Lögrétta - 15.06.1926, Síða 1

iimheimta og afgreiðsla
í Þingholtsstræti 1
Sími 185.
LOGRJETTA
Útgefandi og ritstjór'
Þorsteinn Gíslason
Þingholtsstræti 17.
Sími 178.
XXI. ár.
ReykjaYÍk, þriðjudaginn 15. júní 1926.
25. tbl.
Um víða veröld.
Vantar okkur einhvern Mussólíni?
I stjórnmálaumræðum ýmsra
landa hefur oft verið að því vik-
ið á síðustu árum af mörgum
þeim, sem óánægðir eru með nú-
verandi ástand, að eina leiðin út
úr ógöngunum væri sú, að
„einhver Mussólíni kæmi fram“.
Við þurfum Mussolini, segja þeir.
til þesis að taka harðri hendi á
losarabrag og byltingagirni,
eyðslu og óheiðarleik aldarfars-
ins. M. a. hafa þessi mál nýlega
orðið að allmiklu athyglisefni í
Englandi. I miðjum apríl s. 1.
kom fjármálagrein í Times eftir
einn kunnasta kaupsýslu- og fjár-
málamann Breta, Inchape lávarð,
greifa af Strathnaver. Er hann
m. a. forstjóri olíufjelagsins, sem
hjer hafði einkasöluna, þar að
auki einn aðalstjórnandi eins
stærsta skipafjelags Breta, „P. &
0.“, varaforseti Suezskurðarfje-
lagsins, í stjóm stórx-a bankafyr-
irtækja, meðeigandi margra stór-
fyrii-tækja og hefur gegnt mörg-
um opinberum trúnaðarstörfum.
I Times-grein þessari komst lá-
varðurinn svo að orði, að Eng-
landi riði hvað mest á því, ekki
síður en Frakklandi, að eignast
einhvern Mussolini, sem stemdi
stigu fyrir allri fjáreyðslu nema
þeirri, sem væri óhjákvæmilega
nauðsynleg til landvama, dóm-
gætslu og atvinnumálastjómar í
næstu 10 árin. Útaf þessum um-
mælum skrifaði einn þektasti ut-
anflokka blaðamaður Breta,
Wickhami Steed opið brjef til lá-
varðarins í Review of Reviews nú
um mánaðamótin og rekur þar
sundur þessi mál frá sínu sjónar-
miði og verður sagt nokkuð frá
því hjer.
Til þess að geta dæmt um
Mussólíni og fasismann þarf
fyrst að muna eftir ástandi því,
sem ríkti í Ítalíu um það bil ;sem
hún gekk í stríðið, og rasaði með
því nokkuð fyrir ráð fram, að
sumra dómi og bar heldur ekki
úr býtum við friðarsamningana
alt það, sem ítalir ætluðust til.
Friðarsamningarnir sköpuðu því
óánægju og beiskju í hugum
margra ftala og það notuðu ýms-
ir flokkar til þess að hefja bylt-
ingarróður í landinu. Herinn glat-
aði trausti þjóðarinnar, verkföll-
in urðu þjóðarmein og fjárhags-
legir viðskiftaörðugleikar uxu óð-
fluga. Enginn bljes þó fastar að
byltingarandanum en Mussolini
og hinn fámenni fascistaflokkur
hans, „svai't-stakkarair“. Hann
hafði kynt sjer starfsaðferðir
rússneskra bolsjevíka og tók þá
sjer til fyrimiyndar. f blaði sínu
hvatti hann til uppreisnar með
valdi og heimtaði afnám konung-
dómsins og eignarrjettar einstakl-
ingsins. Þegar nokkur bændafje-
lög fóru að leggja undir sig jarð-
eignir og sumir flokkar jafnaðar-
menskusinnaðra verkamanna
lögðu undir sig ýmsai' verksmiðj-
ur, á árinu 1920, þá hvatti Musso-
lini þá og studdi. Verkamennimir
sneru þó við blaðinu þegar þeir
sáu að þeir gátu ekki rekið fyr-
ii-tækin og fengn þau aftur í
hendur eigendunum — og bylting-
arhættan var um garð gemgin.
En meðan á þessu stóð höfðu
eignastjettir Ítalíu verið ótta
lostnar. Auðmennirnir voru eins
Konungskoman.
Kristján konungur X.
Alexandrína drotning.
