Lögrétta


Lögrétta - 10.03.1920, Blaðsíða 1

Lögrétta - 10.03.1920, Blaðsíða 1
Utgefandi og ritstjóri: ÞORST. GÍSLASON. Þingholtsstræti 17. Talsími 178. AfgreiSslu- og innheimtum.: ÞÓR. B. ÞORLAKSSON. Bankastræti n. Talsími 359. N. 9. Reykjavík 10. mars 1920. XV. ár. ■- -----------------= Klæðaverslun H. Andersen & Sön Aðalstræti 16. Stofnsett 1888. Sími 32. --Q“—H Þar eru fötin saumuð flest. Þar eru fataefnin best. Skipan Alþingis. Fjölgun alþingismanna, sem nú hefur veriS á prjónunum hjá þessu skyndiþingi, sem nýslitiS er, veröur að teljast fljótráöiS ney'ðarúræöi, og tillaga Bjarna frá Vogi, um enn meiri fjölgun, er fjarstæSa ein hin mesta, ;afnvel þó viS. hann sje miöaS. Allir skynsamir menn, er opin hafa augu, hljóta aö sjá, aö núvcrandi þingskip- unarfyrirkomulag' er óhafandi, ekki einungis vegna misrjettis milli kjör- dæma, heldur og í mörgu tilliti öSru. Alþing er nú of fjölskipað, og fjölg- unin gerir því vont verra. Hinu is- lenska dvergríki, sem nú heyjir þing árlega, væri yfriö nóg aS hafa einn aiþingismann fyrir hverja 3000 L- lenskra ríkisborgara; hvaö meira er, er óskynsamleg ofrausn. Eftir því ætti alþing nú aS vera skipað 30 mönnum, ef þjóðin er um 90.000 manns. Þinghús á hún nú reyndar útbúið fyrir 36 menn; og þótt þaS sje „aft- an aS síSunum farið“, aS sníöa„strák- inn eftir stakknum", má búast vfS, aS sjálfstæðisspjátrungum vorum kunni s8 þykja búmannlegra, að „fylla köf- ann‘, hvaS sem ástæðum að öSru leyti líður. Kæmi þá einn þingmaður fyrir hverja 2500 landsbúa, og framar ætti aldrei aS fara í því efni. ÞaS kynni aS vera afsakanlegt, uns manntaliS i.ær 100000. En eftir þaS ætti alls eigi aS fjölga þingmönnum, miðaS við minni íbúatölu en svo, aS 3000 væru um. þingmann. í þinginu er, eins og flestu öSru, meira komiS undir kost- um en fjölda. Önnur skipan alþingis ætti sem allra-fyrst aS komast á, er meiri trygging veitti fyrir vali hæfra manna, og miSaSi tölu þingmanna hæfilega viS fjölda íslenskra ríkis- borgara. Skifta skyldi landinu í 6—7 kjördæmi ;* sje fyrst um sinn miS- ?S viS 2500 íbúa um þingmann, af- gansbrot, er væri minna en kæmi eigi til greina, er íbúatölu kjördæmis er deilt meS 2500. Og breyting á þing- mannatölu í kjördæmi skyldi koma til greina 20. hvert ár, eSa eftir mann- tali næst fyrir 5. hverja reglulega (4 áia) kosningu. Kosningar skyldu all- ar vera hlutbundnar, og elsti þing- maSur hvers kjördæmis eiga sæti í efri deild alþingis, en þaS sem á vant- ar til aS skipa hana, sje kosiS af rameinuSu þingi. — Því mun erfitt aS mótmæla meS rökum, aS þetta fyrirkomulag væri skynsamlegra, og veitti meiri tryggingu fyrir góSu j 'ingmannavali, en hiS núverandi, auk þess sem þaS útilokaöi sams konar misrjetti milli kjördæma, og nú á sier staS. ' Enginn maSur meS heilbrigSri skynsemi mun geta boriS á móti því, aS núverandi kjördæmaskipan áje ó- hafandi, nje aS tala islenskra ríkis- borgara (síSur kjósenda) eigi aS srjórna tölu þingmanna. Svo mun og crfitt aS færa gild rök móti því, aS meS hlutbundnum kosningum í stærri kjördæmunum sjeu meiri líkur til, aS nothæfir þingmenn verSi kosnir, og J ingiS losað viS smákjördæma-þröng- sýnis, heldur en með óhlutbundnum kosningum í smáum ein- eSa tví- mennis-kjördæmum,. eins og nú er. Líklega verSur erfiSast aS ná samkomulagi um kjördæmaskipun- ina, og má gera ráS fyrir, aS í því efni verSi aldrei gert svo, aS öllum *-Lík tillaga mun áSur hafa kom- iS fram frá H. Hafstein. líki. ÞaS væri tepruháttur, ósamboS- inn öSru í jiessari grein, ef eigi væti gerS tillaga urn kjördæmaskipunina: 1. Reykjavík -j- HafnarfjörSur. 2. SuSurland aS öSru leyti, milii SkeiSarár og HvalfjarSar (V. Skaftaf., Rang., Vestm., Árn. + G. K.). 3. Milli HvalfjarSar og GilsfjarSar Borgarf., Mýras., Snæf.-j- Dalas.j 4. Milli GilsfjarSar og HrútafjarSar (BarSastr., ísaf. -j- kaupst., -j- Strand.). r. Hilli Hrútafj. og Tjörness (Húna- vatns,, Skagaf., Eyjaf. + Akure. + S.-Þing.). 6. Milli Tjörness og SkeiSarár (N.- Þing., Múlas. báSar + SeySisf. + A.-Skaftaf.). Engin ástæSa er aS vísu til, aS binda kjördæmatakmörk viS lögsagn- íjrumdæma- eSa sýsluskil. Kysu t. d. N.-Þingeyingar fremur aS vera meS noröurhjeruöunum, og máske einnig 1—2 austustu sveitir Strandasýslu, ruætti skifta norðurströndinni í tvö kjördæmi: a) Skagafj., Húnav. og 2 austustu sveitir Strands.; b) Eyjafj., Ak. og báðar Þingeyjars. YrSu kjör- dæmin þá 7 alls, en fleiri ættu þau helst eigi aS vera. Fyrir mann upp í sveit, sem engin gögn hefur viS hönd, er ekki hægt aS- færa nánar út í tölum, hvernig þetta þingskipunatfyrirkomlag, t. d. aS þing+annatölú, svarar tii rslíks. hjá öSrum þjóSum; en einhver fróS- á.ri maSur, sem tök hefur til þðss, er vís til aS bæta úr því; eins hve marga þmgmenn hvert kjördæmi (af 6 eSa 7, sbr. hjer aS framan) mundi hafa rjett til aö kjósa. Og mótbárur gegn þess- um tillögum væri æskilegt aS kæmu fram, svo aS máliS yrSi rætt og skoS- aö frá ýmsum hliðum. Ekki mun ai veita, aS undirbúa þaS. Allir hljóta c-.S- sjá, að svo búiS má ekki lengi standa. 26. febr. 1920. Einvarður. Dnll ðsilid f KaupmaiatiOin. Eins og lesendurnir kunna aS muna, fengu blöS vor símskeyti frá Danmörku, hve nær Davíðs Östlunds væri þangaS von frá SvíþjóS, til aS stySja bannmáliS í Danmörku. —• Má marka af því, hve mikla eftir- tekt starf hans i Svíþjóð hefur vakiS og aS Danir eru hættir aS hlæja aS bannmálinu sem „öfgum einum“. ÞaS er ekki veriS aS síma til annara-landa, ] >ótt von sje á einhverjum ferðamanni, nema starf hans eSa erindi veiki al- þjóSar eftirtekt. Fyrsta erindiS, sem Östlund flutti í Höfn, var í hátíöasalnum mikla í húsi K. F. U. M. í Kaupmannahöfn, og þar sem bæöi maðurinn er mörg- um kunnur og málefniS oröiS eitt af ptórmálum vorrar þjóöar, skal hjer birt umsögn Kristilegs DagblaSs, 3. febr., um þenna