSi jeg
honum, aS jeg mundi fara um miSj-
an mánuSinn.
„Þú ert, vænti jeg, ekki settur af
ráSherra til aS vera viktarmaSur fyr-
ir Englendinga?“ spurSi hann. „HvaS
áttu viS?“ spyr jeg. „Veitstu ekki aS
landstjórnin er búin aS selja alla
framleiSslu Islands Englendingum,
síld fyrir 45 aura kíló, þorsk fyrir 110
kr. skippd. bestu tegund, Labrador-
fisk 70 kr., lýsi fyrir 75 kr. tunnuna
o. s. frv.“ Jeg varS steinhissa og baS
hann draga hvorki dár aS mjer nje
landstjórninni. „En þetta er satt,“
kvaS hann. Þetta vakti því meiri
undrun hjá mjer, sem jeg hafSi und-.
anfarna daga haft viStal af ráSherra
og einskis orSið vísari í þessa átt; og
þar sem Páll tilnefndi alþingismann
Svein Björnsson í sambandi viS þetta
mál, þá þótti mjer líka víkja undar-
lega viS, aS hvorugur þessara manna
hafSi minst á viS mig einu orSi um
þetta ráSabrugg.
Daginn eftir fór jeg svo til ráSherra
til aS fá staSfestingu á fullyrSingum
Páls Torfasonar og kveSur ráSherra
þetta ekki „neitt leyndarmál lengur“
og segir þetta satt vera.
„Hvernig fer um vörur þær, sem
þegar kunna aS vera seldar ?“ spyr
jeg. „Þeir um það, kaupandi og selj-
andi, hvernig þeir útkljá það atriði,“
svaraSi hans hágöfgi.
Næsta dag átti jeg tal viS Hall-
grím Kristinsson, fulltrúa kaupfjelag-
anna norSlensku, og ljet í ljósi ó-
ánægju mina yfir þessum verslunar-
taxta, sem hann meS fleirum þar til
völdum mönnum hefSi samiS, og
sagSi hann, aS sjer væri þetta jafn-
ókunnugt og mjer, og vekti hjá sjer
jafnmikla óánægju, því hann hefSi
ekki vitaS um þetta fyr en í gær.
Jeg varS hryggur yfir þessari ráS-
stöfun og fann til þess meS sjálfum
mjer,hveóendanlega lítiS landstjórnin
tæki tillit til þeirra manna, er kvaddir
höfSu verið af landbúnaðar- og fiski-
fjelagi Islands til þess aS gæta versl-
unarlegra hagsmuna, þar sem hún ljet
þá alveg dulda slíkra stórsamninga,
sem hjer voru gerðir.
Kanske Bretar hafi kúgaS íslend-
inga, hugsaði jeg, og landstjórnin
hafi orðið aS gera þetta. Til þess aS
ganga úr skugga um þaS, hafði jeg
tal af mönnum úr ensku sendinefnd-
inni í Höfn og ræðismanninum þar,
og gáfu þeir mjer fulla vissu um, aS
Bretar hefSu ekki gert frekari kröfur
til íslendinga en til annara NorSur-
landaþjóða.
Hvernig stendur á þessu, hugsaSi
jeg, getur þaS átt sjer staS aS ein-
stakir enskir fjárgróðamenn sjeu hjer
aS rista hrygglengjur af baki þjóðar-
innar? Getur þaS átt sjer staS?
Þetta er alt hinn óttalegi leyndar-
dómur.
ÞaS liSu aS eins fáir dagar, þar til
jeg fjekk skeyti frá væntanlegum
kaupendum, er áður höfSu veriS í
samningum um kaup á ísl. vörum,
þeir álitu sig gabbaða, af því nú væru
Englendingar búnir aS kaupa alt og
það fyrir miklu lægra verð en þeir
hefðu boðið.
Um fyrirspurnir, er jeg gerði 10.
júlí til Spánar um verS á fiski, fjekk
jeg svohljóðandi svar:
„SendiS tilboð, von um hærra verS
en samningsverS."
Þann 13. júlí meStók jeg eftirfar-
andi skeyti frá Genúa, sem svar upp
á sams konar spursmál:
„F. o. b. ísland hærra en samkv.
samningi."
