Lögrétta - 02.11.1916, Blaðsíða 2

i88
LÖGRJETTA
LÖGRJETTA kemur út á hverjum mið-
vikudegi, og auk þess aukablöð við og við,
minst 60 blöð alls á ári. Verð 5 kr. árg. á
Islandi, erlendis kr. 7.50. Gjalddagi 1. júlí.
áður stóðu Sigaunakofar. Á stuttum
tíma hefur myndast þar höfuðgata
með opinberum skrautbyggingum og
miljónamanna-höllum. Undir sóltjöld-
um veitingahúsanna sitja stjórnmála-
menn utanríkisráðaneytisins og spila
fjárhættuspil við æfintýramenn Vest-
urlanda, og bak við silkitjöldin sitja
Sigaunastúlkur, leika á fiðlur og
syngja ástasöngva. Landið er mjög
frjósamt og fagurt. En bændurnir,
sem yrkja það og rækta, eiga engan
blett af því. Þeir þræla, og jarðeig-
endurnir hugsa ekki um annað, en fá
sem mestar tekjur af eignum sínum
til þess að eyða þeim annarstaðar.
Bændurnir kunna hvorki að lesa nje
skrifa. Þeir eru sljóvir og þunglynd-
ir. Ekki óska þeir eftir ófriði. Fyrir
13 árum gerðu þeir reyndar uppreisn
og gengu í flokkum út úr þorpum
sínum með byssur á öxlum. En það
voru landeigendurnir, sem þeir vildu
berjast við. Stjórnin sendi herlið móti
þeim, og 16 þúsund bændur fjellu.
Þar með var þeirri herför lokið. Má
vera að þeir vilji enn stríð, en þeir
vilja þá hafa það innan takmarka
landsins. Sumar fregnirnar spá þar
nýrri uppreisn.
Þannig lýsir þessi maður ástandinu
heima fyrir í Rúmeníu.
Bethmann-Hollveg talar.
Við setningu ríkisþingsins þýska
28. sept. hjelt rikiskanslarinn, Beth-
mann Hollveg, langa ræðu, sagði þar
aðdragandann til þess að Rúmenía
lenti inn í stríðið og talaði um af-
stöðu Þýskalands til friðargerðar.
Hjer fara á eftir aðalatriði ræðunnar.
Samningar voru til um bandalag
milli Rúmeníu og Austurr.-Ungverja-
lands, sagði hann. Fyrst voru samn-
ingarnir gerðir milli þeirra innbyrð-
is, en síðar komu Þýskaland og ítalia
inn í bandalagið. I þessum samning-
um skuldbundu þessi ríki sig til þess
að veita hvert öðru vopnahjálp gegn
utanaðkomandi árás, sem ekki væri
stofnað til af því eða þeim af banda-
lagsríkjunum.sem hjálparinnar þyrfti.
í byrjun ófriðarins nú hjelt Karl Rú-
menakonungur fast fram þeim skiln-
ingi, sagði kanslarinn, að Rúmenía
hlyti að standa i stríðinu við hlið mið-
veldanna, þar sem hún ætti þeim að
þakka 30 ára stjórnmálasjálfstæði og
stórmiklar framfarir, sem því hefðu
verið samfara. Hún yrði að standa
miðveldamegin eigi að eins vegna
beinna fyrirmæla í samningunum við
þau, heldur og sóma síns vegna. Kon-
ungurinn vildi ekkert gera úr þeirri
mótbáru, að Rúmeníu hefði ekki ver-
ið tilkynt það, er Austurríki sagði
Serbíu strið á hendur, nje höfð þar
með í ráðum. En konungur var þá,
svo sem kunnugt er, orðinrl mjög
veiklaður sakir elli, og í krúnuráði,
sem hann kallaði saman til þess að
gera út um málið, gat hann ekki
komið vilja sinum fram gegn mót-
stöðu stjórnarinnar, og sagði kansl-
arinn að hugur yfirráðherrans, Brati-
anu.hefði frá byrjun hneigstað banda-
mönnum. Litlu síðar andaðist kon-
ungur, og sagði kanslarinn að þetta
mótlæti hefði valdið dauða hans.