fund: „FulltrúaráS bindindisfjelaganna í Kaupmannahöfn stefndi til fundar í gærkveldi í hátíöasal K. F. U. M. Var aðsokn svo rnikil, aö margir uröu frá aS hverfa, þótt salurinn væri „meir en troöfullur“. Söngfjelag bindindis- fjelaganna söng fyrst þjóðsöngva Norðurlanda. — Vilhelm Rósenborg var söngstjóri. — En Ferd. Nielsen fólksþingsmaður var fundarstjóri. RæöumaSur var David Östlund, svensk-amerískur prestur. Flutti hann hugönæmt og mikilvægt erindi um bannmáliS í Ameríku. Áheyrendur voru tvískiftir, en meiri hlutinn þó bannvinir. Hlustuöu menn rólega á .orö hans, enda reyndist hann skjótur til svars og oröheppinn. Sjera David östlund sagði: í áfengssmálinu eru til áfanglar. Fyrsti áfanginn er aö einstaklingur . inn útrýmir áfengi af heimili sínu og þar sem vald hans nær til, en hinn Manginn er, aS heil þjóS fer eins aS, eöa meiri hluti allrar þjóðarinnar lýsir því yfir, aö landiS sje bindindisi land. ÁriS 1908 var 100 ára afmæli bind- indishreyfingarinnar i Ameríku, borstu menn þá aö því, aS i bindindis- loforSum frá 1809 voru viShafnar- samkvæmi undanskilin. Seinna var horfiö frá slíkri ósamkvsémni, og nú er áfengisbannið komiS, og enda þótt margir sjeu andstæöir því á NorSur- lóndum, er ekkert vafamál, aS þaS kemst hjer á einnig (uss og hlátur). Jæja, viö skulum sjá hvernig fer (Hlátur). Fyrsta bannríkiS í Ameríku var Maine, bannlög komust þar á áriS 1851. En því miður verö jeg aS játa, aö bannlögin voru ekki framkvæmd þar sem skyldi, og auk þess var þar -- ekki innflutningsbann. En rangt er þó aS segja, eins og sumir gera, aS áfengisnautnin hafi vaxiS. Hagskýrsl- ur, sem taldar eru mjög nákvæmar, segja, aS á þeim árum hafi hver mað- ur drukkiS 86}4 htra áfengis aö meö- altali í öllum Bandaríkjunum, en ekki nema 12 lítra í þeim þrem fylkjum, sem ófullkomin bannlög voru í. Sýn- ir þaö mjer, aö ófullkomin bannlög eru betri en engin bannlög (Heyr!). Áriö 1907' komst skriður á bann- tnáliö, og nú eru fullkomin áfengis- bannlög komin x stjórnarskrá Banda- ríkja, og þaS voru ekki nema 3 fykli, sem vildu ekki bannlögin. ÞaS eru ekki bindindismenn einir, sem koma þeim á; þaS er miklu fremur alþjóS- armál. Þjóöin hefur verið samtaka og einkúm CÍga kirkjufjelögin drjúgan þátt í sigri bannlag'áFiíia. Lengi var mikiS unniS aS bjórgun drykkjumanna, en áfengissalar gerSu marga áS drykkjumönnum meðan \erið var aö bjarga hverjum einstök- vm gömlum drykkjumanni. ÞaS var hægt aS kenna drykkjumönnum hvaS áfengiS væri hættulegt, en siðferSisr þrek þeirra var glataS. Þá hurfu menn írá skýjaborga-hugsjón þeirri, er kölluö er persónulegt frelsi, og komu á bannlögum. „Anti-Salon-Ligan“ (fjelagiS gegn áfengisveitingahúsum) náSi fylgi kirkjufólksins betur en nokkurt ann- aS fjelag, og hefur nú „þurkað“ Bandaríkin. ÞaS beitti sín viS allar kosningar og vann meö miklum dugn- aSi. Á hinn bóginn lögðu bruggar- arnir fram stórfje, til aö vinna gegn liinum volduga bindindis- og kirkju- tlokk. 