Konungshjónin komu hingað,
eins og til stóð, síðastl. laugar-
dagsmorgun á herskipinu Niels
Juul og voru herskipin Fylla og
Gejser í för með því. Komu
skipin inn á Hafnarfjörð kvöldið
fyrir og lágu þar um nóttina. —
Móttökunni hjer hefur verið hag-
að eins og frá er sagt í síðasta
tbl. Hefur veður verið hið besta
þessa daga, sem konungshjónin
hafa verið hjer. Þau voru á
sunnudaginn á Þingvöllum, en í
gær var skoðuð Flóa-áveitan. f
morgun kl. 9 hafði konungur rík-
isráðsfund og staðfesti lögin frá
Alþ. Kl. 11 lagði drotningin horn-
stein Landspítalans, eftir beiðni
forstöðukvenna fyrirtækisins. Jón
Magnússon forsætisráðherra sagði
megindrættina í sögu spítalamáls-
ins og drotningin árnaði fyrir-
tækinu heilla. Var svo sungið
kvæði það, sem prentað er á öðr-
um stað í blaðinu. í kvöld hafa
þau konungshjónin boð fyrir
ýmsa bæjarmenn úti á skipi sínu,
en halda á stað hjeðan snemma á
morgun.
og sauðir til slátrunar leiddir. En
undir eins og þeir sáu að hættan
var þorrin og sáu að hinir svo-
nefndu byltingaflokkar gátu eða
vildu ekki framkvæma byltinguna,
þá ákváðu þeir að hefna sín fyrir
þann ónauðsynlega skelk, sem
þeim hafði verið skotinn í bringu.
Jarðeigendur, iðjuhöldar og fjár-
málamenn leituðu nú að manni til
þess að refsa byltingarseggjun-
um. Eftir að hafa gex-t árangurs-
lausa tilraun til þess að binda í
málið skáldið D’Annunzio, sáu
þeir að Mussolini og „svartstakk-
ar“ voru reiðubúnir til starfsins.
Þar sem jafnaðarmennii'nir höfðu
hrundið honum frá sjer, sem leið-
toga „rauðrar“ byltingar gegn
auðvaldinu, var hann fús til þess
að stjórna „svartri“ auðvalds-
byltingu gegn jafnaðannönnum.
Stjórnin og herforingjamir, sem
ekki vildu beita hernum til þessa
vopnuðu í þess stað fascistana,
ljetu liðsforingja koma skipulagi
á flokk þeirra, fengu þeim sam-
göngutæki í hendur og ljetust
ekki sjá barsmíðar þær og
blóðsúthellingar, sem refsistarf
þeirra hafði í för með sjer og löig-
reglan og dómsvaldið þyrmdi lög-
brjótunum. I rauninni var hjer
um beina borgarastyrjöld að ræða.
Að henni lokinni höfðu fascistar
töglin og hagldirnar.
En þó hafði stjórnmálamönnun-
um, sem ábyrgð báru á þessu,
skjátlast í einu. Þeir virðast hafa
haldið, að að refsingarstarfinu
loknu mundi verða eins auðvelt að
afvopna fascistana eins og það var
að vopna þá. En það brást. í
október 1922 hjeldu fascistarnir
til Róm og tóku völdin í sínar
hendur.
Þrátt fyrir ráðleysi og rótleýsi
fyrri stjórna, sem orð hefur ver-
ið. á gert, höfðu þær þó nokkuð
unnið til viðreisnar efnalegri og
fjárhagslegri stöðu íandsins.
Þungir skattar höfðu verið lagðir á
allar stjettir og viðað að di’júgum
til verklegra fyi’irtækja. Alt þetta
kom nú fascistum að fjárhags-
legu haldi, þegar þeir tóku við
stjórninni. En jafnframt mistu
þeir ýmsa góða starfskrafta, sem
ekki vildu hlíta boði þeirra og
banni.
Því verður ekki neitað, að fas-
cista-stjórnin kom að ýmsu leyti
betra skipulagi en áður var á
nokkur atriði ítalsks þjóðlífs. En
ýmsar breytingar þær, sem gerð-
ar voi’u, t. d. uppsögn opinberra
starfsmanna, átt'u þó alls ekki í’ót
sína að i’ekja til sparnaðarhugar-
ms. Ástæðan til þess, að hinn
reglulegi her var minkaður, var
t. d. fyrst og fremst sú, að það var
nauðsynlegt til þess að hann gæti
ekki orðið ofjai’l fascista-hersveit-
unum, sem Mussolini studdist við.