BæSi þessi svör skildi jeg þannig,
aS fiskverSiS væri nú eingöngu miS-
aS viS þaS verS, sem samningurinn
áskildi, verS hans lagt til grundvall-
ar, aS eins boðið lítiS eitt yfir. Enda
kom þessi hugmynd mín mjög vel
heim viS svar þaS, er norskir fiski-
kaupmenn í Bergen gáfu mjer um
likt leyti, þar sem þeir í sambandi viS
umtal um samninginn ljetu þess get-
iS, aS Islendingar hefðu annaðhvort
veriS kúgaSir eSa sjálfviljugir felt
verS á sjávarafurSum, og gert NorS-
mönnum þar meS ómetanlegt tjón, og
sumir bættu viS, aS viS mættum bú-
ast viS, aS örSugt yrði aS hækka
verSiS siSar, og viS yrSum aS álítast
sem ekki hlutlausir lengur, þar sem
viS ljetum Breta njóta slíkra hlunn-
inda.
Frá Barcelona á Spáni hef jeg feng-
iS svohljóSandi skeyti 25. ágúst:
„MeS hliðsjón af samningsverSi ls- 1
lendinga hefur hjer veriS sett há-
marksverS á fisk.“
Og enn fremur sje jeg auglýst í
helstu blöðum hjer, meS stóru letri:
„Islandsk Klipfisk Nutidens billigste
Næringsmiddel.“
Jeg hef í fáum dráttum sýnt
fram á:
1. AS eftir aSstöSu landsins og legu,
samgöngunum viS Ameríku og
umsögn NorSmanna, stóSum viS
betur aS vígi en NorSmenn meS
samninga og sölu, og gátum alt af
vænst eins góðs verSs og þeir, ef
um sölu væri aS ræSa til Bretlands.
2. AS Englendingar keyptu af NorS-
mönnum fyrir miklu hærra verS en
af okkur.
3. AS mikil líkindi eru til aS Bretar
hefSu keypt fyrir sama verS af
okkur og af NorSmönnum.
4. AS úr því nauðsynlegt þótti aS
semja um sölu, þá gátum viS vænst
þess aS mega semja í samráSi viS
NorSmenn.
5. AS heimsmarkaðurinn var miklu
hærri þá daga, sem samningurinn
var gerSur, en þaS verS, sem land-
stjórnin seldi fyrir afurSir lands-
manna.
6. AS samningurinn hefur lækkaS
verS ísl. afurða alstaSar á heims-
markaSinum.
7. AS viS hljótum ámæli annara fyr-
ir söluna.
8. AS viS ekki álítumst hlutlausir
lengur.
9 AS eftirleiðis eigum viS afar erf-
itt meS aS fá betra verS fyrir af-
urSir okkar, þótt viS vegna vax-
andi útgjalda þurfum þess nauS-
synlega.
Söluverð, samanburður og tjón.
Loksins hinn 18. ágúst gefa NorS-
menn fyrir milligöngu stjórnarinnar
Bretum kost á aS kaupa allan þeirra
fisk og fiskafurSir fyrir ákveSiS verS.
Þó er þaS ekki látiS svo heita, aS
þeir selji Bretum fremur en öSrum,
beldur aS stjórnin takist á hendur aS
ákveSa, hverjum skuli selt og fyrir
hvaSa verS. Þó er þaS sjerstaklega
tekiS fram, aS sænskir og rússneskir
viSskiftamenn geti fengiS þær birgS-
ir af fiskiafurSum og fiski, sem þeir
hafi áSur fengiS, án þess aS þar um
þurfi sjerstakt leyfi frá stjórninni.
Enn fremur er tekiS fram, aS þeir
samningar skuli standa óhaggaðir, er
kunni aS vera til um sölu á fiskivör-
um til þeirra verslunarhúsa, er lánaS
hafi eSa selt veiSarfæri eSa annaS til
útgerSar og hafi sett sem skilyrSi, aS
fá keyptan afla í staSinn. —■ NorS-
menn hafa því í orSsins fylstu merk-
ingu aS eins sett lög, er tryggja sölu
fyrir fastákveSiS verS til hinna vænt-
anlegu kaupenda, en um leiS hefur
stjórnin áskiliS sjer rjett til aS ákveSa
þaS, til hverra varan yrði seld.