17. des. 1917 fór fram atkvæSa- grei'Ssla um bannmáliS í neöri deild sambandsþingins, og var þar sam- þykt meS 282 atkvæöum gegn 128. J37 „republikanar“ og 141 „demo- krati‘‘ greiddu atkvæði meS lögun- im, svo svipaS var fylgið í báSum í.Salflokkum jnngsins. Daginn eftir samþykti öldungadeildin lögin meS öllum atkvæðum gegn 8. Síðan hafa lögin veriS borin undir löggjafarþing fylkjanna og veriS þar samþykt með yfir 802 atkv. meiri- h.luta aS meöaltali, svo óhætt er aS tala um stuöning þjóSarviljans. , Áfengistakmarkiö, sem .lögin eru rniðuS viS, er +%, svo enginn veröur íullur af „leyfðum dryk"kjum“. Fyrsta brot gegn lögunum varSar rooo dollara sekt, við ítrekuS brot hækka sektirnar, og auk þess lögS viö fangelsisvist. Komist upp, aS fólk bruggi heima, missir eigandi umráS hússins árangt (sje þaS ekki gert upptækt). Yfirleitt lánast framkvæmd lag- anna vel, og brotin eru færri, en búist var viS. í Kansas hefur lengi veriS áfengis- bann, og þar hefur heldur ekki þurft að halda á dómnefndum í 10 ár, og geöveikrahælum og fátækrahælum hefur stórum fækkaS. í Coloradó hefur ferSamanna-aS- sókn stórum aukist síSan bannlögin - komust þar á, og svipaSar staöreyndir fjölmargar, má telja upp, er sýna blessun laganna. ÁriS 1917 var nefnd sett, til aS rannsaka áhrif laganna í þeim 28 fvlkjum, sem bannlög höföu þá. í 27 fylkjum voru svörin, sem nefndin f.iekk, bannlögunum í vil, en land- stiorinn í 28. fylkinu — hann var ftali — kvaöst vera andstæöur lög- unum, en játaði þó, aö meginþorri fólksins vildi ekki missa þau. Ræöumaöur endaSi mál sitt meS því aö skora á áheyrendur sina eöa einhvern þeirra, aS hrekja orS sín, væri þaö unt. — Var erindið þakkað meS miklu lófaklappi. Umræðumar hófust meS því aS Rasmussen blaða- maSur, sendifulltrúi andbanningafje- lagsins danska („Den personlige Fri- heds Værn“) kvaddi sjer hljóSs. Fullyrti hann, aö kirkjan ætti aö ganga í broddi fylkingar g e g n bannlagastefnunni og nefndi sjer til stuönings : sjera Morten Larsen,Alfr. Povlsen, Bredsdorff —- og sjera Olf. Rikard. RæSumaSur hjó svo eftir á- heyrendunum, að ekki var kyrö til aS heyra nema nokkrun hluta af um- mælum hans, sem þó voru efnisrík. Á eftir tóku til máls Ludvigsen forstjóri, Kvist fólksþingsmaður, frú Lycinka Hansen, formaSur fyrir ’veitingáþjónafjelaginu o. m. fl. Sat tnannfjöldinn þolinmóður uns um- ræöum var slitiS.“ Uti um heim. Landatap Þjóðverja. Viö friðarsamningana frá 10. jan. missá ÞjóSverjar þessi landssvæði: AS vestanveröu Elsass-Lothringen, sem er 14+ þús. ferkilónr. aö stærö meö 1,874 þús. íbúum, og svo er unr mælt í friðarsamningunum, aö þau lönd hafi falliS til Frakklanas, er vopnahljessamningarnir komu í gildi, :i. nóv. 1918. En um leiö og friSar- samningarjnir ööluSust gildi, fengu Frakkar kolahjeruöin viö Saarána, sem hafa um 600 þús. íbúa. Eftir 15 ár skal