Það varð nú markmið Rúmeníu
undir stjórn Bratianu, að auðga sig á
kostnað þeirra ríkja, sem yrðu undir
i styrjöldinni, án þess að kosta miklu
til þess frá sjálfri sjer. Hugsunin var
sú, að hafa vakandi auga á því,
hvorir mundu verða hlutskarpari og
grípa svo inn í ófriðinn á rjettum
tima. Þegar á fyrsta ári ófriðarins,
liklega eftir að Lemberg fjell i hend-
ur Rússa, gerði Bratianu við þá hlut-
leysissamning og fór með þær gerðir
sinar á bak við konunginn. Og þegar
Przemysl fjell einnig í hendur Rússa,
þá taldi hann tækifærið komið til
þess að koma sjer saman við mót-
stöðumenn okkar um Júdasarlaunin,
sagði kanslarinn. En það mistókst.
Það var þá ætlun Rússastjórnar, að
auka land sitt, þótt stórt sje fyrir,
með því að leggja undir sig Búkó-
vínu, og Serbum ljek einnig hugur
á, að auka land sitt á kostnað Aust-
urríkis-Ungverjal., en hins vegar var
það hugsun Rúmeníustjórnarinnar,
að fá ekki að eins Búkóvínu, heldur
einnig alt Ungverjaland vestur að
Theissfljóti. Samkomulag fjekst því
ekki. En hlutleysi Rúmeníustjórnar-
innar varð meir og meir þannig lag-
að, að hún hlynti að hagsmunum
bandamanna. Til þess að styrkja sult-
arstríð Englands, var reynt að halda
fyrir okkur korni þvi, sem við höfð-
! um keypt í Rúmeníu. Það var látið
laust aðeins fyrir það, að mjög
J stranglega var eftir því gengið frá
okkar hálfu.
1 miðum ágúst komst loks á sam-
komulag milli Bratianu og óvina okk-
ar. Hann áskildi sjer þó rjett til að á-
kveða, hvenær grímunni skyldi kast-
að. Konungurinn hafði alt til þessa
hvað eftir annað fullvissað okkur um
það með hinum sterkustu orðum, að
hann, hvernig sem alt ylti, mundi
verða hlutlaus, eins og hann hefði
verið. 5. febrúar gaf sendiherra Rú-
mena hjer í Berlín mjer yfirlýsingu
um það í nafni konungs síns, að hann
ætlaði að halda Rúmeníu hlutlausri og
stjórn sín væri fær um að gera þetta.
Bratianu lýsti því þá einnig yfir við
sendiherra okkar i Búkarest, Bussche
barón, að hann væri fyllilega sam-
þykkur yfirlýsingu konungsins. Samt
sem áður höfðum við grun um, að
ekki væri alt heilt þarna og um samn-
inga Bratianu við Rússa í ágúst feng-
um við nánar fregnir. Hvað eftir ann-
að vöktum við athygli konungsins á
pukri yfirráðherrans og mintum hann
á hlutleysisloforð hans, og einnig
vöktum við athygli marga merkra
stjórnmálamanna í Rúmeníu á þessu
og lögðu þeir fastlega á móti því að
landinu yrði hleypt út í stríðið. Kon-
ungur sagði hvað eftir annað, að hann
gæti ekki trúað því, að Bratianu hefði
bundið sig nje ætlaði að binda sig við
bandamenn. Sex dögum fyrir hern-
aðartilkynninguna sagði konungur
við sendiherra okkar, að hann vissi
það, að mikill meiri hluti rúmensku
þjóðarinnar vildi ekki stríð. Sama dag
sagði hann trúnaðarmanni sínum, að
hann undirskrifaði ekki skipun um út-
boð hersins. 26. ágúst, daginn fyrir
hernaðartilkynninguna, sagði hann
við sendiherra Austurr.-Ungv., að
hann vildi ekkert með stríð hafa. Og
jeg nefni það sem hverja aðra skrítlu,
að sama dag fullyrti Bratianu við
sendiherrann að hann væri fastráð-
inn í því,að halda uppi hlutleysi lands-
ins, og sagði jafnframt, að krúnu-
ráðið daginn eftir mundi staðfesta
orð sín.
ur hvert brotið á þjóðarjettinum ann-
að. Slík eru meðölin, sem beitt er.
