Lögrétta - 05.01.1924, Page 2

2
LÖGRJETTA
fyrir nokkru kominn til Krist-
janíu, til þess í kennaraskiftum
aS flytja fyrirlestra á háskólan-
um — skýringar á norrænum forn-
kvseðum, og stóð til að hann vrði
þar fram í nóvember. Hitti jeg
þann góðvin minn einu sinni með-
an jeg dvaldi þar í borg, í heim-
boði hjá próf. Paasche, ásamt þeim
próf. Magnúsi Olsen og próf.
Franeis Bull. En af því að próf.
Finnur bjó úti í sveit, gat fund-
um okkar ekki borið saman oftar
en þetta. þarf síst þess að geta,
hvert álit er á próf. Finni i Nor-
egi, eins og annarstaðar, og hver
sómi íslandi er að þeim svni þess,
hvar sem hann kemur fram. þá
var jeg oft spurður um prófessor
Sigurð Nordal og leyndi það sjer
ekki, að Norðmenn hugsa gott eitt
til þess að fá hann til sín. En
ekki gat jeg veriS að leyna menn
því, að okkur væri það síst
ánægjuefni að sleppa Nordal við
þá, svo erfitt sem oss mundi veita
að fá sæti hans skipað við há-
skóla vorn hjer í mannfæðinni.
Priðja daginn sem jeg dvaldi í
Kristjaníu gekk jeg fyrir konung
Norðmanna, Hákon hinn sjöunda.
Tók hann mjer mjög ljúfmannlega
og átti jeg tal við hann á annan
klukkutíma. Mintist hann tveggja
koma sinna til íslands og spurði
um ýmsa menn, sem þá bar mest
á hjer á landi, og mundi hann
ótrúlega vel ýmislegt, sem þá var
að gerast úti hjer. Hann mintist
sjerstaklega með miklum hlýleika
Magnúsar sál. landshöfðingja og
Júl. sál. Havsteen amtmanns og
bað mig að gera sjer þann greiða
að flytja ekkjum þeirra beggja
kveðju sína þegar jeg kæmi heim
aftur. Öll var framkoma konungs
r.ijÖg liispurslaus, svo að nálega
gieymdist, að maður var að tala
við konung, enda hefir hann hylli
mikla með þegnum sínum fyrir
víirlætislausa framkomu sína.
Sama dag var jeg í kveldboði
’hjá Osloar-biskupi, Johan Lunde,
og voru þar komnir saman 40—50
gestir, alt andlegrar stjettar menn,
prestar og guðfræðikennarar bæði
háskólans (þó ekki allir) og safn-
aðarprestaskólans (Menighedsfa-
kultet’sins). Þar hitti jeg einnig
iorseta sameinuðu norsku kirkj-
unnar í á'esturheimi, próf. Stub,
lónn reffilegasta karl, orðlagðan
• fvrir dugnað sinn í kirkjulegu
sameiningarmáli Norðmanna þar
vestra. Er íslendingurinn sjera
Ilans Thorgrímsen kvæntur svstur
þessa Stubs, og hann því býsna
kunnugur kirkjumálum Yestur-
íslendinga og högum þeirra. Hann
talaði með mikilli virðingu um
sjera Jón Bjarnason sem fremsta
mann og atkvæðamesta, sem Vést-
ur-íslendingar hefðu átt, og ljek
yfir höfuð lofsorði á starf vestur-
Lslensku prestanna, svo. erfitt að-
•stöðu sem þeir þó ættu þar í
dreifingunni og fátæktinni.
Lunde biskup er maður á mín-
um aldri, mikill á velli, og talinn
duglegur embættismaður, en minni
lærdómsmaður og ærið íhaldssam-
ur í guðfræðilegum efnum. Hann
e" stakasta ljúfmenni sagður og
því í miklu aflialdi hjá undirmönn-
um sínum. Var hann hinn elsku-
legasti húsdrottinn, og varð kvöld
þetta í sölum hans hið ánægjuleg-
asta. Húsakynnin í hinu gamla
Osloar-biskupssetri eru allmikil og
gætir þess því meir sem þessi bisk-
up er fjölskyldulaus ekkjumaður.