þó gengiö til atkvæöa um þaS í þessum hjeruSum, hvort þau v! 1 ji heldur fylgja Frakklandi, eöa bverfa aftur til Þýskalands, og hafa þá þeir einir atkvæðisrjett, sem nú eru þar búsettir. Belgía fær sveitirúar Eupen og Malmedy, meS nálægt 70 þús. ibúum. Þó skal stjórn Belgíu láta fara fram atkvæSagreiSslu um þaS, skriflega, innan sex mánaða frá undirskrift friðarsamninganna, hvort íbúarnir vilji heldur fylgja Belgíu eða Þýskalandi. AS austanveröu eru þó breyting- arnar miklu meiri. Borgin Danzig viS Eystrasalt skal vera sjálfstjórnarborg asamt allstóru landssvæöi þar um- liverfis. íbúatala borgarinnar er 170.340, og eru þaS nær eingöngu Þjóöverjar. Takmörkin átti aö á- kveöa 14 dögum eftir undirskrift samningaúna. Þá fær Pólland stórt landsvæSi, sem nær alla leiS noröur aS Eystrasalti, vestan viS Danzig. Af Austur-Prússlandi eru teknir 320 fer- kilóm. lands, meS 200 þús. íbúum. Af Vestur-Prússlandi 16 þús. fer- ktlóm. meS .1,320 íbúum. Af Pósen 26 þús. ferkílóm. meS 1,915 þús. ibú- um. Þó eru ekki ákvæSin eins um öll þessi landssvæSi. Til Póllands skyldi falla þegar í stað alt, sem tekiS var í'f Pósen og mestur hluti þess, sem tekiS var af Vestur-Prússlandi, og átti að fastsetja takmörk þess 14 dög- um eftir undirskrift friöarsamning- anna. En á dálitlu svæSi sunnan viS Danzig-hjeraðiS og á stóru svæði í Austur-Prússlandi, þ. e. suðurhluta þess, skulu atkvæði gréidd um þaS, hvort íbúarnir vtlji heldur vera með Þýskalandi eða Póllandi. í friSar- samningunum er þó ekki ákveðiS, hvenær sú atkvæöagreiSsla skulpfara fram. En þaS er ákveðiö þar, aS inn- an 14 daga frá undirskrift friSar- sanminganna skuli þýskur her og þýsk yfirvöld hafa rýmt burt frá þessu svæSi. Borgin Memel og nokk- ur sneiS norSan af Austur-Prússlandi skyldi án atkvæSagreiöslu falla undir „stórveldi bandamanna“. — Þá skal og fara fram atkvæðagreiösla í Efri- Schlesíu, sem er 13 þús. ferkílóm. aö stærS, meS 2,112 þús. íbúum, og meS henni skoriö úr, hvort íbúarnir vilji heldur fylgja Þýskalandi eða Pól- landi. Sú atkvæSagreiðsla á aS fara iram eigi fyr en 6 mánuSi og eigi s'iöar en 18 mánuöi eftir undirskrift friðarsamninganna, en innan 14 daga irá henni átti her og yfirvöld ÞjóS- verja aS rýrna burt. Loks skyldi skoriS úr því meö at- kvæSagreiöslu, hve mikill hluti SuS- ur-Jótlands skyldi falla til Danmerk- nr, eins og lesendum Lögr. er kunn- ugt um. Herbert Hoover lýsir ástandinu í Evrópu. MaSur er nefndur Herbert Hoover. Snemma á ófriöarárunum sendi Wíi~ son forseti hann til Belgíuogáttihann aS hafa yfirumsjón meö skiftingu matvæla þeirra, sem stjórn Banda- tíkjanna sendi þangað landsmönnum til hjálpar. Síöar, á hafnbannsárun- um, var hann gerSur aS eins konar alræðismanni yfir úthlutun matvæla þeirra, sem vestan um haf komu, og eftir aö vopnahljessamningafnir voru geröir, haustiS 1918, var honum enn falin yfirumsjón meS því, aö bætt yröi eftir föngum