Lögrétta - 27.05.1924, Qupperneq 1

Innheimta og aígreiðsla
í Þingholtsstræti 17
Sími 178.
Útgefandi og ritstjóri
Þorsteinn Gíslason
Þingholtsstræti 17.
Umvíðaveröld.
Skaðabótamálin.
Hjer í blaðinu hefir oft áður
verið sagt frá skaðabótamálunum
svo nefndu og deilunum um þau.
Og eins og kunnugt er, er einmitt
nú allmikið um þau deilt, eftir að
sjerfræðinganefndin svonefnda hef
ir skilað áliti sínu. En það var
nefnd, sem Bandamenn settu til að
rannsaka mál þessi, undir forustu
Bandaríkjamannsins Dawes. Starf-
aði hún í tæpa fjóra mánuði, ýmist
í París eða Berlín. Jafnframt
starfaði svo önnur nefnd til að
rannsaka fjárhag þjóðverja, und-
ir foi-ustu Mc Kenna, sem einu
smni var fjármálaráðherra Breta.
Nefndir þessar hafa nú skilað álit-
um sínum, og þar sem nú er mjög
rætt um tillögur hennar, einkum í
sambandi við kosningarnar í
Frakklandi og þýskalandi, sem frá
var sagt í síðasta blaði, og stjórn-
arskiftin þar, verður sagt nokkuð
frá þeim.
I erlendum blöðum er mikið um
þetta rætt og birt álitin og athuga-
semdir við þau, en hjer verður
fyrst farið eftir stuttu yfirliti í
Lögbergi. En meginatriðin í till.
eru þar þessi:
1. Gagnger breyting á núverandi
skattamálakerfi þjóðverja.
2. Stofnun nýs banka, er aðeins
gefi út gulltrygða seðla, í þeim til-
gangi að koma gengi marksins á
fastan grundvöll.
3. Fjögra ára takmarkaður
skuldgreiðslufrestur, með það fyrir
augum, að á hinu fimta ári frá
samþykt þessarar uppástunga hafi
þjóðverjum vaxið svo fjárhagslega
fiskur um hrygg, að þeir verði fær-
ir um að greiða árlega 2,500,000,-
OOOgullmarka í skaðabætur.
4. Erlent lán, að upphæð 800,-
000,000 gullmarka, í þeim tilgangi,
að tryggja gengi marksins og gera
þjóðverjum Ijettara með að mæta
fyrstu afborguninni.
5. Gagnger endurskipun hins
þýska járnbrautakerfis. Skal það
fengið í hendur einkafjelagi, með
26 biljóna marka höfuðstól.
6. Ný aðferð til þess að láta
þýskan iðnað greiða 5 biljónir gull-
mai'ka í skaðabætur.
7. Að veita þýsku fje, sem nú er
í veltunni erlendis, aftur inn í
þýskaland.
Nefndin gerir engar nýjar tillög-
ur í sambandi við fjárupphæð þá,
er skaðabótanefndin dæmdi þjóð-
verja til að greiða, en sú upphæð
var, sem kunnugt er, 132 biljónir
gullmarka.
Samkvæmt skýrslu nefndarinn-
ar er gert ráð fyrir, að þýska þjóð-
in eigi að verða komin á traustan
fjárhagslegan grundvöll árið 1928.
Nefndin leggur áherslu á það,
að á yfirstandandi ári sje ekki við-
lit fyrir þjóðverja að greiða græn-
an túskilding í skaðabætur.
f sambandi við þann lið kemst
nefndin í áliti sínu þannig að orði:
„það stæði öldungis á sama, hve
strangar ráðstafanir yrðu gerðar.
það myndi reynast ókleift með öllu
að láta tekjur og útgjöld þjóð-
verja fyrir árið 1924—1925 stand-
/ast á, — stórkostlegur tekjuhalli
yrði óumflýjanlegur. Tilraunir til
að innheimta skaðabætur eins og
ástandinu nú er farið, gætu leitt til
enn meiri vandræða í sambandi við
viðskiftalíf þjóðverja og peninga-
gengi þeirra".
Bent er einkum á þrjá tekju-
stofna:
1. Hin venjulegu fjárlög eða
skattkerfi þjóðverja.
2. Skattar af skuldabrjefum
járnbrauta.
3. Skattar af skuldabrjefum iðn-
stofnana.
Hin fyrstu tvö næstkomandi
fjárhagsár er gert ráð fyrir, að
þjóðverjar hafi komið fjárlögum
sínum í það horf, að innheimta
megi til greiðslu skaðabótanna 11
biljónir gullmarka, sem tekjur af
járnbrautskuldabrjefum, og 5 bilj-
ónir gegn fyrsta veðrjetti í þýskum
iðnaði.