Slíkir embættisbústaðir hljóta að
vera mikil byrði, nema í hlut eigi
því meiri auðmenn, því að það
kostar ekkert lítilræði að fá nægi-
leg húsgögn í allar þær stofur og
sali. Meðal gestanna rakst jeg á
ýmsa, sem jeg áður þekti á nafn
af ritum þeirra, og þótti mjer
gaman að bera saman raunveru-
legt útlit þeirra og þá mynd,
sem jeg hafði gert mjer af
þeim í huga mínum við lestur
ritgerða eða bóka eftir þá. Því að
mjer hefir, jeg held frá fyrstu,
verið lítt mögulegt að lesa góðar
ritgerðir eða bækur, án þess að
búa mjer til um leið hugarmynd
af höfundunum. Sjerstaklega var
þar einn maður, sem jeg hafði
búið mjer til ákveðna mynd af í
Luganum, presturinn Mikael Hertz-
berg, er á löngu liðinni tíð, er
hann hafði lokið háskólanámi,
gerðist um eins árs tíma óbeyttur
vi?rkamaður í verksmiðju, til þess
að kynnast af eigin sjón lífi,
kjörum og hugsunarhætti verk-
smiðjn verkamanna, sem alla tíð síð-
an hafa átt ótrauðan málsvara og
vin þar sem Hertzberg er. Jeg
fcafði hugsað mjer hann mikinn
og þrekvaxinn mann, og svo reynd
ist hann að vera lítill maður
vexti, væskilmenni, eineygður, að
því er mjer virtist, og skakkur í
andliti, mjög ófríður sýnum. En
leikandi fjör var í orðum hans,
svo að útlitið gleymdist fljótt, og
hefði jeg feginn vifcjað vera leng-
ur að samvistum við þennan ein-
kennilaga og stórgáfaða mann.
Af öllum þessum prestum þekti
jeg einn frá löngu liðinni tíð, Keld
Stub, sem hjer var á ferðinni
nokkru fyrir aldamótin. Hann er
nú sóknarprestur við Garnisons-
kirkjuna uppi á Akurhúsi, og er
maður í miklu áliti. Þótti mjer
mjög ánægjulegt að endurnýja
gamlan kunningsskap við þann
góða mann.
Nokkrum dögum síðar var jeg
í miðdegisveislu hjá biskupnum,
og sátu þar að borðum 24 manns.
Meðal gestanna man jeg sjerstak-
lega eftir rjettarsögufræðingnum
dr. jur. Absalon Taranger pró-
fessor, og hafði mikla ánægju af
að tala við hann. Hann er mjög
heitur kirkjumaður, s'tígur oft í
stólinn í kirkjum víðsvegar um
land. þótt lögfræðingur sje, og
þykir besti pi’jedikari. En jáfn-
framt því er hann mæta vel að
s.ier í sögu íslands til forna. Hann
er maður lítill véxti, með snjó-
hvítt hár og yfirskegg. Hann hef-
i.r á fyrri tíð þekt Pál sáluga
Briem amtmann, eða staðið í
brjefaskiftum við hann. Hann
hafði fyrir skömmu fengið Árbók
háskóla vors senda og með henni
Grágásar-ritgerð Olafs próf. Lár-
ussonar. Hafði hann þaullesið
hana og var mjög ánægður. Sagði
jeg honum, að það mundi gleðja
Olaf prófessor að heyra það, því
hún vrði naumast þaullesin af
löndum hans, enda ekki við því
að búast.
Af guðfræðikennurum háskólans
vanst mjer ekki tími til að heim-
sækja aðra en dr. S. Michelet og
dr. Lyder Brun. Michelet þekti
jeg frá fornu fari, en Lyder Brun
hafði jeg í fyrsta sinn sjeð nokkr-
um dögum áður í Lundi, en átt
brjefaskifti við hann í mörg ár.
