Lögrétta - 01.05.1918, Blaðsíða 1

Ritstjóri:
ÞORST. GÍSLASON.
Þingholtsstræti 17.
Talsími 178.

LOGRJETTA
AfgreiSslu- og innheimtum.:
ÞÓR. B. ÞORLÁKSSON.
Bankastræti 11.
Talsími 359.
Reykjavík, 1. mai 1918.
Nr. 18.
Bækur,
innlendar og erlendar, pappír og alls-
konar ritföng, kaupa allir i
Ukavirdi Siglútar Eymundssonr.

Klæðaverslun H. Andersen & Sön Aðalstræti 16. Stofnsett 1888. Sími 32. —0— Þar eru fötin saumuð flest. Þar eru fataefnin best.

Lárus Fjeldsteð, yfirrjettarmálafærslumaður Lækjargata 2. Venjulega heima kl. 4—7 síðd.

Áskorun
til íslenskra kvenna.
Eins og kunnugt er, fengum vjer
konur stjórnmálalegt kjörgengi og
kosningarrjett meö stjórnskipunar-
lögum staöfestum 19. júní 1915-
Með lögum þessum opnuðust þau
sviS, er áöur voru oss lokuð og um
leið og vjer fögnuðum hinum mikils-
veröu rjettarbótum, hjetum vjer aö
beita oss fyrir því máli, er aö voru
áliti er eitthvert hið mikilsverðasta
nauðsynjamál þjóðfjelags vors.
Þaðan er sprottinn sá ásetningur
íslenskra kvenna að vinna að stofn-
un almenng spítala, er landið alt njóti
góðs af, og sem liður í þeirri starf-
semi myndaðist Landsspítala-
s j ó ð u r í s 1 a n d s. Stofndagui
hans var 19. j ú n í 1916.
Sjóðstofunin gerði málið þekt og
vinsælt meðal almennings um land
alt, auk þess sem hún hjá stjórnar-
völdum landsins aflaði'stofnunLands-
spítala viðurkenningar sem málefni
er *hrynda beri í framkvæmd hið
fyrsta, og eru þegar gerðar ráðstaf-
anir af hálfu hins opinbera, lóðar-
kaup o. fl., til undirbúnings spítal-
anum.
Til þess að halda máli þessu vak-
andi 0g til aukningar sjóðnum hafa
kvenfjelög þau í Reykjavík, er að
honum standa, ákveðið að halda
stofndag hans, 19. júní, jafnan hátið-
legan sem minningardag og jafnframt
fjársöfnunardag. Árangur af fjársöfn-
Un í Reykjavík, 19. júní 1917, varð
stærsti tekjuauki sjóðsins á því ári.
Nú fer 19. júní bráðum í hönd. I
Reykjavík mun hann gerður svo há-
tíðlegur og arðberandi, sem föng eru.
Enn sem komið er hefurLandsspítala-
sjóðsdagurinn, rjettarbótardagurinn,
fánadagurinn, að eins verið haldinn
hátíðlegur af konum Reykjavíkur.
Dagur þessi flutti þó hin sömu rjett-
indi til kvenna hvervetna á landinu
Og málefnið, sem við hann er kent,
er áhugamál kvenna um land alt. Þvi
væri það vel við eigandi að vjer kon-
ur ynnum að því, að 19. júní yrði
viðurkendur um land alt sem minn-
ingardagur rjettinda vorra og starfs-
dagur til eflingar áhugamáli voru.
Að vjer gerðum þennan eina dag árs-
ins að þegnskyldudegi í þarfir mann-
úðar og líknar.
Hátíðahöld og fjársöfnun þenrtan
dag hugsum vjer oss þannig: að kven-
fjelög eða einstakar konur, sem áhuga
hafa á málinu, gengjust fyrir þeim,
hver í sínu bygðarlagi, á líkan hátt og
kvenfjelögReykjavíkurhafa gert und-
ánfarin ár. Stjórn Landsspítalasjóðs-
ins telur sjer ljúft og skylt að gefa
állar þær ráðleggingar og leiðbein-
ihgar viðvíkjandi slíkum almennum
Landsspítalasjóðsdegi, er óskað kann
áð verða og hún getur í tje látið.