þar til hámarki afborgananna er
náð á hinu fimta ári, skulu greiðsl-
urnar verða sem hjer segir:
Fyrsta árið ein biljón gullmarka,
er.innheimt skal af erlendum lán-
um og hluta af tekjum þeim, er
skuldabrjef járnbrauta gefa af
sjer.
Annað árið 1,220,000,000, er inn-
Leimtast skal sumpart af járn-
brauta og iðnstofnana skuldabrjef-
um, en sumpart af hinum venju-
legu fjárlögum.
þriðja árið 1,200,000,00, scm
hækka má eða lækka, eftir þ A
hvernig ástatt er um fjárhag þjcð-
arinnar.
Fjórða árið 1,750,000,00, gegn
sömu skilyrðum og tekin eru fram
í næsta lið á undan.
Fimta árið 2,500,000,00, gull-
marka skilyrðislaust.
Að þeim fimm árum liðnum, sem
1‘jer um ræðir, má hækka afborg-
anirnar, ef sjerfræðingar telja
þjóðina því vaxna.
Síðasta meginatriðið í áliti nefnd
arinnar er það, að óumflýjanlegt
sje, að þýska þjóðin fái í fjárhags-
legum skilningi, engu síður en
stjórnarfarslegum, að njóta sín
sem heild, og að Frakkar og
Belgíumenn hætti með öllu íhlutun
sinni og afskiftum af iðnaðar- og
íramleiðslumálum Ruhrhjerað-
anna, þótt þeir enn um hríð hafi
þar setulið nokkurt til eftirlits og
löggætslu.
Síðustu símfregnir.
Símað er frá Kristjaníu,að banki
einn í Bandaríkjunum hafi boðið
Norðmönnum að útvega þeim stórt
ríkislán, með einkar hagkvæmum
kjörum.
Símað er frá Múnchen, að von
Kahr fyrrum forsætisráðherra í
Bayern hafi verið skipaður land-
stjóri í Efri Schlesíu. Hefir út-
nefning þessi komið mjög flatt upp
á menn.
Símað er frá París, að Millerand
forseti og Poincaré forsætisráð-
herra hafi í fyrradag setið á ráð-
stefnu með þeim Herriot og Paul
Painlevé, en þessir tveir menn eru
taldir hklegastir til þess að taka
við völdunum, þegar þingið kemur
saman. Er gert ráð fyrir, að
Herriot myndi stjórn, en Painlevé
verði forseti neðri málstofu þings-
ins.
Auðkýfingurinn Morgan hefir
lýst því yfir, að hann hafi 100
n iljónir dollara handbærar hvenær
sem þörf sje á því fje til þess að
styðja gengi frankans.
Irska fríríkisstjórnin hefir tekið
völdin af borgarstjóminni í Dub-
lin. Ástæðan til þess er sú, að borg-
arstjórnin þykir ekki hafa rækt
skyldu sína, hvað stjórn borgar-
innar snertir, og verið þrándur í
götu þess, að fjárhagsmál bæjarins
gætu komist í það horf, sem nauð-
syn krefur.
í stað hinnar afsettu borgar-
stjórnar hefir ríkisstjómin skipað
þriggja manna ráð til þess að
stjórna málefnum borgarinnar.
Borgarstjórnin var aðallega skip
uð hreinum lýðveldissinnum (fylg-
ismönnum de Valera) og fulltrú-
um verkamannaflokksins.
Ferðamannaaðsókn hefir verið
meiri í London undanfarið en nokk-
urn tíma áður í manna minnum.
Síðustu viku náði ferðamannatal-
an hámarki og komu þá til borgar-
innar yfir 300,000 manns. En með
hverjum degi vex aðsókn ferða-
manna og er húsnæðisleysi orðið
tilfinnanlegt í borginni. Aðsókn
þessi stafar eingöngu af alríkis-
sýningunni bretsku, sem að allra
dómi er hin merkilegasta sýning,
sem nokkru sinni hefir verið hald-
i t í heiminum.
Símað er frá Bukarest, að Rúss-
ar hafi stefnt miklu liði saman við
ána Dnjester. Hefir þetta vakið
ótta stjórnarinnar í Rúmeníu, og
menn eru hræddir við, að Rússar
ætli að ráðast inn í landið.
Rússar hafa fyrir skömmu keypt
í Englandi fallbyssur og ýms önn-
ur hergögn fyrir yfir eina miljón
sterlingspunda.
