Lögrétta - 26.06.1918, Síða 1

Ritstjóri:
ÞORST. GÍSLASON.
Þingholtsstræti 17.
Talsími 178.
AfgreiÖslu- og innheimtum.:
ÞÓR. B. ÞORLÁKSSON.
Bankastræti n.
Talsími 359.
Nr. 29.
Reykjavík, 26. júni 1918.
XIII. árg.
33ir. Jónsson & Co.
Kirkjustræti 8 B. Reykjavik
hafa venjulega fyrirliggjandi miklar birgSir af fallegu og endingargóSu
veggfó'Sri, margs konar pappír og pappa — á þil, loft og gólf — og gips-
uBum loftlistum og loftrósum.
Símnefni: Sveinco. Talsími 420.
Bækur,
innlendar og erlendar, pappír og alls-
konar ritföng, kaupa allir í
UkMnhi Sigfúsar iymundisinar.
Klæðaverslun
H. Andersen & Sön
Aðalstræti 16.
Stofnsett 1888. Sími 32.
—0—!
Þar eru fötin saumuð flest.
Þar eru fataefnin best.
Ræða 19. júní 1918.
F.ftir frú Bríetu Bjarnhjeðinsdóttur.
(Halditi frá svölum Alþingishússins.)
Háttvirta samkoma!
Jeg get ekki gert aS því, a'5 ntjer
finst’ þaö auðsætt, aö þessi hátí'öis-
dagur vór kvennanna sje þóknanlegur
bæði guSi og mönnum, ef dæma skal
eftir veöurbreytingunni: Helliskúrin.
sem var fyrir hálítíma, breyttist í
sumarblíöu og sólskin, þegar fólkiö
átti aS fara a'ö koma hjer ofan aö
Austurvelli. Og aö dæma eftir mann-
fjöldanum og einkum þeim mörgtt
karlmanna-andlitum, sem blasa við
mjer neðan frá götunni hjerna,
sem jeg er svo glöö að sjá meðal vor
kvennanna, þá er jeg ekki í neinum
efa um, að hátíðahaldið okkar er líka
„mönnunum" þóknanlegt.
Það er alkunnugt, að vjer konur
völdum 19. júní fyrir hátíðisdag vorn
fyrst og fremst tii minningar um það,
að 19. júní 1915 fengu konur full
stjórnmálarjettindiviðurkend og sam-
þykt af konungi vorum, þótt frestun
yrði á að þau rjettindi kæmust full
og óskorin í framkvæmd. Og í öðru
lagi bundum vjer konur ári síðar
þann dag með oss fjelagsskap til aö
vinna eftir mætti að einu af stærstu
nauðsynjamálum þessarar þjóðar: Að
hún fengi fullkominn landsspitala,
svo fljótt sem unt væri. Að þessu
máli hjetum vjer að vinna, á allan
Jiann hátt, sem vjer megnuðuitu og
álitum hagkvæmastan, i ]>akklætis-
skyni fyrir það, að vjer þá loksins
hefðum náð fullri viðurkenningu mn
ijett vorn, til að ráða lögum og fram-
kvæmdum í landi voru, jafnt bræðr-
um vorum. Og þótt vjer auðvitað
værum ekki ánægöar með það, hvern
ig þessi löggjöf varð i framkvæmd-
inni fyrst um sinn, jog teldum það
bæði ranglátt, og pólitískan nagla-
skap, þá sættum vjer oss þó við það
eftir atvikum. Vjer gerðum því 19.
júní að hátíðisdegi vorum, bæði ti!
að minnast fenginna rjettinda og
gleðjast yfir þeim, og til að vinna
að einhverjum þeim málum, sem vjer
þá hefðum í hvert sinn efst á stefnu-
skrá vorri. 19. júní 1916 tókum vjer
því agitationina upp fyrir Landsspit-
alanum, sem fyrsta liðinn á vorri nú-
verandi stefnuskrá. Fyrir landsspít-
alasjóðinn viljum vjer því vinna
hvern einasta 19. júní, þangað til full-
kominn landsspítali er reistur af
þjóðinni og vígður henni til fullra
yfirráða og notkunar.