L.ngland er sjálfselskufylsti, bitrasti
og harðsvíraðasti óvinur sem hugs-
ast getur. Gegn slíkum óvini skyldi
hver sú hernaðaraðferð notast, sem
gerleg er og líkleg til þess að stytta
ófriðinn, og hver þýskur stjórnmála-
maður, sem hikaði við að beita henni,
ætti skilið að hengjast. — Kvaðst
kanslarinn ætlast til, að menn skildu
það af þessum ummælum sínum, að
hann vísaði með viðbjóði og fyrir-
litningu frá sjer þeim ásökunum, sem
aftur og aftur kæmu fram um það,
að hergögn Þjóðverja væru ekki not-
uð svo sem vera mætti, „af óskiljan-
legri vorkunnsemi og úreltri tilhneig-
ingu til samkomulags, eða jafnvel af
öðrum ástæðum, sem ekki þyldu dags-
birtuna“. — Er þetta svar gegn á-
rásum á kanslarann frá mótstöðu-
mönnum hans heima fyrir og miðar
að deilunni um kafbátahernaðinn, sem
margir Þjóðverjar vilja reka með
sem mestum krafti af því að þeir
hafa trú á því, að með honum ein-
um megi takast að hrinda valdi Eng-
lendinga á hafinu.
Lloyd George talar.
Á eftir umræðum þýska kanslar-
ans, sem frá er skýrt hjer á undan,
skulu nú einnig sögð ummæli enska
hermálaráðherrans, Lloyd Georges,
um ástandið og friðarhorfurnar, og
eru þau frá sama tíma og hin, höfð
eftir ameríkskum blaðamanni, sem
átti tal við hermálaráðherrann.
England er nú fyrst að byrja að
berjast, sagði hann. En það hefur þó
þegar fórnað þúsundum manna til
þess að tryggja menningunni frelsi
á ókomnum tímum. Ófriðnum verður
haldið fram þangað til Þýskalandi er
kollvarpað. Allur heimurinn skal vita
það, einnig hinar hlutlausu þjóðir,
sem gengur alt hið besta til þess að
óska friðarins, að eins og nú standa
sakir getur alls ekki verið um að
ræða neina utanaðkomandi milli-
göngu. Frá Englands hálfu var ekki
um hana beðið meðan það var óvið-
búið, og nú, þegar það hefur búið sig
til ófriðar, vill það enga milligöngu
hafa. Fólk, sem nú stendur með tár-
vot augu af hugsuninni um, hvað nú
sje í vændum, það horfði þurrum
Nýjustu bækur:
GLÍMUBÓK. Gefin út af Iþróttasambandi íslands. Með 36
myndum. Verð kr. 2.75.
KNATTSPYRNULÖG. Gefin út af íþróttasambandi Islands.
Með uppdráttum. Verð kr. 0.50.
Fást hjá bóksölum.
Bókaverslun Sigfúsar Eymundssonar.
Nýjar bækur:
JÓN TRAUSTI: TVÆR GAMLAR SÖGUR. Verð innb.
4.00, í kápu 3.00.
SIGURÐUR MAGNÚSSON: BERKLAVEIKI OG MEÐ-
FERÐ HENNAR. Verð 1 kr.
JULES VERNE: DULARFULLA EYJAN. Verð kr. 0.60.
CONAN DOYLE: MORÐIÐ í LAURISTONSGARÐINUM
Verð kr. 0.75.
Fæst hjá bóksölum.
Aðalútsala í Bankastræti 11.
Þór. B. Þorláksson.