Símað er frá Berlín: Flokkur
þýskra þjóðernissinna hefir sent
miðflokknum og þýska og bay-
erska þjóðræðisflokknum (Volks-
partei) áskorun um, að leggja
þjóðernissinnum lið til þess að
mynda borgaralega stjórn í þýska-
landi og veita henni stuðning.
í Ruhr-hjeraðinu heldur kola-
verkfallið áfram og hefir mjög
magnast. Nær það nú til 95 af
hverjum 100 verkamönnum, og
framleiðslan á degi hverjum nem-
ur aðeins 8% af venjulegri fram-
leiðslu. Hafa fjöldamörg iðnaðar-
fyrirtæki, sem nota kol til starf-
scmi sinnar, því orðið að hætta
starfi.
Símað er frá Kristjaníu, að
„social“-ráðherranum hafi loks tek
ist. að finna samningagrundvöll í
atvinnumáladeilunni norsku, og
komast sættir á aftur í næstu viku,
eftir að atkvæðagreiðsla verka-
n.anna og vinnuveitenda hefir far-
ið fram, til málamynda, og mið-
stjórn lands-sambandsins hefir
fallist á frumvarpið. Verkfallið og
vlnnuteppan hefir staðið í 13 vikur.
það var opinberlega tilkynt í
London 20. þ. m., að samningar
þeir, sem staðið hafa undanfarið
um enskt lán til Rússlands, sjeu
farnir út um þúfur, og hafi málið
strandað á því, að enska stjómin
vildi ekki ábyrgjast lán þetta, eins
og væptanlegir lánveitendur settu
að skilyrði.
írska fríríkið hefir gert út sjer-
stakan sendiherra til Washington,
eftir samkomulagi við ensku stjóm
ina. Nú krefjast Canadamenn
hinna sömu rjettinda til sendi-
herraskipana og búist er við, að
ýms af hinum lýðríkjunum geri
sömu kröfur á næstunni.
Sum ensku blöðin eru farin að
ympra á því, að stjórn MacDonalds
vciki sambandið innan alríkisheild-
arinnar bretsku.
Stöðvarstjóraembættið á Akur-
eyri var 13. þ. m veitt Gunnar
Schram varðstjó. a við ritsímann
hjer, frá 1. júní að telja.
Druknun. Síðastl. fimtudagsnótt
fjell útbyrðis einn af hásetunum á
Skúla fógeta, Ólafur ísleifsson
hjeðan úr bænum, og druknaði.
Skipið var þá að veiðum austur við
í Hvalbak.
Gnæfir hann við hafið blátt,
horfir eftir fiskigöngum;
líkt og þór íneð þrúðgan mátt,
þó að gusti kalt á vöngum.
Gegnum bjarta röðulrún
regindjúpar lífsins gátur
les hann þar og þýðir kátur,
hvass í anda’ ög hvass á brún.
Syni á hann þekta þrjá;
þung sem gegnum boðaföllin
herja gamla ægi á,
oft þó vaxi stormasköllin.
þar sjest „Egill", „þórólfur",
þar er líka „Skallagrímur".
Eiga þeir margar grimmar glímur
oft við brattar brotöldur.
Bryddir stáli bræður þrír
barðið láta rista’ og kljúfa.
Yfir gvdli ægir býr,
orpna hauga skal því rjúfa.
Nið’rí undirdjúpin dimm
dráttarnætur stórar falla;
þorskum friðland veita valla
fangbrögð þeirra fost og grimm.
Togna strengir, tista hjól.
Tök eru römm hjá sævíkingum.
Marra vjelar, urrar ól
undir kröppum hrannarbringum,
knúðir cldi knerrir fast
knýja dyr á ránarhöllum.
Brotnar þar á borðum öllum
brimlöðrandi hnútukast.
þó að vistin þá sje köld
þar i kröppum veðrabrösum,
inn á þiljur fiskafjöld
fleygist oft í stórum kösum.
þá er gripinn þorskur hvur,
hausaður, flattur fljótt og þveginn,
farður í stíjur báðumegin,
settur í stafla’ og saltaður.
Kastar sjónum Kveldúlfur
kaldar fram á rastarleiðir,
vjelagöldrum vátrygður,
vind og sjó til hlýðni neyðir.
þá er karli kátt i hug,
kampinn nið’rá bringu strýkur,
framsýnn nóg og ráða ríkur
straums við sköll og storma flug
Fram við ægi á hann höll;
er hún bygð af risa höndum,
rafurlogum umkringd öll,
eldtraustum i steinlímsböndum.
