Lögrétta - 06.06.1917, Blaðsíða 2

98
LÖGRJETTA
. LÖGKJETTA ktmur út á hvtrjum mit-
vikuitgi, og ouk þtss aukablöt vit og vit,
minst to blit tlls á ári. Vert kr. 7.50 árg. á
lslandi, erlendis kr. 10.00. Gjalddagi /. júlí.
fæst — þorskurinn og síldin bæta kyn
sitt af sjálfsdáSum —. Allur þessi
langvinni og dýri undirbúningur og
allir þessir erfiðleikar við það, að
koma atvinnurekstri sveitabænda á
fastan grundvöll, gerir hinn mikla
mun á aðstöðu þeirra í saman-
burði viö aðstöðu annara atvinnuvega
í landinu. Landbúnaðurinn þarf tíu
ár til að kippa sinni atvinnugrein í
lag, þegar aðrir atvinnuvegir þurfa
að eins eitt ár. Hlutfallið verður 1: 10.
Ef til vill miklu meiri. Það er því
ekkert kraftaverk, þó ýmsir atvinnu-
vegir komist fram úr landbúnaðinum
á framsóknarbrautinni. Ef það væri
jafnauðvelt að koma nýtísku sniði á
landbúnaðinn og hefja hann til jafns
við erlendan landbúnað, eins og það
er auðvelt að innleiða aðrar atvinnu-
aðferðir nútímans, þá er engin hætta
á að hann væri eftirbátur þeirra í
neinu. Engu síður eru framsóknar-
og atorkumenn meðal bænda en ann-
ara stjetta; það sýnir það, sem eft-
ir þá liggur, þrátt fyrir erfiða að-
stöðu. Búnaðarframfarirnar hafa ó-
neitanlega orðið mjög miklar, þó þær
á hinn bóginn sjeu helst til litlar, eða
minni en þær þyrftu aö vera og æski-
legt væri.
Ef samanburðinum á aðstöðu land-
búnaðarins við aðra atvinnuvegi er
haldið áfrarn, þá er enn margs að
minnast. Verkafólk fá allir atvinnu-
vegir eftir þörfum, sumir jafnvel
meira en það, að undanskildum land-
búnaðinum. Hann vantar verkafólk
tilfinnanlega. Þó mestur hluti þjóðar-
innar sje í heiminn borinn í sveitun-
um og sje þar alinn upp, þá festir
hann þar ekki rætur í rjettu hlutfalli
þar við. Fólkið streymir burt úr
sveitunum þegar það hefur þroska til
og líkamsburði, og leitar sjer atvinnu
annarstaðar. Bændurnir sitja eftir
verkafólkslausir, þó þeir hafi nú mest
til þess unniö að fá að njóta þess.
Hvernig ætli nú t. d. sjávarútvegn-
um vegnaði, ef hann hefði alt of lít-
inn vinnukraft? Flestir fara nærri um
það, hverjar afleiðingarnar yrðu.
Sams konar halla bíður landbúnað-
urinn við þaö, að hann vantar fólkið.
Hann verður að draga saman seglin
og láta auðnu ráða hvernig fer. En
all-iskyggilegt áhyggjuefni er slíkt,
sem aðrir atvinnuvegir eru lausir við,
og enn ískyggilegra vegna þess, að
í sveitum verður ekki bætt úr verka-
fólksskortinum með vinnuvjelum, svo
teljandi sje, eins og aðrar þjóðir hafa
gert í líkum kringumstæðum. —
Landbúnaðarafurðir eru yfirleitt í
miklu lægra verði en sams konar af-
urðir í nágrannalöndunum. Kjöt t.
d. — aðalsöluvara bænda — er alt að
því í helmingi lægra verði en erlent
kjöt. Smjör, ull og hross eru einnig
að miklum mun í lægra verði. Af-
urðir annara atvinnuvega eru í litlu
eða engu lægra verði en sams konar
vörur erlendis. Einnig i þessu falli er
landbúnaðurinn ver kominn en aðrir
atvinnuvegir. —- Loks eru lánskjör
landbúnaðarins. Þau eru líka talsvert
lakari en flestra annara atvinnu-
greina, þegar á það tvent er litið, að
landbúnaðurinn hefur þau bestu veð
að bjóðá, jarðirnar, og hitt, að ýms-
ar búnaðarframkvæmdir eru seinar
að gefa arð og borga sig. Út á jarðir
af besta tægi er lánað jafnmikið eins
og út á mótorbáta og húsahjalla i
kauptúnum, en þó ekkert eða mjög
litið tillit tekið til jarðarhúsa. Að
vísu er lánað til fleiri ára gegn jarð-
arverði en gegn tryggingu i húsum
og skipum, en sá er munurinn, að
búnaðarfyrirtæki eru fimmfalt til tí-
falt lengur að borga sig en t. d.