23. ágúst var stjórnum bandamanna
það enn ekki fullkunnugt, hvenær
Rúmenía mundi segja Austurr.Ung-
verjal. stríð á hendur. Þetta vitum
við frá áreiðanlegum heimildum. En
svo reka viðburðirnir hver annan í
mesta flýti. Frjettir, sem jeg tel á-
byggilegar, segja, að Rússland hafi
alt í einu sett Rúmeníu tvo kosti:
annaðhvort að hún yrði að vera kom-
in í ófriðinn fyrir 28. ág., eða þá
að rússneskur her hjeldi inn yfir
landamæri Rúmeníu. Hvort þetta hef-
ur verið aftalað bragð milli Bratianu
og Rússa,til þess að herða á eftir mál-
inu við konunginn, læt jeg ósagt. En
teningunum var þá kastað.
Að svo mæltu fór kanslarinn að
tala um friðarhorfurnar. Sagði hann
að stríðið hefði frá byrjun ekki ver-
ið annað af hálfu Þjóðverja en vörn
rjettar þeirra, lífs og frelsis. Þess-
vegna hefðu þeir orðið fyrstir til að
lýsa yfir, að þeir væru reiðubúnir til
íriðarsamninga. Kvaðst kanslarinn
hafa sagt þetta 9. des. 1905 og oft
síðan endurtekið það skýrt og skil-
merkilega. Sagði, að Asquith gæti
ekki breitt yfir þau ummæli sín með
því að halda því fram, að ekki hefði
verið lýst yfir því frá Þýskalands
hálfu, hver friðarskilyrði þess væru,
eða þá hinu, að friðarskilyrði þess
væru óþolandi og niðurlægjandi fyr-
ir hina. Það hefur ekki staðið á okk-
ur, sagði kanslarinn. Eða dirfist nokk-
ur að heimta, að við nú sem stendur
komum með friðartilboð, þegar mót-
stöðumenn okkar, eins og Briand ný-
lega, tala um það eins og vansæm-
andi hugsun, að minst sje á frið og
telja með því svívirta minningu hinna
dánu? — Þegar ekki er lengur að
óttast nokkra samkepni frá Þýska-
lands hálfu, þegar Frakklandi er að
mestu leyti blætt út, þegar allar
bandamannaþjóðirnar eru fjárhags-
lega seldar Englandi í ánauð, þegar
allar hlutlausu þjóðirnar í Evrópu
verða að haga sjer eftir hverju boði
og banni Englendinga og eftir öllum
þeirra „svörtu listum“, þá á heims-
veldisdraumurinn þeirra að rætast í
friðarsamningum, sem gera skulu út
af við Þýskaland. Þetta er markið,
sem England berst fyrir, og það með
slíkri kraftaeyðslu að annað eins er
áður óþekt í sögu þess. Og svo rek-
augum í byrjuninni á hinn ójafna bar-
daga, meðan bandamenn urðu að þola
hinn myljandi þunga þýsku hervjel-
arinnar. í þeirri ákvörðun Englands
að leiða ófriðinn til fullkominna
lykta, felst meira en eðlileg krafa um
hefndir: þær skelfingar, sem búast
má við að framhaldandi ófriður nú
hafi í för með sjer, áður en varanleg-
ur friður fæst, eru ekki saman ber-
andi við þá grimd, sem það væri, að
hætta nú stríðinu, meðan hugsanlegt
er að menningu heimsins geti enn einu
sinni staðið hætta frá sömu átt og nú.
Friður nú, eða nokkru sinni, áður en
þeirri hættu er útrýmt, — um hann
er ekki að tala. Engin þjóð, sem
nokkur kynni hefur af enskum borg-
urum og her Englands, sem tók móti
fyrstu hríðinni í þessum ófriði án
þess að mögla eða barma sjer, mun
gera tilraun til þess að stöðva stríðið
nú.
En hvað lengi haldið þjer þá að
stríðið standi? spurði blaðamaður-
inn.