Hjer fer á eftir hið fastákveSna
söluverS NorSmanna meS samanburði
á verSi því sem stjórn Islands og
Bretar hafa sett á íslenskar afurðir,
og sýndur mismunurinn.
8 8 S 8
cf 00 o w
rr> VO co
O
o
cí
ON
^ a.
■O <•>
OOO
o o 00
'í "í
VO vo TÍ-
o
Tt-
o
o
'O jf
►4
o
o 00
Tt M
10
M

<U
'j>
«o
<u
cs
E
o
o
8
cf
o\
■SL œ
‘O
o
VO
O vo
VO
o
o
M
r-J —.
a 3
ja a
i/i
3
lO
cð
bc
o
9
I
fc*
3
S ’S 5
■a 5a
• «-1
u. c
03
*§ io
JÍ 3
O M
55 O
■o 53
'-t- 'O
rt
bc
a
«1
U U!
3 ~
<§ 5
t,8
ð
— c3
o
53
'O
’ö5 iS
D X
c
Svo mörg eru þessi orS og svo
mikill er þessi mismunur.
Þess skal og getið aS þetta norska
verS er reiknaS í vörubirgðahúsum og
tollur sá, er lagður var á lýsi og síld
í fyrra, er meS þessum lögum upp-
bafinn. Og taki menn enn betur eftir,
allar þær birgðir, sem Noregur lá með
af fiski, fiskafurðum, sQd og lýsi þ.
18. ágúst, þegar lögin gengu í gildi,
heyra ekki undir þetta verð, heldur
það verð, sem áður var, sem var miklu
hærra, á sumum þessum vörutegund-
um aS minsta kosti.
o
o
o
8
o
vo
cn
15
E
rt
w
8
ö
£
Eftir leynisamningnum íslenska eru
engin slík fríðindi. Seljendur eru
skyldir aS leggja til umbúðir eða
stafla fiskinum um borð í skip kaup-
anda eftir því sem hann kann aS óska.
Og þar aS auki dragast frá 2 kr. af
hverju skippd. fiskjar ef þaS er tekiS
á öðrum höfnum en þeim er kaup-
endur kalla góðar, — sem eru alls 14
á íslandi eftir þeirra uppgerS.
E
c/>
1
•s
01
>
■U
Ul
VC
-o
£
co
O
8
O
co
8_
-O
S3
(A
U
3
O
O
3
8
o
o
vo*
8
o
in
M
P
a
a
s
o
o
U->
tv.
u\
rt
a
a
rt
E
!/>
a
rt
e
'O
Enn fremur eru eftir sama samn-
ingi allir eldri samningar rofnir eða
upphafnir um sölu til einstakra
manna á NorSurlöndum, sem áSur
kunna aS hafa veriS gerðir.
Er ekki einokunin gamla komin
hjer aftur í sinni grátlegu mynd?
Jeg vil ekkert ítarlega fara út í þá
sálma, hversu margra miljóna króna
tjón íslenskir framleiSendur biða viS
þessar ráðstafanir, en þær eru marg-
ar. Fari hver sem vill í verslunar-
skýrslurnar og reikni eftir. Jeg ætla
aS eins lauslega að sýna nokkur dæmi
og tilfæra aS eins þrjár vörutegund-
irnar.
1. Tjón landsmanna, boriS saman
viS markaðsverS á þeim tíma er
leynisamningurinn var gerður:
** cð TJ cð 0 Cð O E 3
oc Qh c O TJ
H J* 3 3 O
c/3 4-* •M jrð
«3 • •
> o, a, a O O P
V) bc u c u
c J4 JA
c 8
6 Oj vo vo H
cn M cí
.9
E
3
T3 • H >r, rO
CQ m U3 m 'i
‘5 TJ 3 O 3 C TJ
6 cð ,H a, O O '52
j* <fl 3 ■é-f 3 4-4 (/1 w>
<3 D 0 O O
8 O" O O j3 E
N ‘So Ö d
1-0 LO *
< ►H M
2. VerSmismunur bygður á verSi
því er kaupendur vildu kaupa ísl. vör-
ur viS skipshliS á sama tíma og samn-
ingurinn var gerður:
8
00
8
á
0 O O
q O O
►H o‘ d
CO vo VO
M M
8 8
in
O
. 4>
bc >
O
00
bcjZ,
<v
W OJ
10
8 885
Os
>
<D
10
frj W,
*** . 4)
tc >
w <L)
.
