Lögrétta - 25.06.1919, Blaðsíða 4

4
LÖGRJETTA
ágrip af ritum þessum, er yri5i til
þess aö sýna enn þá eitt dæmi þess,
hver verða jafnan hin jarönesku laun
þeirra manna, sem reyna af öllum
mætti að velta sem flestum „völum
úr leið“ sannleikans. Muniö, aö það
er ekki heiöviröra manna siður, aö
níöast á mannoröi andstæðinga sinna.
Annars sýnist það einhver hin ó-
rækasta sönnun fyrir nauðsyn nýrra
andlegra strauma, aö þeir menn, sem
vilja fyrir hvern mun láta kalla sig
lærisveina Jesú Krists, reyna nu
margir, hver í kapp við annan, aö
breiöa út óhróður um náunga sína,
ef þeir álíta aö þeir tilheyri einhverju
ööru sauöahúsi í trúaréfnum. Ber
slíkt ekki vott um andlega og siö-
feröilega hnignun innan vjeband^
kirkjutrúarinnar ? Þegar höfundur
kristindómsins var aö stofna hinn
nýja sið, bauö hann lærisveinum sín-
um, aö gera þeim mönnum gott, sem
rógbæru þá eða ofsæktu. Það er eins
og honum hafi aldrei komið til hugar,
aö lærisveinar h a n s. mundu nokk-
urn tíma leggja stund á þá ljótu iðju
að ófrægja menn, sist þá, sem geta
ekki sjálfir borið hönd fyrir höfuö
sier.
Fari svo, að einhverjir kennimenn
þessa lands finni hvöt hjá sjer eöa
köllun til þess, aö leggja guöspekis-
hreyfinguna í einelti, væri óskandi,
aö þeir reyndu aö ræða fremur kenn-
ingar hennar, en leggjast á mannorð
hinna erlendu brautryöjenda hennar,
er hafa þaö eitt til saka unnið, aö
þeir hafa barist af öllum mætti fyrir
sannfæringu sinni og þeim sannleika,
sem þeir hafa fundiö.
Sig. Kristófer Pjetursson.
Huernig Rdssakeisari var myrtur.
Þaö hafa gengiö margar sögur um
það, hvernig Rússakeisari og fólk
hans hafi verið ráöiö af dögum, en
þær hafa jafnóðum verið bornar til
baka, svo aö erfitt er aö segja, hvað
rjett sje af öllu því, sem um þetta
hefur verið skrifaö, og hvaö tilbún-
ingur. I rússnesku blaði, sem „Vrem-
ja“ heitir, og kom út í Berlín í vetur
sem leið, hefur A. A. Tolstoj greifi
sagt frá keisaramorðinu. Hann segir,
að keisarahjónin, börn þeirra, nokkr-
ir af vinum þeirra og embættismönn-
um við hirðina, hafi alt verið drepið
undir eins í kjallara í húsi einu í
Jekaterinburg 16. júlí siðastl. Öllu
þessu fólki hafði verið haldið þar i
fangelsi um tima að undanfömu, og
greifinn segir, að meðferðin á þvi
hafi verið vond. Það hafi iðulega orð-
ið að mæta ruddaskap og jafnvel
stundum verið barið. Czekko-slovaka-
flokkurinn var í framrás þarna um
þetta leyti, og hafði verkmanna- og
hermannaráðið í Jekaterinburg óttast,
að hann mundi ná föngunum á sitt
vald og freilsa þá. Þetta var orsök
til þess, að afráðið var að drepa fang-
ana. Þeir voru geymdir í húsi, sem
verkfræðingur einn átti, Ignatieff að
nafni. Menn þeir, sem falið var að
framkvæma morðið, fóru beint þang-
að af ráðsfundinum, sem samþykt
bafði þetta, tilkyntu fangavörðunum
dauðadóminn, og er sagt, að þeir hafi
látið vel yfir. Það voru hermenn, sem
sendir voru til að vinna verkið. Var
þeim nú hleypt inn í herbergin þar
sem keisarahjónin og börn þeirra
Aroru. Inni hjá þeim var barónessa
Buxhöveden. Hermennirnir skipuðu
þeim að koma með sjer niður i kjall-
ara. Keisarinn gekk á undan og bar
son sinn í fanginu, en á eftir honum
drotningin. Dæturnar og barónessan
voru dregnar niður á eftir þeim af
hermönnunum. Niðri við kjallarastig-
ann mætti keisarfólkið öðrum flokki,
sem rekinn var sömu leiðina. í hon-
um var líflæknir keisarans, Botkin,
írú Schneider, Dolgoruky fyrsti og
Tatischeff greifi. Þegar niður í kjall-
arann kom, voru allir þessir fangár
skotnir með skammbyssum, og voru
hlaupin sett ýmist milli augnanna á
þeim, eða við gagnaugun. Drotningin
var skotin fyrst og siðan dæturnar,
en keisarinn síðast. Likin voru svo
látin í vagn og flutt út fyrir borgina.