Enski herinn tekur hvorki tillit til
klukku nje almanaks, svaraði Lloyd
George. Tímareikningurinn kemur
hjer ekki til greina. England var 20
ár að sigra Napóleon. Fyrstu 15 ár-
in gekk alt illa; þá biðum við hvern
ósigurinn eftir annan. En það þarf
ekki 20 ár til þess að vlnna þetta
stríð. Við Englandingar finnum enga
hvöt hjá okkur til þess að setja því
nokkurt takmark, hvenær við ætlum
okkur að vinna sigurinn. Við gerum
okkur engar vonir um, að stríðið sje
bráðlega á enda, en við erum ekki í
neinum efa um, hvernig það muni
enda.
Annar blaðamaður, danskur, segist
hafa átt tal við háttstandandi em-
bættismann enskan eftir að ummæli
hermálaráðherrans, sem hjer hafa ver-
ið sögð, voru komin fram. Þessi em-
bættismaður sagði, að Þýskaland
gæti fengið frið hvenær sem það vildi,
en aðeins með þeim skilmálum, sem
Plnglendingar settu. Því ráðast ekki
hinir hlutlausu friðarpostular á
Þýskalandi fyrir það, að það biður
ekki um frið og vill ekki sæta þeim
kostum, sem það getur fengið? sagði
þessi Englendingur. Því ráðast allir
hinir svokölluðu friðarpostular sí og
æ á bandamenn og kalla þá friðar-
fjendur? Friðurinn getur fengist und-
ir eins á morgun, ef þýskaland vill.
Um leið og „Times“ skýrir frá um-
mælum þeim, sem ameríski blaðamað-
urinn hefur eftir Lloyd Georges, seg-
ir það, að kunnugt sje, að frá Spáni,
frá Hollandi, frá páfanum og frá
Svíþjóð, fyrir nokkru, hafi verið
gerðar leynilegar tilraunir til þess að
koma friði á. En allar þær tilraunir
hafi standað, og setur blaðið skæting
og aðdróttanir í þá, sem sjeu að vinna
að þessu, og segir, að nú sje tími til
þess kominn að tekið sje alveg fyrir
slíkar tilraunir, sem það telji bæði
móðgandi og lymskufullar.
Af þessu má sjá, að friðarútlitið er
alt annað en glæsilegt nú sem stendur.
í sambandi við ummæli þýska ríkis-
kanslarans hjer á undan, benda þessi
ensku ummæli ótvírætt á, að aðgang-
urinn i ófriðnum muni harðna úr
þessu, en ekki draga úr honum.
Briand talar.
Nálægt 20. sept komu friðarhorf-
urnar til tals í franska þinginu. Þing-
maður úr flokki jafnaðarmanna, Bri-
zon, reis upp út af ræðu sem Briand
yfirráðherra hjelt, og mótmælti því
að „stríðið væri framlengt um alla ei-
lífð“, með því að það kostaði svo
mikið bæði í fje og mönnum. Hann
vildi láta fara að tala um frið. Til
umræðu var bráðabirgðafjárveiting til
stríðskostnaðar. Annar jafnaðarmað-
ur byrjaði umtalið með því að láta í
ljósi, að ófriðurinn kæmi harðast nið-
ur á Frökkum og sagði, að banda-
menn þeirra yrðu líka að leggja í söl-
urnar það sem nauðsynlegt væri. Bri-
and yfirráðherra tók þá til máls, til
þess að mótmæla þessu, og hrósaði
framgöngu bandamanna Frakka,
sagði, að rangt væri að dæma nokk-
urt land eftir öðrum upplýsingum en
þeim, sem fyrir lægju þar heima fyr-
ir. Hann kvað Englendinga hafa gert
mikið í Frakklandi, auk þess sem þeir
væru verðir hafsins. Minti svo á þá
erfiðleika, sem Enlgendingar hefðu
átt við að stríða áður en þeir fengju
myndað hinn mikla her, sem þeir nú
rjeðu yfir. Lítið á listana yfir mann-
fallið hjá þeim, sagði hann, og dæm-
ið eftir þeim. Einnig hrósaði hann
ítölum, og um Rússa sagði liann, að
þeir hefðu sent herstyrk langar leiðir
til þess að berjast á vígvöllunum á
Balkan og í Frakklandi.