mótorbátaútvegur. Af því leiðir að
lánstími sá, sem landbúnaðurinn þarf,
verður að vera alt að því tifalt lengri
en lánstími sjávarútvegsins. Þurfi
hann að fá sín lán til tiu ára, verður
landbúnaðurinn að fá sín lán til alt
að 100 ára, að minsta kosti þarf mun-
urinn á lánskjörunum að vera miklu
meiri en hann er nú, ef öllu væri
rjettlátlega niðurraðað.
Frh.
Nýjar bækur:
Schiller: Mærin frá Orleans. Rómantiskur sorgarloikur. Dr. phil.
Alexander Jóhannesson þýddi. Verð óbundin kr. 4,00, í bandi
kr. 5,00.
Guðm. Finnbogason, dr. pliil.: Vinnan. Kostar óbundin kr. 3,00.
Murphy: Börn, foreldrar og kennarar. Þýtt hefur Jón Þórarins-
son fræðslumálastjóri. Kostar óbundin kr. 3,00.
Guðm. Guðmundsson: Ljóð og kvæði. Nýtt safn. Innb. kr. 7.00
og kr. 11.00.
Bækurnar fást hjá bóksölum, eða beint frá
Skifting þjóðernanna í Austurríki-Ungverjalandi.
Stridid.
Afstaða Austurríkis og Ungverjalands
í þjóðemismálum.
í nýlega komnu símskeyti hingað
er sagt,að nokkrir þjóðflokkar í Aust-
urríki hafi krafist sjálfstjórnar, en
þýskir Austurríkismenn mótmæli þvi.
Eins og kunnugt er, búa innan keis-
aradæmisins Austurríkis og Ung-
verjalands margir þjóðflokkar. Þeir
eru 8 eða 9, og málin jafnmörg, sem
töluð eru innan takmarka ríkisins.
Það er þvi skiljanlegt, að þar sem
þær raddir kveða við nú á ófriðartím-
unum irá sumum hinum mestráðandi
mönnum stórveldanna, að þjóðernin
eigi að ráða sem mestu um skiftingu
ríkja og landa framvegis, komi upp
deilur út af skiftum skoðunum um
þetta í Austurríki-Ungverjalandi.
Fyrir nokkru skrifaði austurríkskur
rithöfundur, Alfred Gold, ritgerð um
þetta mál, einkum til þess að skýra
það fyrir hlutlausum þjóðum, og var
þessi ritgerð hans í danska blaðinu
„Politiken". Hjer skulu tekin upp
ýms aðalatriði úr henni.
Höf. segir að ekkert sje auðveld-
ara, en að setja út á ríkisbyggingu,
sem þannig sje til orðin. Menn, sem
búi í ríkjum, þar sem að eins eitt mál
sje ráðandi, eigi örðugt með að skilja,
að gott samræmi geti verið í stjórn
ríkis, þar sem töluð eru í skólunum
9 tungumál, þar sem almenn frjetta-
blöð koma út á 9 tungumálum, og þar
1 sem löggjafaþing og bæjarstjórnir
tala sitt málið í hverjum staðnum.
! Mönnum verði að hugsa, að slík sam-
steypa hljóti að vera óeðlileg 0g
1 mynduð með rangindum og yfirgangi
upprunalega. Og menn dragi af þeirri
hugsun þá álytkun, að austurríkska
keisaradæmið hljóti að vera mjög svo
laust í sjer, og að straumarnir innan
einstakra hluta þess hljóti að starfa
fremur að upplausn heildarinnar en
samloðun hennar.