Situr hann í Hliðskjálf þar,
horfir út um veröld alla.
Fónar hátt við hlustir gjalla,
segja frjettir fáheyrðar.
Veit hann því um viðan heim
von til góðra markaðs-staða.
Járnskip knúin eldi’ og eim
oft þá lætur karlinn hlaða.
Sendir hann þau með saltfisk öll
suður á Spán og Ítalíu,
einnig fram til Ástralíu
gana þessi gufutröll.
Margt er stórt í starfi að sjá;
staflað er fiski, salti’ og kolum,
augu lians að öllu gá,
svo ekkert fari’ í handaskolum.
þar fæst sjaldan rökkur-ró,
rymja bílar hátt og svarra,
skrölta, hrykta, mása, marra,
heim er að flytja’ af föngum nóg.
Svo er erjað ár og síð,
engin sjást þar vindhögg slegin.
Háð við ægi eirðlaust stríð,
auður lians úr greipum dregin.
Fyrirhyggja, festa’ og dáð
fylgjast að með snillitökum.
Bygt er alt á reynslurölcum,
góðra drengja gæfuráð.
Út við svala sævarbraut,
sigurdísa rúnum bundin,
honum falli liöpp i skaut,
handan yfir eyjarsundin.
Stattu, bygging, stór og traust,
studd í djúpum aldahvörfum,
framsóknar af drengjum djörfum,
hátt þó láti Ránarraust.
Svbj. Bjömsson.
----O----
Sendiherramálið.
Eins og áður hefir verið vikið að
hjer í blaðinu, er það nú ráðið, að
Sveinn Bjömsson sendiherra segir
af sjer embætti sínu í Kaupmanna-
höfn og flytst heim hingað nú um
mánaðamótin. 1 tilefni af þessu
hafa ýms dönsku blöðin átt tal við
hr. Sv. B. eða skrifa um þessi mál.
Segir svo um þetta í skeyti ekki
alls fyrir löngu:
Sveinn Björnsson sendiherra.
„1 viðtölum við ýms blöð; þar á
meðal „Nationaltidende“, „Poli-
tiken“ og Berlingske Tidende“,
segir sendiherrann, að uppruna-
lega hafi það verið meining sín, að
dvelja ekki nema tvö ár í Kaup-
mannahöfn sem sendiherra, en
honum hafi ávalt fallið dvölin þar
svo vel, að hann hafi átt bágt með
að fara. Hinsvegar segir hann, að
sjer finnist sjer nú nauðsynlegt að
hverfa heim, því ella sje hætta á
því, að hann hætti að fylgjast með
málum íslands. 1 viðtalinu við
„Bei’l. Tidende“ segir sendiherr-
ann, að hann strax frá fyrsta degi
veru sinnar í Danmörku hafi
mætt velvilja fi’á öllum hliðum og
fundið sívaxandi traust og samúð
í viðskiftum sambandsþjóðanna.
Sje það ánægjulegt að sjá svo
gæfusamlega þróun. Friður, við-
feldni og einlæg vinátta sje ein-
kenni sambúðarinnar og betra sje
ekki hægt að óska. Eftir líkum um-
mælum í „Politiken“ segir sendi-
herrann: „það er skoðun mín, sem
bygð er á reynslu, að fyrirkomu-
lagið frá 1918 sje mjög heppilegt“.
Blaðið „Köbenhavn“ segir, að Sv.
B. hafi á mörgum sviðum unnið
ágæt verk fyrir land sitt. 1 sam-
búðinni við Danmörku hafi hann
varðveitt og styrkt hina sterku
samúð, sem ríkir til Islendinga af
Dana hálfu. Hann var sjerlega
dugandi og geðþekkur fulltrúi
þjóðarinnar og í almennu afhaldi í
Kaupmannahöfn“.
Um sendiherramálið hefir all-
mikið verið rætt og ritað hjer
heima og skoðanir nokkuð skifst
um það. Hefir Lögrj. áður rakið
það mál. Ekki er ennþá opinberlega
kunnugt, hvernig starfi þessu verð-
ur ráðstafað, nú þegar hr. Sv. B.
lætur af því, en talið líklegt, að
ekki verði skipaður í það sjerstak-
ur maður, en það hinsvegar ekki
látið falla alveg niður, en einhver
sendifulltrúi hafður í Kaupmanna-
höfn áfram, sem jafnframt geti þá
gegnt öðrum störfum til spamað-
ar, meðan á fjárkreppunni stendur.