1 Kristjaníu eins og víðar hefir
undanfarin ár verið húsnæðisekla
mikil. Þess sá jeg greinilega vott
á heimili próf. Michelet. Ibúð
hans var á efsta lofti upp undir
þaki, og svo óálitleg, að furðu
gegndi um íbúð manns í hans
stöðu. „Jeg mátti til að flytja mig
inn í bæinn“, sagði hann, „og þar
var ekki á betra völ“. En þótt
veggirnir væru að mestu ómálaðir
og sæist til súðar í herbergjunum,
var íbúðin ekki óvistleg, og hvað
sem öðru líður. þá hafa ekki aðrir
fallegri útsjón úr gluggum sínum
eu þessi lærði prófessor. Kona
hans er alþekt kvenr.jettindakona,
frú Marie Michelet, að sínu leyti
jafn-þjóðkunn og maður hennar.
Hún er dóttir Stor-Jóhanns gamla,
sem einusinni var hjer á ferð og
mörgum þótti spaugilegur karl.
Hjá L. Brun var jeg í lcveldboði.
Hann er mikill lærdóms- og iðju-
maður, hefir ritað mikið, og var
um eitt skeið ritstjóri tímaritsins
„Norsk Kirkeblad", sem jafnan
hefir staðið á öndverðum meið
við íhaldsstefnuna í kirkjumálum.
Lyder Brun er fjórði maður í
beinan lcarllegg frá skáldinu
Nordahl-Brun, sem varð biskup í
Björgvin og barðist þar gegn rat-
ionalismanum á sama hátt og Balle
í Danm. Eru þeir Lunde biskup og
Lyder Brun systkinasynir, en víst
mjög ólíkir í skoðunum. Hann á
danska konu, ófurstadóttir frá
Khöfn. Jeg hafði mikið gaman af
að kynnast persónulega þessum
lærða manni. Á heimili hans þetta
kvöld kyntist jeg ungum og gáf-
uðum lærdómsmanni, háskóladóc-
ent dr. Anton Friedrichsen. Taldi
hann sig vera hálfgerðan islend-
ing, því að hann er dóttursonur
Gísla Johnsonar prófessors, og því
afkomandi Jóns sýslumanns Ja-
kobssonar. Vissi hann öll deili á
ætt sinni. hinni íslensku. Annan
háskóladócent hitti jeg þar líka,
dr. P. Marstrander, mjög álitlegan
og efnilegan mann. Af kennurum
safnaðarprestaskólans kyntist jeg
aðeins dr. Olaf Moe, sem vafalítið
er fremstur og lærðastur þeirra
kennara, og leitst mjer hið besta á
manninn. Hann hefir nýlokið við
ágætt og ítarlegt rit um Pál post-
ula. Þann af kennurum þessa
prestaskóla, sem talinn er mestur
fyrirferðar og mikill gustur hefir
sraðið af í seinni tíð, prófessor
Kallesby, gat jeg því miður ekki
rekist á, því að hann var á ferð
vestur í Ameríku.
Ekki verður því neitað, að stefn-
umar í kirkjumálum Norðmanna
hafa hin síðari árin fjarlægst hvor
aðra meir en holt er, og hefir það
leitt til megnari fjandskapar með
þeim en kristilegt getur talist.
Jeg hygg, að þeim heima hjer,
sem hafa verið að amast við því,
að íslenskur safnaðarlýður kæmist
í nánara samband við danskan
safnaðarlýð, af því að leiða mundi
til þröngsýni og ofstækis, og talið
hitt eðlilegra, að við settum okk-
ur í samband við norskt safnaðar-
folk, væri holt að kynnast kirkju-
málum Norðmanna á nálægum
tíma. Því þótt heitt kunni að vera
í missiónarstefnunni dönsku og
hún einatt óbilgjörn í garð ann-
ara stefna, þá er það lítilræði eitt
í samanburði við það, er nú á
sjer stað í Noregi. Vilja menn þar
hiklaust neita þeim um kristið
nafn og þegnrjett innan norsku
kirkjunnar, er fylgja frjálslyndari
stefnu í trúmálum. Mætti t. d.