Þar var olíu helt yfir þau, og þau
brend undis eins sömu nóttina. Tol-
stoi segir, að þessi saga sje höfð eftis
mönnum, sem sjálfir voru við morðið.
Lögr. hefur verið beðin að birta
eftirfarandi ávarp:
Heiðruðu skoðanabræður! Sökum
þess að hinir ráðandi menn og meiri
hluti fjelagsmanna í tveimur fjelög-
um, sem eru hjer, og heita: „Ferða-
mannabandalag Niðurlanda“og „Rík-
isstarfsmannabandalag Niðurlanda ,
er farinn að hafa afarmikinn áhuga
á málefni voru, væri það áreiðanlega
bæði gott og gagnlegt, að menn skrif-
uðu .hvaðanæfa, þegar undir eins,
hvatningarorð til ritstjórna hálfsmán-
aðarrita þessara fjelaga, svo að les-
endur þeirra gætu sjeð þau og færu
því bráðlega að læra tungu vora.
Þegar sams konar fjelög rísa up^
í landi yðar, væri það vissulega mjög
gagnlegt og nauðsynlegt, að þjer
lýstuð þeim og skýrðuð sjerstaklega
ýtarlega frá, með hverjum hætti nefnd
fjelög störfuðu i yðar landi, því að
þá sýnJuð þjer í raun og veru hið
hagkvæma gildi tungu vorrar. At-
hugið og íhugið þetta mál mjög ræki-
lega og skrifið eins fljótt og uht er
báðum þessum fjelögum, sem hafa,
annað 17.000 og hitt 8000 fjelags-
menn. Jeg var kosinn formaður deild-
ar úr Embættismannabandalaginu,
sem er hjer og hefur yfir 100 fjelags-
menn. Nú er gott tækifæri til þess að
kynna fjelagsmönnum Esperantó, og
þ-að verður enn þá auðveldara, þegar
útlendingar fara að hjálpa til, með
því að senda meðmæli frá mörgum
tungum, því það, sem frá útlendmg-
um kemur, hefur miklu meiri áhrif.
Utanáskrift til fjelaganna er::
De Nederlandsche Reisvereenigíng,
Koningin Emmakade 46,
Den Haag.
og
Handels en Kantoorbe, dienden
Vereeniging „Mercurius“,
Aert van Nesstraat 128,
Rotterdam.
Virðingarfylst,
G. van Heek
(nefndarmaður Twenthe-hjeraðs)
Steinstraat 72,
Hengelo (o) Hollandi.
Eftirmæli.
Ingvar Þorsteinsson bókbindari.