Jeg ætla mjer ekki að gefa hjer
neina skýrslu yfir samskot þau, sem
koriiið hafa inn, til landsspítalasjóðs-*
ins, sem konur hafa staðið fyrir. Þær
eru árlega birtar í blöðunum, og þvi
öllum kunnar. Að eins vil jeg geta
þess, að hjer í Rvík gaf hátíðahaldið
og agitation Reykjavíkur-kvenna 19.
júní 1917 af sjer til sjóðsins fullar
4000 krónur. Þá var sjóðurinn oröinn
að þessu meðtöldu rúmar 47000 krón-
ur. Síðan á nýári 1918 hafa sjóðnum
gefist kr. 3562,20, svo nú er hann orö-
ínn rúmar 50,000 kr. Þetta er ekki
lítið, þegar litið er til þess litla fjár-
rnagns, sem konur hafa nú undir
höndum, og þess, aö hingað til hafa
karlmennirnir aö eins styrkt samskot-
in, án þess þó aö álíta þau sjer veru-
lega viökomandi. Enda hefur líka til-
tölulega mikill hluti þessá fjár safn-
ast í Reykjavík, og þá einkurn 19.
júní-dagana, sem síðan hafa verið há-
tíðis- og fjársöfnunardagar vorir. Því
er auðsætt, að það mundi mjög auka
sjóðinn, ef konur um alt land vildu
taka upp sömu aöferðina og vjer,
Reykjavíkur konur: að gera þennan .
dag að tvöföldum hátíðar-degi sínum,
glöðum endurminningar- og þakklæt-
isdegi, og kappsömum starfs- eöa
þegnskyldudegi i þarfir þjóðarinnar.
Það mundi líka auka sarnúð og sam-
vinnu um alt land innbyrðis milli.
kvennanna sjálfra, og einnig milli
þeirra og karlmannanna, sem við hin
ýmsu landsmál væru riðnir.
Það verður aldrei of skýrt tekið
fram af oss konum, að ætlun vor hef-
ur aldrei verið sú, að byggja sjálfar
landsspitala, það er að segja: leggja
íram fjeð til þess, Vjer höfum að eins
ætlað oss að halda þessu máli svo
vel vakandi, og ýta því svo þjett á-
fram, að hvorki karl nje kona fengi
gleyrnt þvi, að hjer væri um þjóðar-
nauðsyn- að ræða. Vjer vildum láta
þessa kröfu hljóma í sifeliu svo hátt.
í eyrum löggjafanna, að þeir gætu
aldrei troðið svo fast upp í þau, aö.
hún ekki yfirgnæföi aðrar kröfur,.sem
fram kynnu að vera bornar, sem hin
óhjákvæmilegasta af þeim öllum, sem
yrði að ráða fram úr svo fljótt, sem
ástæður leyfðu. Þetta höfum vjer
gert, og árangurinn virðist vera sá,
að alþingi, landsstjórn og þjóðinni
sje fariö að skiijast, að fram hjá þess-
ari krofu verði ekki gengið. —
Þegar vjer nú rifjum upp fyrir oss
hvers vegna 19. júní varð að hátíðis-
degi vorum, og hvaða störf vjer hing-
að til höfuin bundið við hann, þá
getum vjer ekki varist þess, að skygn-
ast inn i framtíðina og hyggja að
þeim störfum, sem fyrst og fremst
er sýnilegt að bíða vor þar. Og ])á
verður ekki hjá því komist, að hugsa
sjer aðaldrættina í stefnuskrá þeirri,
sem vjer nú teljum sjálfsagt aö tekin
verði upp af konum hjer á landi, þeg-
ar mesta ófriðarmyrkvanum ljettir,
og menn fara aftur að taka til þjóð-
fjelagslegra framfarastarfsemi. Þá
munum vjer sjá ærið mörg nauðsynja-\
störf sem bíða vor, sem karlmenn-
irnir hingað til hafa gefið lítinn
gaum. Margt af því er þannig lagað,
að þaö getur varla beðið. Það þart
sem allra-fyrst að komast í fram-
kvæmd. En hvaða ráð og hvaða með-
ul getum ’vjer konurnar notað, sem
sjeu óbrigðul til þess : Svariö verður:
Það er kosningarrjetturinn frá ig.júni
1915. Iíann er eina vopnið sem dugir
í allri framsókn. Með honum einum
getum vjer komið umbótum á það,
sem oss þykir aflaga fara, hvort sem
það er i löggjöf og landsstjórn eða
i bæja-, sveita- og hjeraðamálum, eða
í kirkju- og kenslumálum. Alstaðar
er það bæði hin almennu, pólitísku
rjettindi, og kosningari jettur og kjör-
gengi í öllum bæja-, sveita- og hjer-
aðamálum, sem getur ráðið öllu, ef
vjer að eins kunnum að nota hann
með festu og samtökum.