benda á uppþotið út af skipun
biskupsins í Niðarósi í vor. Hver
fundur eftir annan skoraði á bisk-
upana að neita að vígja dr. Gle-
ditsch, hinn skipaða bisknn, vegna
þess, að hann þótti of frjálslynd-
ur, og það mun vera áreiðanlegt
um einn þeirra, biskupinn í Os-
lo, að hann hafi færst undan því
að vígja hann. En sá biskup, er
varð til þess, Bernt Stöylen, bisk-
up í Agðastifti (Kristjanssand)
hefir sætt þungum átölum fyrir
að gefa kost á sjer til þess. Vígsl-
an fór fram í Þrándheimi 3. sept.,
í viðurvist1 konungs. En með því
vildi konungur óbeinlínis mót-
mæla aðgerðum hinna.
Einn daginn, sem jeg dvaldi í
Kristjaníu, datt mjer í hug að
heimsækja hinn sameiginlega
sendiherra Dana og Islendinga þar
i borginni. Erindi átti jeg ekk-
ert, og þekti sendiherrann ekki
vitund —- vissi varla hvað hann
hjet. En mjer fanst það kurteisis-
skylda mín við þann mann„ sem
færi með íslensk utanríkismál þar
í landi. En því segi jeg frá þessu
hjer, að þetta varð til þess að
veita mjer ánægju-augnablik, sem
jeg hafði alls ekki búist við þarna
í framandi landi. Þegar jeg kom
að sendiherra-bústaðnum, ' mætti
mjer sú ánægjulega sjón, að sjá
íslenska ríkisfánann klofna blakta
þar á hárri stöng. Hvað þessi sjón
gat glatt hjarta mitt þarna á
ókunnum stað! Jeg kendi beinlínis
ldökkva í sálu minni, og mjer
^arð alveg ósjálfrátt að taka
snöggvast ofan höfuðfatið mitt.
Lað má vel vera, að einhverjum
finnist það í meira lagi barnalegt,
að vera að segja frá þessu hjer.-
Hann um það. En þetta var í
fyrsta skifti sem jeg hefi sjeð
ríkisfánann okkar klofna blakta
á stöng erlendis. Og jeg reyndi
þar með sjálfum mjer hvert dul-
arafl er gefið þessum þrílita dúk
— að þetta tákn þjóðernis vors
er beilagt tákn, sem oss er skylt
aí elska og heiðra. Jeg held, að
mjer hafi aldrei þótt íslenska
fiaggið fallegra en er jeg sá það
blakta þarna á stönginni. með
danska ríkisfánann klöfna blakt-
andi á annari stöng við hliðina á
því, og mjér skildist á sama augna-
bliki hvaða þýðingu það getur
haft, að fáni vor sje við og við
dreginn að hún í höfuðborgum
erlendra ríkja, svo sem hvort-
tveggja í senn: tákn þjóðernis
vors og sjálfstæðis vors. En þessi
þýðing hans verður ekki hvað
minst, þar sem hann hangir svo
— með „dannebrogs“-fánann við
hliðina á sjer, svo mjög sem mönn-
um erlendis hættir við að gleyma
bæði þjóðlegri og stjórnlegri sjer-
stöðu vorri. En svo var annað,
sem gerði mjer þessa óvæntu sjón
íslenska krossfánans klofna svo
ánægjulega þarna í garði danska
sendiherrans. Mjer fanst hann
flytja mjer kveðju að heiman. En
hvar gleðjast menn fremur yfir
kveðju að heiman, en þegar þeir
eru fjarri fósturjörð sinni í út-
löndum? Og þessari kveðju, sem
þríliti krossfáninn okkar flutti
mjer að heiman, svaraði jeg hálfri
stundu síðar með því að senda
konunni minni, sem heima sat,
kveðju í símskeyti.