F. 27. maí 1882. — D. 26. nóv. 1918.
Einn af mörgum, sem fjellu í val-
inn í „pestinni“ miklu í haust, var
Ingvar Þorsteinsson bókbindari. Jeg
hef verið að búast við því síðan, að
sjá í blöðum eftirmæli eftir þennan
mæta mann. Það hefur brugðist, og
því get jeg ekki lengur dregið að geta
hans með nokkrum orðum.
í dag eru liðin 37 ár síðan Ingvar
fæddist, að Reykjum á Skeiðum.
Foreldrar hans voru merkishjónin
Ingigerður Eiríksdóttir og Þorsteinn
Þorsteinsson. Áttu þau hjón mörg
börn og mannvænleg. Mun þeirra
kunnastur hjer syðra Kolbeinn hús-
gagnasmiður í Rvík. Var bræðralag
með þeim Ingvari og Kolbeini svo
gott sem best má verða.
Ingvar sál. ólst upp í föðurgarði
til 20 ára aldurs. Eftir það fór hann
til Einars Brynjólfssonar að Þjórsár-
brú, sem þá vann að bókbandi nokk-
urn tíma ársins. Ingvar var snemma
hagur vel á smíðar. eihs og þeir ætt-
menn fleiri, en miður gefinn fyrir
búskap. Auk þess var hann bók-
hneigður mjög. Lá því nærri að hann
iegði fyrir sig að stunda bókaiðn
nokkura, eins og raun varð á. Mun
honum hafa fundist of þröngt um
sig að Þjórsárbrú, enda fór hann til
Reykjavíkur veturinn 1904 og rjeð-
ist til Guðmundar Gamalíelssonar
bókbandsmeistara, sem þá hafði
stofnsett vinnustofu, þá bestu í bæn-
um. Var þá ætlun Ingvars að full-
komna sig í iðninni og gera hana að
lífsstarfi sinu. Þetta hefur. ekki öðr-
um betur tekist, því að það er sann-
ast sagt, að á annan áratug átti
Reykjavík engan vandvirkari mann
í þessari stjett en Ingvar var, nje
samviskusamari jafnt í iðn sinni sem
öðru. Ingvar sál. var hugljúfi allra
sem honum kyntust, og ekki síst
samverkamanna sinna sem kyntust
honum best. Enda sýndi sig í mörgu
hve mikið traust þeir báru til hans.
Árið 1907 var „Fjelagsbókbandi#"
stofnað upp úr vinnustofu Guðmuna-
ar Gamalíelssonar. Var Ingvar kjör-
in formaður í því fjelagi og fram-
kvæmdarstjóri varð hann jafnframt
árið 1914, og hjelt þeirri stöðu til
dauðadags. Hugðu samverkamenn
hans gott til langrar samvinnu, ef
ekki hefði dauðinn komið og skilið'
þá eftir á „stýrislausum bát“. Skal
hjer ekki frekar lýst hver harmur
þeim var að fráfalli hans, en taka vil
jeg upp eitt erindi úr ljóðum, sem
þeir ljetu gera eftir hann:
Þinn sumarbjarti svipur
að sinni gleymist ei,
nje lund þín prúð og lipur,
er líktist mildum þey.
Þín glaðværð holla og hreina
var hjartanleg og frjáls,
og sá var enginn sveina
er sæi illvild neina
i hug nje merg þíns máls.
Ingvar sál. var söngelskur mjög
og ljek á harmónium, þó mikið skorti
á að hann gæti gefið sig svo við
þeirri list sem hugur hans stóð til.
Hann var maður ræðinn og einkar
viðfeldinn, — naut sín best x fárra
manna hóp.
Ingvar kvæntist 1. júní 1906 Guð-
björgu Þorsteinsdóttur frá Stokks-
eyri, er lifir mann sinn. Þau eignuð-
ust tvö börn, er bæði lifa, Þorsteinn
11 ára og Jóhanna 7 ára. I heimilis-
lifinu reyndist Ingvar sami öðlingur
sem á öðrum sviðum, ástríkur og um-
hyggjusamur heimilisfaðir.