En hver er nú reynsla þessa stutta
tíma, sem vjer konur höfum haft póli-
tískan kosningarrjett? Hvemig höf-
um vjer notað þetta vopn? Vjer höf-
um einu sinni átt kost á að nota hann
við landskosningarnar og' kjördæma-
kosningarnar 1916. Hvernig fórum
vjer þá með þennan rjett vorn?
Hagtiðindin skýra oss frá þessum
kosningum, og tölurnar tala jafnan
sinu máli. Þær verða ekki vefengd-
ar. Jeg vil leyfa mjer að taka hjer
upp úr þeim úrslita útkomuna eða
tölu þeirra karla og kvenna, sem
neyttu þessa rjettar þá.
Til landskosninganna sumarið 1916
voru 24000 konur og karlar kosn-
ingabær. Þar af voru um 12000 kon-
ur og jafnmargir karlar. Aö munurinn
varð ekki meiri kom til af því, að
við landskosningarnar höfðu að eins
allir 35 ára kjósendur atkvæði, —
svm 40 ára kjósenda aldur kvenna
geröi þar minni mun, til að lækka
tölu kven-kjósenda, h.eldur en viö
kjördæmakosninguna, þar sem karl-
menn máttu kjósa 25 ára, en konur
að eins 40 ára. Við landskosningarn-
ar voru greidd alls 5873 atkvæði. Þar
af voru 4628 karlar, og 1245 kon-
ur, eða um 38% karlar og 10% konur.
Við kjördæmakosninguna um haust-
ið 1916 voru 16321 karlm. kjósendur
og 12177 konur; eða um 57% karlar
og 43% konur. Þar af greiddu at-
kvæði 14030 kjósendur, eða um 52%.
Af þeim voru 10600 karlar og 3427
konur, eða um 69% karlm., og um
30% konur, allra kjósenda.
Ef vjer konur hefðum nú viljað
fara rjettustu og beinustu leiðina til
að greiða sem mest fyrir landsspitala-
málinu, sem þá var einasta málið, sem
vjer opinberlega höfðum tekið á
stefnuskrá vora, eða eitthvert annað
áhugamál, sem vjer hefðum tekið
upp, þá hefðum vjer sjeð um að nóg
þingmannaefni væru í boði sem
skuidbindu sig til að gera alt, sem unt
væri, til að greiða fyrir þvi, og svo
hefðum vjer fjölment á kjörfundina
og kosið þá eina.
Þetta er skilyrðislaust rjetti og
eini vegurinn fyrir oss, hvenær sem
er, i nútíð og framtið, til að koma
áfram áhugamálum vorum.
Og viljum vjer fylgja stjórnmála-
flokkunum, eða flokksbrotunum, og
kjósa með þeim, þá verðum vjer að
krefjast ]iess, að þeir taki vor áhuga-
mál upp.á stefnuskrár sínar. Vjer
verðum að eiga fulltrúa í flokks-
stjórnum þeirra og kjörstjórnunum,
til að mælá fyrir hagsmunum vorum,
og sjá um að vor mál veröi ekki út-
undan. Og vjer verðum allar að sjá
um, að flokkarnir eða fulltrúar þeirra
svíki oss ekki. Það getum vjer að
eins gert með þvi að vera allar svo
fjölmennur og samhuga kjósenda-
fiokkur við kosningarnar, að kosn-
ingasigurinn sje undir oss kominn.
Og til þess að bíða ekki ósigur við
kosningar, vilja stjórnmálaflokkarnir
mikiö vinna. Sækjum vjer því
kosningarnar vel, og sjeum allar á
(einu máli, með kosningafylgið, þá
tekur flokkurinn og flokkstjórnin og
þingmannaefni þeirra mikið tillit til
vor. En ef vjer sækjum þær illa,
setjum engin skilyrði og dreifum at-
kvæðum vorum hugsunarjaust í all-
ar áttir, þá dregur ekkeft um þau
og enginn metur þau aö neinu. Vorra
áhrifa gætir þá hvergi, og áhugamal
vor komast hvergi að.