Öskar hún að konurogkarlarviljisýna
þessari málaleitun hennar sömu góð-
vild og Landsspítalasjóðurinn jafnan
hefur notið, en konunum treystir hún
til þess að vinna að því af alhug —
a ð 19. j ú n í v e r ð i f r a m v e g-
is hátíðlegur haldinn sem
minningardagur rjettar-
bóta vorra og fjársöfnun-
a r d a g u r t i 1 e f 1 i n g a r L a n d s-
spítalasjóðs íslands.
Rvík, síðasta dag vetrar 1918.
Ingibjörg H. Bjarnason,
formaður sjóðsstjórnarinnar.
Þórunn Jónassen,
gjaldkeri.
Inga L. Lárusdóttir,
ritari.
Elín Jónatansdóttir,
Guðríður Guðmundsdóttir.
Jónína Jónatansdóttir.
Laufey Vilhjálmsdóttir.
Sigurbjörg Þorláksdóttir-
Önnur blöð eru vinsamlega beðin að
birta áskorun þessa hið allfa fyrsta.
Um íslenskt þingræði.
Fyrirlestur haldinn í fjelaginu „Sjáíf'
stjórn“ í mars 1918.
Eftir Árna Pálsson.
(Niðurl.)
Jeg hef nú nokkuð reynt að bera
í bætifláka fyrir Alþingi og hef bent
á nokkra þá örðugleika, sem Alþingi
öðrum þingum fremur á við að berj-
ast. Því verður tæpast neitað, að ekki
er betur en svo í pottinn búið fyrir
þingið, að það er engin furöa þótt
ýmislegt fari þar í handaskolum á
stundum. En nú verður þess að geta,
að það eru alls ekki mistökin og mis-
fellurnar i löggjöfinni, sem mest hafa
veiklað traust almennings á þinginu.
Til þess liggja meðal annars þau rök,
að öllum almenningi er litt kunnugt
um þau efni, enda er litið gert til þess
að fræða hann um þau. Það er ýmis-
legur annar auðvirðisháttur í fari og
framkomu þingsins, sem hefur fyrir-
gert virðingu og trausti þess meðal
þjóðarinnar. Menn eiga bágt með að
bera virðingu fyrir þinginu aðallega
vegua þess, að menn þykjast við ýms
tækifæri ekki geta sjeð, að þingið beri
neina virðingu fyrir sjálfu sjer. Hvað
eftir annað hefur alþingi lyft mönn-
um til metorða og mannaforráðs, sem
mönnum getur ekki skilist að hefðu
átt neina leið til vegs og valda, ef
þeir heföu eigi notið þingsins við.
Jeg ætla mjer ekki að tala hjer
margt um bitlingabrask og embætta-
dorg einstakra þingmanna. Slíkt tiðk-
ast vitanlega á öllum veraldarinnai
þingum og er vitanlega einn hinn
allra ískyggilegasti agnúi þingræð-
isins. En alstaðar mun hafa reynst
torvelt að reisa skorður við þeim ó-
iagnaði. Þess má þó geta, að Hol-
lendingar hafa mælt svo fyrir í
grundvallarlögum sínum, að hvei
þingmaður, sem fær veitingu fyrir
ríkisembætti,verði að afsala sjer þing-
mensku, en auðvitaö hefur hann leyfi
til þess að bjóða sig fram að nýju,
og getur þá samstundis orðið þing-
maður aftur, ef kjósendur sjá engin
missmíði á ráði hans, Jeg get nú ekki
betur sjeð, en að full þörf væri á, ab
sams konar ákvæði væri sett i stjórn-
arskrá vora, og ætti það þá að ná til
allra embætta 0g alls launaðs starfs,
sem veitt er af þinginu. En annars