Það ræður því af líkum, að þessa
Iátna sæmdarmanns er sárt saknað,
ekki að eins af konu og börnum,
aldurhnignum foreldrum og 10 syst-
kinum, heldur líka af öllum sem ein-
hver kynni höfðu af honum.
Og að endingu:
„Þökk fyrir horfna lífsins leið,
list og mildi í flestu“.
Reykjavík 27. maí 1919.
Kunnugur.
Suður-Jótland.
Eftir Holger Wiehe.
Framh.)
Alt þetta hefur smámsaman bægt
dönsku Suðurjótunum, sem annars
eru bæði kirkjuræknir og fastheldn-
ir við ríkiskirkjuna, burt frá henni
og neytt þá til þess að mynda frí-
söfnuði og byggja fríkirkjur. Auð-
vitað reyndu yfirvöldin að bregða
fæti fyrir þessa söfnuði, t. d. með
því að loka kirkjunum með ýmsum
hlægilegum fyrirsláttum. Einu sinni
var t. d. svolítil rifa í einu kirkju-
lofti, og var þetta nóg til þess, að
yfirvöldin kváðu upp úrskurð um,
að loftið gæti hrunið og bönnuðu
slla guðsþjónustu þar. Stóð kirkjan
lokuð um allmörg ár. Yfirvöldin gátu
þó ekki haldið málinu til streitu og
nú eru 9 frísöfnuðir og 6 fríkirkjur
á Suðurjótlandi.
Mörg önpur ráð hafa Suðurjótar
tekið til varðveitslu móðurmáli og
þjóðerni. Víðsvegar hafa verið mynd-
uð fyrirlestrafjelög, þar sem eru
haldnir fyrirlestrar og lesin dönsk
(norræn) skáldrit. En Suðurjótar
hafa orðið að annast alt hjer sjálfir,
því þýska stjórnin hefur á senni
árum algerlega bannað ræðu-
mönnum, lesurum og leikmönnum
frá Danmörku að tala og lesa á
fundum á Suðurjótlandi. Jafnvel
Norðmönnum og Svíum hefur verið
bannað þetta. Ennfremur hafa yfir-
völdin lagt þessi fjelög í einelti með
því að neyða veitingakrárnar til þess
að neita þeim um húsnæði. Fyrst
íraman af urðu þau þá að notast við
hús einstakra manna eða tjöld, en
smámsaman hafa Suðurjótar komið
sjer upp fjölda fundahúsa. Voru þau
48 fyrir stríðið, og sum stór og álit-
iega hús. Þar gátu loksins Suðurjótar
verið nokkurn veginn í friði, að því
undanteknu að altaf var einhver lög-
regludáti viðstaddur á hinum opin-
beru fundum til þess að „veiða“ þá
menn, sem töluðu ógætilega, og koma
í veg fyrir, að sungnir væru „hættu-
legir“ danskir söngvar. Og þeir voru
margir, og altaf fjölguðu þau kvæð-
in, sem yfirvöldin fundu einhvern
undirróður í og þess vegna voru
bönnuð. Voru yfirvöldin þýsku æði
íundvís i þvi efni.
Þá hefur stjórnin líka reynt að bola
Dönum í burtu, með því að kaupa
Herved meddeles
at herr Aanen Stangeland er udtraadt av vort firma. Dette fort-
sættes med herr Franz Germeten som disponent og enebestyrer.
Kontoret blir lste juli overflyttet frá Stavanger til KRISTIANIA.
Adresse Stenersgaden 9.
Als Norsk Isl. Handelscompani
Telegr.adr. Kompaniet.
Blómaverslunin
A. Guldagers Fftf. Köbmagergade 13 Köbenhavn.
Kristín Skúlason
Heildsala Smásala
Utvega allskonar blóm, lifandi og tilbúin, kransa og alt annað slíkri
verslun tilheyrandi.