Það eru æði mörg mál, sem oss
konum ætti að liggja á hjarta að fá
endurbætt á komandi timum. 1 þjóð-
fjelaginu fer margt af'aga sem karl-
mennirnir hafa hvorki haft vit nje
vilja til að skilja eöa'þótt hentugleik-
ar til að laga. Nýir, breyttir tímar
eru upprunnir, sem útheimta nýjan
hugsunarhátt, menningu og stjórn.
Vjer konurnar, sem setið höfum utan
við alla stjórn þjóðarinnar, getum
horft á þessi vandkvæði með óhlut-
drægari augum en karlmennirnir,
sem átt hafa að bæta úr þeim. VjerV
óskum fulls jafnrjettis fyrir konur
og karla að lögum og í framkvæmd
laganna, og vjer viljum gera alla
þjóðina færa um að nota sjer slík
rjettindi. Vjer óskum að tryggja kon-
um jafngóð lífsskilyrði og körlurn við
alla þá atvinnu, sem ]>ær kornast að.
Þvi óskum vjer, að öll uppeld-
ismál og alþýðumentun færist í
betra og fullkomnara lag'. — Vjer
viljurn tryggja börnunum sæmilegt
uppeldi og meðferð, þar sem fult til-
lit sje tekið til þeirra andlegu og lík-.
amlegu hæfileika, og lagður heil-
brigður grundvöllur undir velferð
þeirra á fullorðinsárunum. Til þessa
þarf breytingu bæði á venjum og iög-
gjöf.
Vjer viljum taka tillit til gamla
íólksins, sern ekki getur lengur sjeb
mn sig sjálft. Vjer viljurn ekki leng-
ur þola, að farið sje með það eins
og afsláttarhesta, sem settir eru á
guð og gaddintr á vetrum, og þrælk-
aðir á surnrum, þangað til þeir velta
út af. —
Vjer viljuin fá góð heimili. Til
]iess þuríum vjer góðar, vel uppaldar-
konur. En ]rá fræðslu og mentun geta
unglingsstúlkurnar óvíða fengið til
fulls á þeim heimilum, sem vjer eig-
um nú. Til þess þarf sjerstakar stofn-
&nir og sjerstakt tillit i öllu uppeld-
inu. Þar sem heimilin geta ekki leng-
ur sjeð unr börn sín og ganralmenni
svo í góðu lagi sje, þurfunr vjer op-
inberar stofnanir, sem taki þau og
sjái þeinr fyrir öllu uppeldi og
fræðslu, svo þeinr líði svo vel sem
auðið er. Því börnin eru vor dýrasta
eigtr, senr framtið latrds og lýðs bygg-
ist á. En ganralnretrnin hafa bygt upp
það þjóðfjelag, sem við eigum, og eru
setn trúir þjónar verð þess, að þeínr
sje vel borgið á elliárunum. — Vjer
viljunr efla hreinlæti, heilbrigði og
hreinleika í landinu. — Til alls þessa
þarf góða stjórn, fje og eftirlit. —
Öllu þesstt getum vjer komið i
framkvænrd nreð tímanum, nreð kosn-
ingarrjettinum einunr og sanrtökrlnr
og sanrvinnu sjálfra vor í nrilli. Vjer
verðunr að eins að standa fast sanr-
cinaðar nreð öruggri trú á góð nrál-
efni og óþreytandi þolgæði. \Tjer
megunr ekki vænta þess, að koma
ölltt i lag á fyrstu árunum. Þeir, sem
braska i oftnörgu, koma engu áfranr.
En vjer verðttm, ttngar og gamlar,
að vilja leggja fram krafta vora þjóð-
fjelaginu til gagns, og þá fyrst og
frernst standa sjálfar vel í stóöuiu
vorunr. Til allra þessara franrkvæmda
þarf fje, og til nrargs einnig laga-
breytingar. Vjer þurfum að fá breyt-
ingar á uppeldis og alþýðufræðslu-
málunum, fátækranrálunum, lrjóna-
bandslöggjöfinni og barnalöggjöf-
inni, ásamt mýmörgum breytingunr i
hinu þrengra fyrirkomulagi bæjanna
og sveita og hjeraða. En þar er einn-i
ig atkvæðisrjetturinn lykillinn, sem
lýkttr upp öllunr dyrum. Rjettindin
og breytingarnar eru því á kjósend-
anna valdi.
