Lögrétta - 01.01.1923, Side 1

Skrifst. og afgr. Austurstr. 5. BSGjslI*folilð Moi*§UnblaðÍði Ritstjóri: Þorst. Gíslason.
XVIII. árg. 1. tbl.
Reykjavik, mánurfaginn i. jan. 192^. ~3
ísafoldarprentsmiöja h.f.
f Hannes Hafstein. |

Ræða ör. Jóns Helgasonar biskups
við jarðarför hans frá ðómkirkjunni
22. ðesember 1922.
I

=n=^l
Drottinn vor guð, eilífi faðir, kenn
þú oss að telja vora daga, svo að vjer
verðum forsjálir — kenn þú oss að
meðtaka livern dag æfinnar af náð-
/irhendi þinni sem föðurlega gjöf oss
tii undirbúnings undir eilífðina. Og
þótt þú sækir oss heim með sorg og
iræðu og kvöl, þá hjálpa oss líka til
þcas að taka slíku með undirgefni
r.ndir vísdómsvilja þinn, fastlega
treystandi því, að þú hafir ekki falið
íniskunnseini þína eða brugðist náð-
arfyrirheitum þínum, heldur aðeins
hreytir við oss eins og þú sjer að oss
börnuin þínum er fyrir bestu. í Jesú
nufni. Amen.
,,Jeg liugsa til fyrri daganna
og þeirra ára, sem löngu eru lið-
in“ (Sl. 77,5). Þessara oröa Asafs
virðist . mjer vera ástœða til að
minnast v'ð líkbörur þessar, sem
vjer í dag liöfum fjölment kring-
um. Vjer kveðjum að vísu aldrei
nokkurn mann á greftrunardegi
h.ans svo að hugur vor ekki hvarfli
til fyrri daganna og liðnu áranna,
hafi oss að einhverju leyti verið
kuunugt um þau. En þar sem í
hlut eiga menn, sem eftir dáðrík
starfsár hafa um alllangt árabií,
fyrir þungan örlagadóm, orðið að
dveljast fjarri sjónarsviðinu, þar
scm þeir unnu hlutverk sín, já svo
lengi, að mönnum jafnvel er tekið
að fyrnast nafn þeirra og störf
þeirra til þjóðarþakka — þar
verður það alveg sjerstaklega
bæði rjett og skylt að hugsa til
fyrri daganna og áranna, sem
löngu eru liðin, til þess þá um
leið að minnast þakkai’skuldarinn-
ar, sem vjer erum í við þá fyrir
störf þeirra, og við guö, sem gaf
oss þá.
Það eru ekki möVg ár liðin síð-
an er það hefðu þótt mikil sorgar-
tíðindi, er bárust út um bæ vorn
miðvikudaginn 13. þ. m., aö Hann-
es Hafstein væri látinn, jafn þjóð-
kunnur maður og hann var fyrir
löngtl, og jafn framarlega og bann
hafði um alllangt skeið staðið í
þjóðlífi voi’U sem æðsti valdsmað-
ui þessa lands innlendur. En nú
mun flesturn, og þar ekki síst þeim,
er hlýjastan img báru til hans, hafa
orðið að taka þessum tíöindum
fremui' sem gleöitíöindum, lofandi
feuÖ fyrir lausnina, sem liinuni látna
haföi hlotnast. Því að svo haföi síð-
asta skeiö æfi lians riuiniö fram,
mótað a£ þungum harmi og sárri
kvöl um allmörg síðustu árin, að
dauðinn var löngu oröinn einasta
hugsanlega lækningin honum til
handa og þá vafalaust líka þaö, sem
liann cinatt með sjálfum sjer mun
hafa þráö heitast, svo saddur lífdag
anna sem liann var orðinn.
Sjaldan höfum vjer öllu áþreifan-
legar sjeð staðfestan sannleika hins
gamla spámannlega orðs: „Alt hold
er gras, og allur yndisleikur þess
sem blóm vallarins. Grasið visnar,
blómin fölna, þegar Drottinn andar
á þau“. Sjaldan hefir hverfleiki
hamingjunnar birst ossíátakanlegri
mynd en í æfi Hannesar Hafstein.