Fljót og nákvæm afgrciðsla.
Pöntunum veitt móttaka ef óskað er á skrifstofu 0. Friðgeirsson &
Skúlason, Bankastræti 11.
jarðir og leigja þær þýskum bænd-
um, og voru jafnvel samþykt lög um
að neyða eigendur til þess að selja.
En einnig þetta varð tvíeggjað sverð.
Jarðaverðið var sprengt upp úr öllu
valdi, og Danir, sem urðu að selja
jarðir sínar, stórgræddu í mörgum til-
fellum — og keyptu aðrar stærri jarð-
ir. Ekki allfáir þýskir bændur flýðu
úr landinu aftur. Til stuðnings
þeim, sem ekki voru nógu fjár-
sterkir, var stofnað „Láns-
tielag Norðursljesvíkur" með 830,000
mörkum í stofnfje. Þá verður í þessu
sambandi líka að nefna „Járnsjóðinn'^
einskonar varasjóð, er veitir fje til
málaferla, til undirbúnings kosninga,
byggingar fundahúsa o. fl.
Þá má heldur ekki gleyma dönsku
blöðunum, sem auðvitað hafa verið
mikill stuðningur Dönum í baráttu
þeirrá. Má þar einkum nefna „Flens-
borg Avis“, eitthvert hið besta
danska blað, sem til er. Var það
stofnað af Gustav Johannsen, hinum
„ókrýnda konungi Flensborgar"; en
ritstjóri þess var lengstum Jens Jes-
sen, einhver hinn ötulasti og hug-
prúðasti forvígismaður danskleikans.
Annað helsta blað Dana er „Heim-
dal“, sem kemur út í Opineyri, og er
rnálgagn H. P. . Hanssens, síðasta
ríkisþingsmanns Dana og helsta nú-
verandi foringja. Þýsk blöð hafa ekki
getað þrifist í „Norðursljesvik"
nema með stuðningi ríkisins. Af
þeim blöðum er „Schleswigsche
Grenzpost" og fyrverandi ritstjóri
þess, Strackerjahn, mjög illræmdur
fyrir Dana-hatur og svæsinn rithátt.
Það kom lika út þýskt blað á dönsku
„Folkebladet", en það átti litlum vin-
sældum að fagna, enda var það ritað
á hinu versta hrognamáli.
Þýska stjórnin hefur altaf haft það
fyrir takmark að gera Suðurjótland
alt þýskt, og landsmenn hafa alla tíð
orðið að halda uppi vörn á öllum
sviðum. Þó hefur stefna stjórnarinn-
ar ekki verið bein, öllu heldur hinn
mesti krákustígur; stundum hefur
hún verið tiltölulega væg, stundum
óhlífin og harðleikin x meira lagi.
Versta tíðin hefur hið svonefnda
lvöllers-tímabil (1898—1903) verið,
er von Köller, áður innanríkisráð-
nerra, var landshöfðingi á Suðurjót-
landi. Voru þá reknir úr landinu milli
800 og 1000 manns. Prússneska þegna
var ekki hægt að gera útlæga; en v.
Köller var ekki úrræðalaus. Ef hann
cskaði að ná sjer niðri á manni, sá
hann bara^um að bera á hann að
hann væri danskur þegn. í allmörgum
tilfellum kom hann vilja sínum fram
xneð ljúgvitnum og öðrum lagakrók-
um. En eins oft varð hann að lúta í
Iægra haldi; eigi allfáir vildu ekki
láta bugast og ljetu krók koma á
móti bragði. Ljótast af öllu í þessari
ofsókn var, að hún bitnaði oft á al-
saklausum mönnum. Það hefur kom-
ið fyrir, að menn hafa verið reknir
úr landi, ef þeir voru eitthvað skyld-
ir þeim, sem yfirvöldin vildu ná sjer
niðri á, en gátu ekki fengið höggstað
á með öðru móti. Einkum var margt
vinnufólk gert útlægt; sumt fjekk þó
að vera í landinu, ef það vildi ráðast
í vist hjá þýsklunduðu fólki. — Á
margan annan hátt voru landsmenn
cfsóttir — með fundaslitum, máls-
höfðunum o. m. ö. sem yrði of langt
að telja upp hjer. En lítt varð samt
von Köller ágengt, og loksins þreytt-
ist hann og beiddist lausnar.