Og jeg er viss ttirr, að eins og nreð
hátiðahaldið okkar i dag, sem svo
margir karlnrenn, og þar á meðal
rnargir af þingmönnunum okkar, taka
þátt í, eins verður það nreð hin ýmsu
þjóðarmál, senr viö viljunr vinna að.
Það er líka eðlilegt -— 19. júní er
nú orðinn í meðvitund nranna
„Kvennadagurinn". Hann er alnrent
kallaður það hjer i Reykjavík af öll-
unr, og það er oss óllttnr kærkomin
gleði og sæmdr En lrann getur líka
veriðkarlnrannanna merkisdagur.Eins
og' vjer konur heiðrunr og elskttm
mintringu Jóns Sigurðssonar og telj-
um oss eiga þátt í minningardegi
hans,- svo verða karlmenn etnnig að
minnast þess, að 19. júni 1915 fengum
viö öll þenna litla vísir til íslensks
fána, sem við nú sjáum blakta hjer.
Og þótt hann sje enn þá ærið ónóg-
ur, þá felst þó í honunt viðurkenn-
ittg ttttr rjett vorn til að eiga fttll-
komitrn fána, jafnt á sjó og landi nær
og fjær, og það er sameiginlegt mál
öllunr íslenskunr konum og körlunr.
Undir slíkunr íslenskum fána viljunr
við öll standa, hvort sem hann blaktir
lrjer á stöngum Alþingishússins eða.
á skipttnr vorttm úti á heinrshöfunum.
Um hann fylkjum við oss öll, því
„íslendingar viljum við öll vera.“
Og svo mun það verða í öllu því,
sem stórmál kallast og alla íslendinga
varðar, Hingað til höfum vjer konur
aldrei átt unr þau að fjalla. Það voru
ekki konur, sem gerðu samninginn
við Hákon ganrla, eða konur, sem
voru á fundinunt í Kópavogi forðum.
En nú munu það einnig verða lconur,
setrr standa við hlið karlmannanna
islensku, ef til þess kenrur að þjóðin
íslenska skeri úr sínum stærstu nrál-
unr nreö atkvæði allra kjósenda. Þá
er enginn efi á, að konur og karlar
verði sanrhuga. — Og þá fyrst er
rjettmætt að segja, að öll þjóðin skeri
úr málunum.
Hornbjarg.
Turnafögur Hornbjarg heitir
höll við ntarar ál.
Þar á vori’ tinr kvöld jeg kom,
sá kynt í hanrri bál.
Hallardyr að hafi snúa.
„Hjer nrutr rikur kongur búa.“
Gulls- og silki-glit frá tjöldunr
geisla sást í öldum.
Sólin rauð frá hafsbrún horfði,
hljóður hvíldi sær.
Flagg að hún á fleyi steig,
er færðist bjargi nær.
Hjer var ei að koma’ að koti.
Kongi heilsað var nreð skoti.
Brátt til svara bumbur aljar
bttldu’ í hvelfing hallar.
Varpfugl svaf, en við þær kveðjur
vaknar; hver ein tó
úr sjer vængjum óteljandi
yfir djúpið spjó.
Hristist loft, en hljóða-gargið
hermdi’ og tugði eftir bjargið;
cg nreð rámra radda súgnunt
rigndi drít frá múgnum.
En sá sveimur! En þau læti!
En það sarg og garg!
Auðsjeð var, sá urmull þóttist
eiga þetta bjarg.
Hver unr annan sveiflast; sjónir
svinrar við þær millíónir.
Yfir ræður enginn; fjöldinn
allur fer með völdin.
Luktist bjargið, ljósitj dóu,
litskreytt hurfu tjöld.
Sáust skitin skegluhr<riður.
Skríllinn fer nreð völd
hjer senr víðar. Buðlnng bjargsins
bundið hefur múgagatgkms
öld, svo fyrri fegurð geytnist
fólgin, eða gleynrist.
*
Það var eins og hami hefði
hugur kastað nrinn.
Skanrnra stund í huldu-heima
hafði’ jeg litið inn.
Fyrrttm hafði fólkið kynni
i’öst við heiminn þarna inni.
Nú er fögrunr huldu-höllunr
harðlæst fyrir öllum.
Að eins þegar sunrarsólin
svona fögur kveld
inn til vætta hafs og hanrra
hinrins'sendir eld,
opnast hallir huldu-þjóða,
heimar, þar senr vögguljóða
draumntun ljúfa, dularspaka
dánir yfir vaka.
Þ. G.