Það átti að veröa beyskjufult hlut-
skifti þessa manns, sem öldurmann-
legastan mundi mega telja allra Is-
lendinga af þeirri kynslóð, sem vjer
tilheyrum, eftir að hafa tvívegis
staðiö á hátindi metorða og mann-
virðinga sem æðstivaldsmaðurþjóö-
ar vorrar, aö enda æfi sína sem
harmkvælamaður, fjötraöur á
sjúkrabeð árum saman, oftlega sár-
þjáöur og friðvana, já að síðustu
nálega gleymdur samtíö sinni. Einn-
ig hann hefir oft mátt „hugsa til
fyrri daganna og þeirra ára, sem
löngu eru liðin“ slík breyting sem
oröið hafði á lífskjörum hans.
Hiö sama viljum vjcr nú og gera,
sem í dag erum hingað komintilþess
að kveðja Hannes Hafstein látinn.
Einnig vjer skulum hugsa til fyrri
daganna og liðnu áranna á þessari
kveðjustund í drottins liúsi.
Pullur liálfur fimti tugur ára eöa
meira er uú liöinn síöan er jeg fyrst
heyrði llannesar Ilafsteins getið.
Þaö var á námsárum hans hér í
ærða skólanum, þar sem hann var
.ambekkingur elsta bróðir míns og
bjó öll skólaárin í næsta húsi viö
æskuheimili mitt. Og þess minnist
jeg’ þá sjerstaklega frá þeim árun-
um livert orð fór af hinum unga og
tápmikla sveini, hversu jafnaldrar
iians dáðust að honum sökum á-
gætra hæfileika hans til náms, og
hversu þegar á þeim árum þóttu
koma í ljós hjá honum ýmsir þeir
eig'inleikar, sem mest gætti síöar í
ífi lians sem fulltíða manns, enda
var þi í spáö af flestum, að hans
mundi bíða bjartir framtíöardagar
ef heilsa og aldur entist,. Og ánægju-
legt er að minnast þess nú livern
hug hann bar til ættjarðar sinnar
þegar á þessum árum. Þaö sýnir hin
fagra ástarjátning hans til íslands,
scm miui hafa orðið tii síðasta árið
hans í skóla. Hún byrjar á þessum
fögru oröum: „Jeg elska þig bæði
sem móöur og mey“ og lýkur meö
þessu indæla erindi:
„Ef ver'ð jeg að manni — og veiti þaö
sá,
sem vald hefir tíöa og þjóöa,
að eitthvað jeg megni, sem lið má þjer,bárust, einkum undir aldarlokin, j þá daga voru urn þaö hve heppilega
jsýndu það berlega aö framtíð landsjheföi tekist með skipvn fyrsta inn-
þótt lítiö liaí'i jeg að
Ijá
bjóða —
jog þjóöar átti mikið ítak í hjarta | lenda ráðherrans, þá mundi mega
jhans. Kynnin, sem liann nú fjekk af. segja, aö nú blandi t mönnum ekkí
þá legg jeg aö föngum mitt líf við
þitt inál
hvern ljóðstáf, hvern blóðdropa, hjarta
og sál“.
Með slíka ástarjátning í hjarta
kveður liann ættjörðn sína sem stú-
dent t—átjan vetra gamall — til þess
aö afla sjer frekari lærdómsframa
viö Khafnarháskóla. Námsár lians í
Khöfn voru að mörgu leyti ólgu- og
byltingarár, þar sem nýir straumar
og nýjar stefnur voru að brjóta sjer
farveg bæði á sviði stjórnmála og
bókmenta, og eins og venjulega fer,
þá tók hiö nýja einkum fanginn hug
og hjarta æskulýðsins. Hannes Haf-
stein, sem að eðlisfari öllu var fram-
sækinn, kappsfullur og brennandi
áhugamaður um flest þau mál, sem
hann á annaö borö veitti fylgi sitt,
liann gerðist nú allur og óskiftur
maður hinnar nýju stefnu og meira
að segja eins og hún birtist í sinni
róttækustu myud.Þaðsem mestgagn
tók huga lians og lijarta á þessum
árum, geröi hann alþjóð heyrin-
kunnugt í ljóðum sínum, er nú tóku
að berast heim til ættjarðar hans,
rjett óvenjuþróttmiklum frá hendi
jafnungs manns. Jeg tel mjög lík-
legt aö mörgtím hinna eldri inanna
liafi þótt hiö unga skáld fara full-
geyst í heimsádeilum sínum og ljóð
hans fullþrungin af uppreistarhug
gegn stefnum og stofnunum, sem
ekki voru honum að skapi. En eng-
um mun hafa dulist, að hjer var
nýtt skáld komið fram á sjónarsviö-
ið og' sá þróttur karlmenskunnar í
ljóðum lians, að þau hlutu að vekja
eftirtekt, enda geröu þau það svo að
segja um land alt..