1908 voru í þýska ríkisþinginu
samþykt ný lög um fundahöld, og er
þar ákveðið, að þýska eigi að vera
fundamál á öllum opinberum fund-
um, að kjörfundum undanteknum, þó
svo að það skuli leyft að nota önnur
mál á öðrum fundum en-kjörfundum
í ömtum, þar sem minst 60 af
hundraði tala aðra tungu en þýsku.
Þó að þessi lög rýmkuðu nokkuð um
málfrelsið, myndu þau hafa orðið
hið mesta ánauðarok, ef þau hefðu
ráð að öðlast gildi að fullu. Þá hefði
danska sennilega orðið bönnuð á öll-
um fundum (nema kjörfundum) í
öllu Suðurjótlandi; því manntöl hafa
íengi verið fölsuð á Suðurjótlandi, til
þess að sanna, að þýskumælendur sjeu
íleiri þar, en þeir eru í raun og veru.
En nú eru þessi lög úr gildi gengin
— fyrir ósigur Þjóðverja. Jafnvel þó
að danska stjórnin reyndi að miðla
málum að því er til kjörþegnanna
kom og hinna svokölluðu „heimilis-
lausu“ (manna, er hvorki áttu prúss-
neskan fæðingjarjett nje danskan),
og líka næði einhverri sáttmála-
mynd við þýsku stjórnina, hjeldu
þýsku yfirvöldin þó áfram að
áreita þessa menn, neituðu karlmönn-
unum um búsetuleyfi, ef þeir kvænt-
ust, en ráku þá ekki í burt, ef þeir
gerðu sig ánægða með — lausaleiks-
hjúskap.
Það væri margt annað ófagurt að
segja frá þessari þjóðernisbaráttu.
En það er ekki hægt í stuttu máli að
lýsa öllum þeim hörmungum, sem
þetta danska þjóðarbrot hefur orðið
að þola fyrir stríðið mikla, t. d. sál-
arþjáningum þeim, sem dönsk börn
urðu fyrir í skólunam, er þau voru
húðskömmuð fyrir þjóðerni sitt og
ávítt ef þau töluðu móðurmál sitt,
jafnvel þó það væri í stundarhljeun-
um. Fáir Þjóðverjar hafa litið skyn-
sömum augum á baráttuna í Suður-
jótlandi svo sem prestarnir Tonnesen,
Schmidt og Joh. Tiedje og rithöf.
Schlaikjer, og jafnvel þeir vildu ekki
láta „Norðursljesvík“ sameinast Dan-
mörku aftur. Svona frjálslyndir
menn voru þá ekki nema örfáir í
Þýskalandi; þeir hafa naumast verið
fleiri en tíu rjettlátir.
En dönsku Suðurjótar gugnuðu þó
ekki, heldur báru höfuðið hátt, enda
höfðu þeir mikinn framgang fyrir
stríðið. Um það báru vitni viðgangur
dönsku fjelaganna, kosningasigrarnir
og hið vaxandi fylgi, sem „Ársfundur
Suðurjóta" átti að fagna. Hvert ár
hjeldu aðalfjelögin aðalfund einhvers-
staðar á Suðurjótlandi, og komu þá
saman um 5000 manns úr öllum átt-
um. Þar voru alvörumálin rædd,
haldnir fyrirlestrar, sungin kvæði, og
æskulýðurinn skemti sjer Jiið besta.
(Framh.)
Fjelagsprentsmiðjan.