verð jeg að játa, að jeg hef ekki trú á
að neitt geti hjálpað í slíkum efnum
annað en heilbrigð siðferðistilfinning
þjóðarinnar. Ef þjóðin gerir sig á-
nægða með það, að menn sem eiga
að reka hennar erindi noti þingsetuna
til þess að reka sín eigin erindi, eða
ef hún álítur það holt heiðri og virð-
ingu þingmanna sinna, að þeir eigi
persónulegan hagnað að sækja undir
högg samflokksmanna og andstæð-
inga, — þá verður við svo búið að
sitja, Það eitt er víst, að fyrir
slíkt háttalag tekur þjóðin greypileg
gjöld fyr eða síðar. ■
En þó skiftir það minstu, þótt ein-
staka fengsælir þingmenn rnaki królc-
inn við og við. Hitt tekur út yfir,
hvernig þingi og stjórn ferst úr hendi
að velja menn til stai'fa fyrir þjóð-
fjelagið. Það hefur margoft komið
íyrir á síðustu árum þegar spurst
hefur um embættaveitingar eða út-
nefningar til annara opinberra starfa,
að menn hafa í fyrstu engan trúnað
viljað leggja á fregnirnar og hafa
haldið að gárungar væru að gabba
sig með ófyndnum lygasögum. En
nú er þessi tortrygni farin að rjena
talsvert eftir reynslu hinna síðustu
ára. Menn eru farnir að trúa öllu,
sætta sig við alt, og þær embættaveit-
mgar, sem menn telja sæmilegar og
rjettmætar,vekja nú miklu meiri undr-
un og eftirtekt heldur en hinar.
Það hefur lengi verið mál rnanna,
að jarðamatið í landinu væri heldur
skakt, svo að til vandræða horfði
fyrir viðskiftalífið, og þess vegna fer
nú á þessum árum fram ný virðing
á öllum jarðeignum manna á landi
hjer. Ef nú svo kynni að vera, að
mannamatið, sem hjer gildir og geng-
ur, væri ekki öllu rjettara, þá þyrfti
sem fyrst að fara fram nývirðing á
manngildi vor á meðal.
Hvað þarf til þess að vera talinn
góður maður og gildur á þessu landi?
Hvaða kostum þarf maður að vera
búinn, til þess að vinna traust og hylli
þjóðarinnar? Jeg þykist vita, að
menn fari að telja upp mannkostina
og dygðirnar: sannleiksást, ættjarð-
arást, ósjerplægni, stefnufestu, vilja-
þrek, vitsmuni, þekkingu o. s. frv.
Auðvitað kemur engum til hugar að
neita, að allir þessir fögru mannkost-
ir sjeu í hávegum hafðir vor á meðal,
sjálfsagt er líka mikið til af þeim í
landinu, eða svo láta menn. En hitt
hygg jeg að maður geti rólega full-
yrt, að það sjeu ekki slíkir hlutir,
sem lagðir eru á metin, þegar verið
er að skipa virðingarsæti þessa þjóð-
fjelags. Sauðkindin er þeim mun vitr-
ari en við, að hún fylgir þeim ein-
um, sem forustusauðir eru af náttúr-
unni. Við leikum okkur að þvi, að
„útnefna" forustusauði, og svo verð-
ur hitt að ráðast sem má, hvort nokk-
ur forusta er að þeim, eða þeir eru
arlakar og eftirbátar.
Oft hef jeg heyrt þeirri spurningu
kastað fram, hvað þjóðin myndi hafa
■ fyrir augum þegar hún kýs fulltrúa
sína. En aldrei hef jeg vitað neinn
mann geta svarað þeirri spurningu.