Ilefði Ilafstein lifað meö stærri
og auðugri menningarþjóö en vjer
erum íslendingar, má gera ráð fyr-
ir, að liann hefði með öllu helgaö
skáldskapariöjunni æfidag sinn, því
að hann haföi til þess fleiri skilyrði
en margur annar, sein það hefir
gert. Eu svo átti þó ekki aö verða.
Að vísu hefir hann meö íjóðum sín-
um áunniö sjer hefðarsæti meöal ís-
lenzki'a skálda, sem ekki verður frá
honum tekiö meöan nokkur ahu
ljóðagerð á landi hjer. En skáld-
skapariöjan hefir þó ekki orðiö það
starf hans, sem markaði dýpst spor
í þjóðlífi voru.
A stjórnnjálasviöinu átti Hannes
Hafstein að viuna æfistarf sitt og
þaö í möi'gu tilliti ávaxtaríkt fyrir
land hans og þjóð. Og það er þá
einkum með hliðsjón á því starfi
lians, seni vjer í dag hugsum til
fyrri dagauna og liönu áranna.
Að afloknu námi crlendis hvarf
Ilnuues Ilafstein aflur heim lil ictl-
jarðar sinnar, til þess, eftir nokk-
urra ára dvöl lijer í bie sem lands-
liöföingjaritari, að flytjast veslur
til ísafjaröai', sem bæjarfógeti og
sýslumaður. Hann hafði sig lítið í
framrni um opinher mál önnur en
þau, sem embættiö varðaöi, á þess-
mn árum. En Ijóöin, sem frá honum
högum þjóðar sinnar, sannfæröu
hann um _hve oss væri ábótavant í
mörgum greinum,hve mörg verkefni
væru fyrir hendi. Við vígslu Olfus-
árbrúarinnar liafði hann mint á það
í fögru kvæði hver nauðsyn væzp á,
að
„-------hefjist brú til betri tíöa,
bi’ú til vonarlandsins frónskra lýða,
brú til frelsis, brú til menta hæða,
brú til mannfjelagsins æðstu gæða“.
Hann langar til þess að verða
brúarsmiður meö þjóð sinni — brií-
arsmiður til betri tíða fyrir hana.
Honum finst lognmókið svo ægilegt
sem grúfir yfir lífi þjóðarinnar,
tífalt ægilegt er hann hugsar til
möguleikanna mörgu, sem hjer eru
fyrir hendi. Island er enn í augum
lians „sem órættur draumur, óráðin
gáta, fyrirlieit“. „Hvað verður úr
þínum hrynjandi fossum? Hvaö
veröur úr þínum flöktandi bloss-
um?“ — svo spyr hann og liugur-
inn leitar í hæö:
„Drottinn lát strauma af lít'ssólar ljósi
læsast í farveg um hjartnanna þel.
Varna þú byljum frá ólánsins ósi.
Unn oss aö vitkast, og þroskaSt.
Gef beill, sem er sterkari’ en hel“.
En eigi „landið góöa,landið kæra,
langtum betra en nokkur veit“ að
ná takmarki sínu, þá þarf að hefj-
ast hjer með oss „brú til frelsis“,
en það er undir landsins sonum sjálf
um komiö, — alt er Undir því komið
að þeir mipnist þess jafnan:
„að móðir vor á rjett sem ei má hrjá“.
11 er smátt í samanburöi við
helga og liáa hugsjón þjóða: „Pram-
tíö ættarlands"
„að gaufi ei þrælar gröfum fonmm á,
(iii göfgist niöjar manni frá til manns
í fullri frelsislausn, en viðjum bróöur-
bands“.