to
o
^ q
K>
f* i-
> >
s s
8 8 8
M
o\
o
M
lO
3
O
qa
'S*
CJ
bJD
O
CTJ
<8
O
o
I I
JX
o
cn
'O
<v
us
o
rt
O c
TT 3
H
JX
. o
O vo
vo
js -3
O
03
-O.
<n
cC O
to m
S 2
X X
a
C3
o
a
3
o
M
o
QJ
öjO
v
CQ

o 2
■*-* ctS
g
5
o **
tn h
io J3 %
3 ^ h
in
M
fO
d
<L>
b/3
Wt
41
pa
>
CO
10
rt
J4
O
VO
E 6
ÍÞ
5
rt
to
’O
>. 'S
rc> a
rt n
c a
ö JJ
<
8
8
vn
M
8
o
o
•v
3. VerSmismunur, sem sýnir hvaS
Englendingar greiða NorSm. meira
og hvaS líklegt er aS íslendingar
hefðu getaS fengiS hjá Englending-
um, ef nefnd sjerfróSra manna hefSi
samiS eSa gert þaS í samráSi viS
NorSmenn.
ro vo
vr> O
O ^
00 ^
w | |
u
3
O
3
e
1 1
5
E
c3
C/3
O
o
ö o o
vo vr» rf
HH M
Hjer sjest, aS þaS skiftir mörgum
miljónum króna, hvað sjávarútveg-
urinn hefur beðið mikið tjón, en
hvernig verSur útkoman hjá landbún-
aSinum? ÞaS er best aS Hallgr.
Kristinsson eða einhver góður maSur
skýri frá því. Menn geta sett þetta
dæmi upp á ýmsa vegu og fengið mis-
ir.unandi útkomu, en aldrei er hægt aS
fá aðra útkomu en þá, aS mismun-
urinn á sölutaxta landstjórnarinnar
(einokunarsölunni) og á frjálsri sölu
er minst 10 milj. króna á sjávar-
afurSum eingöngu, og er það allhár
skattur á þessa fámennu þjóS. HiS
þyngsta fjárhagslega ok.sem lagt hef-
ur veriS á hana síðan land bygðist.
Menn munu kanske segja, aS menn
finni ekki svo mikiS til þess, af því
viS höfum ekki tekiS á móti því, en
tapið er jafnt fyrir því. ESa haldiS
þiS ekki, aS útgerSarmenn mundu
hafa kveinkaS sjer, hefSi engin ein-
okunarsala átt sjer staS, og þeir hefSu
getaS selt vöru sína líkt og NorSmenn
og svo hefSi landstjórnin eftir nýáriS
gefiS út tilskipun um, aS útgerðar-
menn og fiskimenn ættu samstundis
aS greiSa minst 15 milj. kr. í skatt.
Þá hefðu heyrst mótmæli eins og
eðlilegt hefSi veriS, en þetta er alveg
sama, og þó þaS verra, aS gjaldiS
er flutt út fyrir landsteinana og tek-
iS löngu fyrir nýár, og meS þessum
samningi höfum viS sett verSlag á
vörur okkar án tillits til kostnaðar,
sem framleiSslan hefur í för meS sjer,
og um leið bundiS verslun okkar á
klafa, sem örSugt er aS losna af.
Einar Arnórsson prófessor segir í
Ríkisrjettindum Islands, að á dögum
Margrjetar drotningar hafiveriS kraf-
ist skatts af Islendingum, en bændur
neitað aS greiSa; en nú er alt orSiS
öfugt, á dögum Einars Arnórssonar
ráðherra leggur landstjórnin á Islend-
inga margra milj. kr. skatt, og meS
lögkænskusamningum viS útlent
vald svo hagajilega útbúiS, aS bænd-
ur geta ekki neitaS aS borga.