En rangt væri að fallast á slíkar
skoðanir án frekari rannsóknar, segir
höf. Menn vita þó, að í þessu ríki
haf komið fram eigi fáir framúrskar-
andi menn, þjóðlegir menn, bæði
stjórnmálamenn og rithöfundar, —
að Austurríki er föðurland þeirra
Haydns, Mozarts, Schuberts, Grill-
parzers, Lenaus, J. Strauss og Mun-
kaczys. Bendir svo á Bandaríkin í
Norður-Ameríku til samanburðar, þar
sem svo að segja öllum þjóðflokkum
jarðarinnar ægir saman, og tengi-
bandið er ekkert annað en sameigin-
leg stjórnarskrá. Austurríkismenn
eiga heimting á því, segir hann, að
ríkismyndun þeirra 0 g rikisfyrir-
komulag sje skoðað í ljósi sögunnar,
og að litið sje á þessa þjóðasamsteypu
sem heild, er til hafi orðið fyrir rás
viðburðanna. Sundurgreining eftir
tungumálum er ógerleg. Og það er
ekki hægt að kenna uppáfynding
nokkurs einstaks manns um að þetta
er orðið svo. Þjóðirnar hafa raðað
sjer þannig niður, hver innan um
aðra, af frjálsum vilja, af því að þeim
hefur upprunalega þótt það hag-
kvæmt. Og þótt þær mæltu hver á
sínu máli, hefur þeim þótt hagkvæm-
ast að láta það ekki vera til fyrir-
stöðu samvinnu í landsmálum.
Þannig hefur keisaradæmið Aust-
urríki-Ungverjaland risið upp að vitni
sögunnar. Menn tala um áhrif frá
stjórnmálastefnu Habsborgaranna. En
engu rjeði hún um það, hvernig þjóð-
flokkarnir röðuðu sjer niður í þeim
löndum, sem nú eru innan ríkisheild-
arinnar. Þeirra stjórnmálastefna hef-
ur verið að skapa heild úr þessari
þjóðasamsteypu og gefa henni þunga-
miðju í sameiginlegri stjórn. Reynd-
ar hafa þeir aukið ríkið með nýjum
hjeruðum í útjöðrum þess. En þetta
er það sama, sem Englendingar hafa
gert áratug eftir áratug og öld eftir
öld í öðrum heimsálfum. Og Habs-
borgararnir hafi ekki skapað þjóða-
samsteypuna í ríki sínu, heldur var
hún þar fyrir, er þeir tóku við því.
Þegar menn tala sjerstaklega um,
að hinn austurríkski helmingur keis-
aradæmisins sje óeðlilega saman
settur, minna menn einkum á Slav-
ana og Þjóðverjana þar, af því að
mismunur þeirra þjóðerna er best
kunnur úti um heiminn. En kunnugir
líta á þetta að eins sem eitt dæmi
af mörgum sams konar. Og hvernig
er nú þessari samsteypu þarna varið
í raun og veru? Hafa Þjóðverjarnir
þarna lagt slavnesku þjóðina undir
sig, eða er hún í sambandi við þá
samkvæmt fyrirskipun utanaðkom-
andi vilja? Alls ekki. Þær 10 miljónir
Þjóðverja, sem nú eru í Austurríki,
eru innflytjendur frá fyrri öldum, sem
hafa dreifst yfir Alpalöndin og orðið
þar í milli slavneskra þjóða, sem sótt
hafa þangað bæði að sunnan og norð-
an. Hver á að bera ábyrgð á því á-
standi, sem þannig skapast? Hver á
að greiða úr, ef til vandræða kemur
út af því? Eð liti menn til Bæheims
sjerstaklega. Þar búa Tscheckar, og
hafa um langan aldur verið kjarni
íbúanna þar. En í breiðu belti í kring
um þá búa Þjóðverjar. Og inni í land-
inu til og frá eru stórir blettir, sem
eingöngu eru bygðir af Þjóðverjum.
Þeir eru eins og eyjar innan um hitt,
og þar er þýska töluð, en Tscheckar
tala sitt mál alt í kring. í Máhren er
enn erfiðara að draga takmarkalinur
milli þjóðernanna, því í norðurhluta
landsins hafa þau raðað sjer í skák-
ir hvort við annars hlið og hvort
innan um annað. Þetta ástand hefur
enginn eins manns vilji skapað, og
enginn illur tilgangur hefur verið þar
ráðandi, en þetta hefur orðið svona
fyrir rás viðburðanna, og menn verða
að líta á það eins og það er. Eða
hver treystir sjer til að finna upp þau
töfraskæri, er klipt geti þetta sundur
og sniðið upp úr því ný ríki eftir
þjóðernaskiftingunni ?