En þessi og þvílík eggjunarorð
voru meira en skáldhugsanir, sem
gripu hann eitt augnablik. Með hon-
uin bjó rík löngun eftir að sjá bæt-
ur verða á hag ættjaröar sinnar og
bundimi enda á langvint stjórnmála-
þref og haráttu, þar sem hvorki
gekk uje rak. Skömmu eftir alda-
mótin er Hafstein kominn inn í
sl jórnmálabaráttuna sem alþingis-
maöur og orðinn þar foringi, sem
margir fylktu sjer um, enda bar
hann af fléstnm öðrum í þingmanna
liópnum sökum mikilla vitsmuna
sinna, madsku og vopnfimi jafnt til
sókuar og' varnar. Og þremur árum
síöar er hann kominn í æösta valda-
sessimi með þjóö vorri, svo sem hinn
fyrsti innlendi ráöherra íslands.
Nú reyndi á hvert brúarsmiðsefni
var í Hannesi Ilafstein.
Svo skiftar sem skoðanir manna í
hugur um, aö Hannes Hafstein væri
þar rjettur maður a rjettum staö,
— maðurinn, sem hafði til aö bera
flest skilyrðin, til þess að skipa þann
sess, eins og kringumstæðurnar voru»
svo aö íslandi mætti veröa til gagns
og sóma.
Um það munu allir vera mjer sam
dóma að með stjórnartöku Hafsteins
hefjist nýtt tímabilísöguþessalands,
aliðugra aö framförum á ýmsum
sviðum en nokkurt tímabil á undau.
Hjer er vitanlega livorki staður nje
stund til þess að fjölvrða um þau
framfaraspor, sem stigin voru sjer-
staklega í stjórnartíð Hafsteins enda
aðrir til slíks betur fallnir en jeg.
Eitt stórmál verður þó aö nefna,
meö því aö þaö var eitt af megin-
skilyrðunum fyrir framförum vor-
um á flestum öðrum sviðum, og all-
ir án undantekningar munu nú
þakka honum fyrir. Fyrir öfluga
framgöngu Ilafsteins kemst ísland
í það símasamband við umheimin,
sem svo lengi hafði veriö þráö vegna
þess hvc einangrunin stóð oss fyrir
þrifum. Þótt Hafstein hefði ekkert
annað aöhafst í stjórnartíð sinni, en
a ð lirinda því máli í framkvæmd, þá
markar það eitt svo stórt sporífram
þróunarsögu vorri, að það má aldrei
glcymast og inun vonandi lieldur
aldrei gleymast hvern þátt hann
átti í því aö afla því máli sigurs.
Og eins mundi mega segja, að þótt
Hannesi Hafstein tækist ekld að
binda þann enda á stjórnmáladeil-
urnar viö sambandsþjóð vora, sem
liann þráði, og honupi væri það ein-
att 1il foráttu fundið af andstæð-
ingnm sínum, að hann hefði gerst
þar of lítilþægur fyrir hönd þjóðar
simiar, þá er það víst, að fyrir öfl-
ugt atfylgi Hafsteins komst sain-
bandsmálið á þanu rekspöl í stjórn-
artíð hans,sem fyr eöa síðar hlaut
að leiða til þeirrar fullkomnu ogvíö
tæku viðurkenningar á rjetti þjóð-
ar vorrar til sjálfstæðis, sem vjer
fengiun af Dönum 1. desember
1918.
En eins og gagnsemin af stjórnar-
störfum llafsteius fvrir ísland er
ótvíræö, jafnvíst er hitt, aö erleudis
hefir Islaud ekki lilotið mejri sóma
af framkomu annara sona sinna á
því sviöi en Hannesar Hafsteins.
Auk liins lifandi og einlæga áliuga
hans á lieill og liamingju Islands,
var hann í ríkum mæli búinn ýms-
um þeim mannkostum, sein nauösyn-
legir.voru manui í hans stööu. Allir
vitum vjer hver vitsmunamaðui'
liaiiu var og hve einarðlega hami
bar þau mál fram, sem liann vildi
að næðu fram.að ganga. En einurð-
’m var samfara þeirri begni og lip-
urö, sem ávalt er fyrsta skilyrði fyr-
ir góðum úrslitum, hvort heldur þá
er tala þurfi máli íslands við liina
erlendu valdhafa, sem mestu rjeðu
um öll vor mál, eöa þegar semja
þurfti fyrir landsius hönd um fram-
gang nauösynjamála eða um fram-
T«*