Brizon kom þá fram með friðar-
kröfu sína. En yfirráðherrann svar-
aði honum jafnskjótt og tók henni
fjarri. Við höfum nú varist óvinun-
um í meira en tvö ár, sagði hann, og
nú hörfa þeir skref fyrir skref aftur
á bak. Og svo talið þjer um frið nú.
Hvílík svívirðing gegn minningu
þeirra, sem fallnir eru! Mörg af hjer-
uðum lands okkar eru í höndum Þjóð-
verja, sem leika íbúana hart, en samt
er hugrekki og þrek landa okkar enn í
besta lagi. Og nú er að því komið,
að þeir vænta lausnar. En þá segið
þjer: Farið þið að semja frið! Þjer
þekkið ekki Frakkland, ef þjer hald-
ið að það vilji spara nokkra miljarða,
eða jafnvel blóð, til þess að fá frið
nú. Það yrði ekki til annars en þess,
að við ættum á hættu að verða aftur
fyrir þeirri hatursfullu árás frá
Þýskalandi, sem nú mishepnaðist.
Fregnirnar segja, að mesti rómur
hafi verið gerður að ræðu Briands og
að þingið hafi samþykt að opinber-
lega skyldi festa hana upp á götun-
um, til þess að öllum veittist færi á
að lesa hana.
Stefan Tisza talar.
Hann hjelt fyrir skömmu mikla
ræðu í ungverska þinginu um þrí-
veldasambandið gamla og samband
Þýskalands og Austurríkis-Ungverja-
lands. Hann kvað það ekki nema að
nokkru leyti rjett, sem fram hefði
verið tekið af öðrum, að þrívelda-
sambandið væri rofið, þar sem Italía
hefði skorist úr leik. Því þungamiðja
þess sambands var altaf bandalagið
milli Þýskalands og Austurr.-Ungv.,
sagði hann. Þau tvö veldi voru kjarni
sambandsins. ítalía áuðvitað gleðileg
viðbót þar við, en meira ekki. Sam-
bandið stendur því í raun og veru enn.
Afstaða okkar til Þýskalands hefur á
engan hátt breytst við það, að ítalía
fór úr sambandfnu. Ef þessi barátta
um líf og dauða, sem nú á sjer stað,
hefur að nokkru breytt innbyrðis af-
stöðu Austurr.-Ungv. og Þýskalands,
þá er breytingin sú, að bandalagið er
orðið enn innilegra en áður. Engir
sjerhagsmunir, frá hvorugri hlið,
hafa haft nokkur áhrif í þá átt, að
spilla sambandi þeirra.
Síðustu frjettir.
Skeytin segja frá hörðum atgangi
við Verdun; hafi Þjóðverjar reynt
að ná aftur því, sem þeir mistu um
daginn, en ekki tekist.
Nýkomið skeyti segir, að her mið-
veldanna í Dobrudscha hafi tekið bæ-
inn Hirsova, sem er við Dóná, langt
fyrir norðanCernavoda.Hafa Rúmen-
ar sprengt upp brúna yfir Dóná hjá
Cernavoda til þess að varna því að her
miðveldanna kæmist þá leið vestur
yfir, en brú þessi var sögð stærsta brú
í Norðurálfu. Einnig er í sama skeyti
sagt frá framsókn miðveldahersins
á vesturvígstöðvunum í Rúmeníu.
Af kafbátahernaðinum segja sið-
ustu fregnir, að þýskir kafbátar hafi
inni í Ermarsundi skotið niður ensk
varðskip. Fyrir norðan Noreg hafa
jieir orðið mörgum skipum að grandi,
sem þar eru í flutningaferðum til
Rússlands. Norska stjórnin hefur gef-
ið út bann gegn því, að hernaðarkaf-
bátar ófriðarþjóða megi hafast við
innan landhelgi Noregs og hótað, að
ráðist verði á þá fyrirvaralaust, ef
þeir hittist þar, án þess að knýjandi
nauðsyn sje til þess. Þetta bann gekk
í gildi 20. f. m. Er mikil gremja í
Noregi út af kafbátahernaðinum þar