Höf. segir, að rikisrjettur Austur-
ríkis sje lítt kunnur almenningi út í
frá. En með mjög fjölbreyttum á-
kvæðum sje reynt að ráða bót á því,
að ríkisheildin sje saman sett af margs
konar þjóðernum. Til dæmis tekur
hann lög um kosningarrjett í Máh-
ren frá 1905. Þar er jafnrjetti skapað
milli þjóðernanna á þann hátt, að þau
eru látin ráða kjördæmaskiftingu í
landinu; bygðarlögum Tschecka er
skipað í kjördæmi sjer, og bygðar-
lögum Þjóðverja eins. En einstakir
kjósendur, sem búsettir eru í bygðar-
lögum þar sem annað þjóðernið er
ráðandi, eiga þó ekki kosningarrjett
þar, heldur í kjördæmur þar sem
þeirra eigin þjóðerni er ráðandi.
Með þessum og þvílíkum ákvæðum
er reynt að eyða stríðinu milli þjóð-
ernanna.
Austan við Tscheckana í Bæheimi
eru Slovakar, austan við þá Pólverj-
ar og svo Ruthenar. En þessi þjóð-
erni eru líka sumstaðar hvert innan
um annað, eins og Þjóðverjar og
Tscheckar í Bæheimi og Máhren. öll
eru þau slavnesk. En inn á milli þeirra
eru til og frá allstórir blettir, sem
Þjóöverjar byggja. En þó þessi þjóð-
erni öll sjeu slavnesk, þá er málið ekki
hið sama hjá öllum, og siðir ekki
heldur. Þau vilja ekki heldur renna
saman, og tilraunirnar fara ekki í
þá átt. Reyndar er í nafni alslav-
nesku stefnunnar verið að vinna í þá
átt, og menn af þessum slavnesku
þjóðernum öllum játa og viðurkenna
frændsemi sín á milli. En sú frænd-
semi er engan veginn þess eðlis, að
vegna hennar sje nauðsynlegt eða
Bókaverslun Sigfúsar Eymundssonar.
r
Ásg. G. Gunnlaugsson & Co,
Austurstræti 1, Reykjavík,
s e 1 j a:
Vefnaðarvörur. — Smávörur.
Karlmanna og unglinga ytri- og innrifatnaði.
Regnkápur. — Sjóföt. — Ferðaföt.
Prjónavörur.
Netagarn. — Línur. — öngla. — Manilla.
Smurningsolíu.
Vandaðar vörur. Sanngjarnt verð.
Pöntunum utan af landi svarað um hæl.
eðlilegt fyrir þá að mynda í samein-
ingu ríki út af fyrir sig. I því riki
yrðu áfram mörg mál og margir sið-
ir, og að því leyti nóg efni til sundr-
ungar. Skandinavar, sem eru inn-
byrðis skyldari en þessir þjóðflokkar,
sem hjer er um að ræða, kannast við
þetta heima hjá sjer.
I Mið-Galizíu og Austur-Galizíu
búa Pólverjar og Ruthenar. Þeir mæla
hvorir á sitt tungumál. En þeir eru
búsettir hvorir innan um aðra í
mörgum hjeruðum landsins. Þar sem
svo stendur á, hefur verið skapað sjer-
stakt kosningafyrirkomulag. Kjör-
dæmin fá tvo þingmenn, sinn af
hvoru þjóðerni. Meirihluta fulltrúinn
verður að fá yfir helming atkvæða,
en minnihluta fulltrúinn yfir fjórða-
part atkvæða. Á þennan hátt er reynt
að láta það þjóðernið, sem er í minni
hluta á hverjum stað fyrir sig, ná
jafnrjetti við hitt, til þess að draga
úr ósamlyndi milli þeirra. Samt er
talað um það út i frá, að bæði þjóð-
ernin verði fyrir ranglæti.
Suðurslavarnir, sem búa í keisara-
dæminu Austurriki-Ungverjalandi.eru
5—6 miljónir að tölu, og er helming-
ur þeirra Slavónar, en hinn helming-
urinn Serbókratar. Þeir hafa hvorir
sitt mál, hvorir sínar bókmentir og
hvorir sína sögu. Slavónar eru hvergi
búsettir utan keisaradæmisins svo að
nokkru nemi. Serbókratar eru skyld-
ir Serbum í hinu fyrra serbneska
konungsríki. En þeir eru samt ekki
partur af þeirri þjóð, er slitinn hafi
verið frá henni. Þeir hafa aldrei ver-
ið í stjórnmálasambandi við hana.