úr yfirvofandi matvælaneyS Evrópu. Nú um ára- •inótin síðustu hjelt hann vestur um haf. Hann á búgarS vestur í Kali- torníu og tekur sjer þar hvíld um tíma. í útlendum blöðum hafa birtst ummæli eftir hann um ástand Ev- rópu, þegar hann fór, og verða hjer tekin upp nokkur atriði þeirra. Flann segir aö framleiösla nauS- synjavara hjer í álfu handa þeim 450 miljónum manna, sem þar búa, hafi aldrei veriö eins lítil og nú. 15 milj. fjöbkyldna lifa á einhvers konar styrk vegna atvi muleysis, og þeim tr borgað meS pappírspeningum, sem óspart eru gefnir út af stjórnum ríkj- anna. Svo vont er ástandiö, aS 100 miljónir manna mundu farast af hungri, ef tekiS væri fyrir innfluthihg hráefna og matvæla frá öðrum heimsi álfum. ÁstandiS var alt annaS en gott fyrir stríSiS, sagöi hann. Samt haföi Evrópa þá efni á aS hakla uppi miklum her og flota og þar aS auki tiltölulega allvel efnaSri auSmanna- stjett. En þetta var fengiö á þann hátt, aS megnið af öllum fjöldanum varð aS láta sjer nægja með lítið. A ófriSartímunum náöu margir \erkamenn miklu hærri launum en áöur, og nú vilja þeir halda þeim áfram. En þvi miður fylgir sú kenn- ing kröfunum um breytta og betri lifnaðarhætti, að vinnutiminn stytt- ist, til þess aS sem flestir geti kom- ist að. ÞaS er auðvitaS gott og bless- aS, að verkamennirnir bæti kjör sín. En gleðin yfir þeim umbótum verS- ur þó minni, er þaS verSur mönnum ljóst, að þær umbætur eru reistar á grundvelli, sem ekki getur haldið. Og nú er því svo variö, að menn lifa í Evrópu aS nokkru leyti á lán- nm frá Ameríku. En það getur ekki staðið nema stutta stund. Þegar að því kemur, aö ekki veröur hægt að fullnægja borgunarskilmálunum, verSur tekiS fyrir lánin. Sífeld lán ár eftir ár, mundu leiða til þess aS Evrópa kæmist undir fjárhagslega á- þján Vesturheims, og afleiSingin yrSi svo fyr eSa síSár ófriöur. AðalatriSið fyrir Evrópu er ekki þaS, aS halda áfram látlausum inn- flutningum frá Ameríku, heldur hitt, aS koma sem allra fyrst lagi á fram- h. iösluna heima fyrir hjá sjer. Þetta eiga verkamennirnir í bæjunum erfitt trieö aö skilja, eins og ef til vill er eðlilegt, einkum í hinum sigruðu löndum, því þar hafa eftirköst ófriS- arins komið mjög hart niður. Þeir halda, að þeir geti komiS fram kröf- iim sínum meS verkföllum og bylt- íngum. Þeir sjá það ekki enn, að fjárhirslan er tóm og aS það er þrotabú, sem þeir eru aS gera kröf- ur i, en aö eina viSreisnarvonin er, aS auka framleiösluna og safna á Jiann hátt aftur í fjárhirsluna. Alls- konar fjárhagsleg skottulækninga- meSöl eru nú á boöstólum, og öll Ev- rópa- bergmálar nú ópin um. að eign- arrjetti einstakíinga hljóti aö fylgja ranglát notkun eins á annara kröft- t;m. Byltingaforkólfarnir neita því,

x

Lögrétta

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lögrétta
https://timarit.is/publication/196

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.