Mjer er kunnugt, að gamlir og nýtir
þingmenn telja þingsætin furðu ,vel
skipuð, ef helmingur þingmanna get-
ur talist sæmilega hæfur til þing-
starfa. Sumir úr hinum helmingnum
eiga ef til vill lítið annað erindi á
þing, en að tefja fyrir þeim, sem betur
kunna, með gaspri sínu og stefnu-
leysi. Og þó að maður skoði slíka
þingmenn í krók og kring, þó að
maður rannsaki þá með smásjá, þá
uppgötvar maður ekki neitt, sem
manni getur skilist, að kjósendurnir
hafi getað gengist fyrir. Inn á Al-
þingi virðast dutlungar reikuls 0g
hvikandi almenningsálits geta feykt
hverju sem er, án alls manngreinar-
álits og af þingbekkjunum getur svo
hvað sem er fokið upp í ráðherra-
stólana eða önnur mjúk sæti, sömu-
leiðis án alls manngreinarálits,
Hvar mun lenda, ef slíku vindur
fram enn þá um langar stundir? Póli-
tísku lífi okkar er nú líkt farið ein&
og viðskiftalífinu, þegar mikið af
falsmynt er á gangi. Við höfum vilj-
að gefa ýmsum pólitískum „pappír-
um“ okkar það gildi, sem þeir í raun
og veru ekki hafa. Slíkt getur okkur
ekki haldist uppi til lengdar, án þess
að við borgum það dýrum dóm-
um. Þjóðin getur ekki svikið sjálfa
sig ver með neinu, heldur en því, að
taka liðljettinginn fram yfir nytja-
manninn. Við verðum sem fyrst að
átta okkur á því, að forustusótt er
ekki sama sem forustuhæfileiki. Og
eins á hinu, að það tjáir ekki að ætla
sjer að gefa mönnunum meira gildi
XIII. árg.
Sv. Jónsson & Co.
Kirkjustræti 8 B. Reykjavík
hafa venjulega fyrirliggjandi miklar birgðir af fallegu og endingargóðu
veggfóðri, margs konar pappír og pappa —■ á þil, loft og gólf — og gips-
uðum loftlistum og loftrósum.
Símnefni: Sveinco. Talsími 420.
Hlutafjelag'id ,,Völundur“
Reykjavik
hefur nú fyrirliggjandi töluverðar birgðir af alls konar algengum trjá-
við, svo sem: Plægð borð: /4, 1 og i)4 X 5”- Óunnin borð: }iX5’>
1 X 4- 5> 6, 8, 9, 10 og 11”; i/4 X 8”; i/2 X 5 og 6”- Planka: 2 X 4, 5
og 7”i 2/i X 5” og 3 X 8”. Allar tegundir af trjám. Ókantskorin báta-
borð HX9 til 15”. Áraplanka 3 X 9”-
Landsbókasafnið.
Samkv. 11. gr. í reglum um afnot Landsbókasafnsins, eru allir lán-
takendur ámintir um að skila öllum þeim bókum, er þeir hafa að láni
úr safninu, fyrir 14. d. maímán. næstk-, og verður engin bók lánuð það-
an, meðan á innheimtu bókanna stendur (1.—14. maí). Skilatími kl. 1—
3 síðdegis.
Landsbókas. 29. d. aprílmán. 1918.
Jón Jacobson.
en náttúran hefur gefið þeim, þvi að
hver sú þjóð. sem fótum treður þann
sannleika, verður sjálf fótum troðin.
Nokkrar hugleiðingar
um íhugunarverð mál.
(Framh.)
Eldsneyti.
Þá þarf að hafa fyrirhyggju með
eldsneyti, því eldiviðarleysi má leggja
á borð við matarleysi.
Jeg geri ráð fyrir, að sveitamenn
sjái sjer yfirleitt borgið að þessu
leyti, en sjóþorpin og kaupstaðirnir
þurfa að sýna þar meiri fyrirhyggju
en áður. — Því útlent eldsneyti verð-
ur ekki nú sótt í búðirnar eftir þörf-
um, og svo má það heita ókaupandi.
— Strax á næsta vori þarf að afla
áreiðanlegra upplýsinga um eldsneyt-
isþörfina í hverju kauptúni, og sjá
um að henni verði fullnægt til árs.
Mótekju verður að hefja það’ fyrsta
og jörð þiðnar næsta vor, svo siður
missist af móþurkunum. Og innlendra
kola þarf að afla eftir þvi sem nauð-
syn krefur og föng eru á.* — Það
er seint að hugsa fyrir sliku, þegar
komið er fram á haust. Hjer þarf
stjórnin'að hafa forgönguna og hvetja
menn til framkvæmda og ganga ríkt
eítir, að sjóþorp og kauptún leggi
fram krafta sína.
Grasa- og sölvatekja.