Þeir eru skyldir Serbum en þó ekki
Serbar. Þeir eru blendingsþjóð, sem
öldum saman hefur búið i ýmsum
hjeruðum keisaradæmisins og er rót-
gróin þar. Þeir mynda enga fasta
heild innbyrðis, mæla á ólíkum mál-
lýðskum, nota tvens konar bókstafa-
gerð (latneska og cyrilliska) og
fyl&JÁ ekki einu sinni allir sömu
trúarbrögðunum. Þeir mundu enga til-
hneigingu hafa til þess að mynda sjer-
stakt ríki fyrir þjóðerni sitt, þótt það
væri, sem ekki er, hægt vegna legu
bygðarlaga þeirra.
Loks skal litið til slavnesk-ítölsku
íbúanna, t. d. á Istríuskaganum. ítal-
ir tala um að vinna Triest í nafni
helgra þjóðrjettinda. En hvað er
Triest? Á tímum Rómverja hinna
fornu var borgin nýlenduborg frá
Róm, reist á slavneskum grundvelli.
Borgin hefur aldrei frá upphafi vega
sinna verið ítölsk. Á miðöldunum var
þar biskupaveldi, og eftir það gekk
borgin í frjálst samband við austur-
ríska hertogadæmið. Síðan hefur hún
öldum saman heyrt Austurríki til, að
undanskildum fáum árum á Napóle-
ons tímanum. Borgin er enn, eins og
Nýr saltfiskur — um 150 vættir —
til sölu á 20 kr. vættin.
Finnið
Bjarna Pjetursson,
Versl. „Verðanda".
hún áður hefur verið, höfuðborg hje-
raðs á Istríuskaganum, og í því hje-
raði skilur ekki helmingur íbúanna
ítalska tungu. Það er ekki hægt að
kalla nokkurt sjerstakt tungumál
höfuðmál á þessu svæði. En alþýðan
þar hefur jafnan verið og er enn
slavnesk.
Lesi menn friðarræðu þá, sem Wil-
son forseti hjelt í Bandaríkjasenatinu
síðastl. vetur, þá má sjá, að hann lít-
ur alt öðrum augum á það mál, hvern-
ig greiða beri úr erfiðleikunum þar
sem mörg þjóðerni eru innan einnar
ríkisheildar, heldur en stjórnmála-
menn bandamanna hjer í álfu. Þegar
um þetta atriði er að ræða, mótmælir
hann þeim jafnvel. Fyrir þjóðirnar, að
því leyti sem þær koma fram semsjer-
stakar ríkisheildir („nation“,ekki „pe-
ople“) heimtar hann jafnrjetti, og um
þetta kemur öllum saman nú á dög-
um. En honum dettur ekki í hug að
hægt sje að búta sundur samvaxna
heild eins og austurríska-ungverska
keisaradæmið eftir skiftingu þjóðern-
anna þar. Hann játar, að hjer sje um
að ræða vandameira mál en svo, að
það verði leyst á jafnauðveldan hátt.
Og stjórn Austurríkis og Ungverja-
lands hefur svarað honum því, að Utll
þetta atriði væri hún honum fyllilega
samdóma. Menn yrðu að taka nokk-
urt tillit til þess ástands, sem nú væri
ríkjandi og skapast hefði fyrir við-
burðanna rás. Og hjer hefur nú ver-
ið gerð nokkur tilraun til þess að
sýna, hvernig ástandið er að þessu
leyti í Austurríki-Ungverjalandi, seg-
ir höf.
Síðustu frjettir.
Það er fremur lítið um fregnir frá
vígstöðvunum í símskeytum hingað
síðustu vikuna. Rjett fyrir mánaða-
mótin var þó sagt, að ítalir væru í
framsókn í nánd við Triest, og ættu
þá eftir 17—18 kílóm. ófarna til
borgarinnar. Annars er ekkert eftir-
tektar vert sagt frá vigstöðvunum.
Alþjóðafriðarfundur jafnaðarmanna
í Stokkhólmi, sem áður hefur verið
getið um að til stæöi, en mætt hafði
mótstöðu meðal jafnaðarmanna í
Englandi og Frakklandi, verður nú