Hvernig á þessari flöggun stóð
þennan dag, fjekk jeg að vita, er
jeg kom inn á skrifstofu sendi-
hen*ans. Dagurinn var 26. septem-
ber — fæðingardagur vors sam-
eiginlega konungs Islendinga og
Dana. Því miður hitti jeg ekki
sendiherrann sjálfan, Otto Krag
kammerherra. Hann var á ferð
saður í löndum. En fulltrúa hans
— Haxthausen, trúi jeg liann
hjeti — tók mjög alúðlega á móti
mjer á skrifstofu sinni, og átti
jeg hálfrar stundar viðtal við
fcann. Sagði jeg honum m. a. hve
það hefði glatt mig, að sjá íslenska
fiaggið þar hjá bústað Iians, og
kvaðst hann skifcja það vel, því að
sömu tilfinningar vöknuðu hjá
sjer, er hann - á ferðum erlendis
sæi danska flaggið blakta við hún.
Síðasta kvöldið, sem jeg var í
Kristjaníu, fíutti jeg erindi það,
sem fjelagið „Norden“ hafði beð-
ið mig um að flytja, „Islandske
Livsforhold i Nutiden“. Fluttijeg
það í öðrum hátíðasal háskólans
að viðstöddu fjölmenni. Hæsta-
rjettardómari Hagerup Bull kyntl
mig áheyrendunum með mjög
hlýrri ræðu, og eins þakkaði hann
mjer fyrir erindið, er jeg hafði
raáli mínu lokið. Varð jeg ekki
annars var en að því væri vel
tekið af áheyrendum, og talaði
jeg þó nærfelt fimm fjórðunga
stundar. Eins fluttu öll helstn
biöðin ágrip af fyrirlestri mínum
daginn eftir, og ljetu hið besta
yfir.
Var þá að þessu sinni lokið dvöl
minni í höfuðstað Norðmanna.
Næsta dag skyldi halda vestup-
yfir fjöllin eftir Björgvinarbraut-
inni, og hlakkaði jeg mjög til'
þess ferðalags, þótt ekki væri út-
litið sem best hvað veður snerti.
----------------x--------
2. þ. m. kom sú fregn frá Vest-
mannaeyjum, að þar væri dáinn
sjera Oddgeir Guðmundsen, prest-
ur þeirra Eyjamanna yfir 30 ár.
Hann var fæddur í Reykjavík
13. ágúst 1849, sonur Þórðar Guð-
mundsen, sem síðar varð sýslumað-
ur í Árnessýslu, og konu hans
Jóhönnu Lárusdóttur kaupmanns
í Reylijavík Knudsen. Hann út-
skrifaðist úr latínuskólanum 1870
og úr prestaskólanum 1872. Vígð-
ist til Sólheimaþinga 30. ágúst
1874, fjekk Miklaholtsprestakall
4882, Kálfholt 1886 og Vestmanna-
eyjar 1889 og hefir þjónað því
prestakalli síðan. Ut á við kom
hann lítið fram, en var vel lát-
inn af sóknarbörnum sínum.
Kona hans var Anna Gnðmunds-
dóttir prests í Arnarbæli Johnsen-
---------------o-------
lil Pörarins B. Porlssnr
málara.
Frá kennurum og nemendum
Iðnskólans 29. desbr. 1923.
Nafn þitt tengja trvgðaböncf
okkar skóla. Ástúð sanna
áttu’ í hjörtum nemendanna
fyrir starf með huga’ og hönd.
Það, sem þegar unnið er,
örfar, glæðir vonir bestu.
Tuttugu ára trygð og festu
flokkur okkar þakkar þjer.
-------------x------1
Manntalið 1920.
pegar manntalið fór fram 1920r
voru ógiftir 30,497 karlar og 30.-
363 konur; giftir 13,776 karlmenn
og 13,694 konur; ekkjumenn voru
1,681; ekkjur 3,898; skilin voru?
að borði og sæng 145 karlmenni