HvorttVeggja þarf að koma&t í
fylsta gengi næsta vor og sumar.
Ætti Búnaðarfjelag Islands að beitast
fyrir duglegri hvatningu í þá átt. —
Svo þarf að gera tilraunir með notk-
un sölva og grasa til mjöldrýginda
og gefa út leiðbeiningu um matreiðslu
þeirra. Eins að greiða fyrir því, að
hvorttveggja gangi sem verslunar-
vara innan lands. — Næði grasanotk-
unin til kaupstaðanna væri grasa-
tínsla gott verk handa gamalmennum
í kaupstöðum að vetrinum. — Eigi
væri úr vegi að fara að ráðum Stein-
gríms læknis Matthíassonar og sækja
eitthvað af grasaflekkjunum upp á
heiðarnar. Væri það „sportför" fyrir
suma kaupstaðarbúana. — Ef hörg-
ull yrði á brauðmjöli í landinu, en
nægur forði af grösum og sölum, væri
* Kola- eða surtarbrands-nám má
reka að vetrinum, þar sem vel hagar
til og námið er vel undiybúið.
vel gerlegt að fyrirskipa notkun þess
i slátur og brauð, til að spara mjölið.
Athugaverður ráðningarmáti.
Síldarvinnan hefur mörg undanfar-
andi sumur verið mjög eftirsótt af
verkafólki á landinu. Því kaupið var
hátt hjá þeim, sem mest báru úr být-
um, en ærið hefur það verið misjafnt
og komið hart niður á sumum, þegar
lítið aflaðist, og síðastl. sumar varð
verkalýðurinn fyrir gífurlegum skell
af síldarútgerðinni. Veldur því ráðn-
ingarmátinn. Fjöldi manna er ráðinn
upp á lítið fast kaup, en á að taka
viðbótina í „premíu“, sumir eru ráðn-
ír eingöngu upp á „premíu“. Sumt
fólk er ráðið þannig, að það á að vera
komið á ákveðna veiðistöð, þegar
veiðitíminn á að byrja, svo er því
heitið ákveðnu kaupi fyrir að kverka
síld og salta í hverja tunnu, en því
engin tryggin gefin á móti, ef veiðin
gengur illa eða ekkert aflast. — Þann-
ig er svo og svo mikill hluti áhætt-
unnar við veiðina lagður á bak verka-
fólkinu, má geta nærri hvernig þaö
afklæðist fyrir fátæku fjölskyldu-
fóllci sem engu hefur að treysta nema
sumarkaupi sínu. Alvarlegastar hafa
afleiðingamar orðið af þessu síðastl.
sumar, t. d. á ísafirði. Fjöldi manna
kom slippur heim, eftir sumarið, og
margir með skuld á bakinu, þvi þeir
unni ekki fyrir fæði; svo kom vetUr-
inn með gæftaleysi, hafís og frostum
og ekkert var til að bíta eða brenna.
— Þessi ráðningarmáti við síldarveið-
arnar er sjerstaklega athugavert mál
á þessum tíma, þegar ekkert má á
bjáta,- fyrir fjölskyldumönnum við
sjávarsíðuna. Mál þetta þarf stjórn-
in að ræða við útgerðarmenn, og þær
hjeraðsstjórnir, er málið snertir mest,
og leitast við að finna einhverja leið
til að sjá því verkafólki, er atvinrtu
þessa stundar,betur trygða ávexxti af
henni. — Því það er hið mesta tjón
þjóðfjelaginu, þegar þúsundir»manna
eyða bjargræðistímanum til einskis.
— En nóg er þó til að vinna, sem arð
gefur, skortur á Verkafólki i sveitum
og mokafli af fiski inn á hverjum
firði, sem enginn hirðir um, eins og
í sumar.
Bátfiski.
Síðastl. súmar gekk fiskur óvana-
lega nærri landi, og víða hvar var
hver vík og fjörður fullur af þorski,
svo að eigi þurfti nema rjett fram
fyrir landssteinana til að hlaða. —
Það var rjett eins og forsjónin væri
að benda mönnum á áð nota nú róðr-
arþátana og taka upp hinar eldriveiðU