Herinn hlýddi konunginum, fas-
cistarnir Mussolini. Það er ekki
sjáanlegt hvaða sparnaður er
í því fólginn, að fækka einni her-
menskustjettinni til þess að
fjölga annari, sem þar að auki
er mun hærra launuð en hin
fyrri. Fækkun járabrautarstarfs-
mannanna var heldur ekki gerð
af sparnaðarástæðum — hún var
til þess gerð, að koma flokks-
tryggum fascistum í þæ|r stöður,
eins og aðrar, sem til þess þurfti
að tryggja Mussolini völdin — og
nýju - starfsmennirnir voru hærra
launaðir en hinir gömlu. Hinsveg-
ar þarf það ekki að undra, þó
sumar fjármálai’áðstafanir Musso-
lini hafi orðið vinsælar meðal
stóreignastjettanna. Hann hefur
sem sje alveg afnumið ei’fðaskatt
og ýmsar aðrar álögur á stór-
eignir. Þar að auki hafa iðnfje-
laga samtökin verið bai’in niður
og ástand skapað þar sem vinnu-
deilur hafa horfið í svipinn — en
þó þannig, að ef stjórnarfar fas-
cismans hi’ynur eða veiklast af
innanflokkadeilum, þá er bylting-
arhættan, sem ranglega er sagt að
Mussolini hafi eytt, einmitt fyrir
dyrum magnaðri en nokkru sinni
fyr. Alræði auðvaldsins getur
þannig undirbúið „alræði öreig-
anna“.
Fjái’mál Itala eru flókin. Pen-
ingamál þeirra eru í rauninni
í óreiðu áþekkri og á sjer stað í
Frakklandi, þó mirma beri á. Pen-
ingar þeirra falla. Miklum upp-
hæðurn er eytt án þingsamþykkis.
Hin margumtalaða Afríkuför
Mussolini á dögunum kostaði t.
d. 30 miljónir líra, eða um 6
miljónir kr. og mundi það ekki
talið sjerlega spaii; haldið á lands-
fje annarsstaðai’. Útgjöld til her-
mála fara einnig sívaxandi.
Þrátt fyrir alt þetta eru það þó
ekki þjóðhagsáhi’if eða ófriðai’-
andi fascismans sem mest gera
það að verkum, að ekki verður
um það sannfærst, að nokkur akk-
ur væi’i það öðrum þjóðum, að
„eignast einhvem Mussolini“.
Stjóraarfarsáhrif fascismans ein
eni svo alvaiieg að þau mundu
nægja til þesis að vega á móti
þeim efnalega stundarhagnaði,
sem af honum kynni að hljótast.
Gg „Mussolini á fjármálasviðinu“
dregur óhjákvæmilega á eftir
sjer „Mussolini á stjórnmálasvið-
inu“,
Fascisminn er afleiðing af bylt-
ingai’kendum undiri’óðri, þar sem
gi-afið var undan rjetti, valdi og
tign ríkisins, konungdómsins og
stjórnskipulagsins, ef það var
ekki beinlínis svívirt. Ekkert
slíkt ástand hefir komið yfir t.
d. Bretland. Italskt þingræðis-
skipulag er ekki eldra en frá 1848
í Sardiniu konungdæminu, og ekki
eldra en frá 1870 í Ítalíu samein-
aðri. Þegar Mussolini rauf stjórn-
skipulag þingræðisins var það
ekki nema rúml. hálfrar aldar
gamalt, sem ítalskt þjóðskipulag.
Og vegna óeiningarinnar milli rík-
i; og kirkju, hafði það ekki einu
sinni ávalt notið óklofins fylgis
alls landslýðsins. Konungarnir,
liver á fætur öðrum, þar á meðai
rúverahdi konungur, hafa svai’-
ið þes;s eið að viðhalda því að
verja það. Nú hefir því vei’ið
traðkað.
Mundi það vera mögulegt í
landi eins og t. d. Bxætlandi, að
einhver Mussolini gæti brotið á
bak aftur stjórnskipulagið, án
þes- að úr því yi’ðu ennþá alvai’-
legri truflanir en þær, sem Italía
hefur mátt þola? Mundi konung-
urinn geta rofið eið sinn við
þjóðina? Mundi þingið geta orðið
lamað svo, að það yrði aðeins
verkfæri framkvæmdavaldsins ?
Mundi það verða unt að afnema
blaðafrelsi og fundafrelsi? Mundi
flugumenn stjórnarinnar igeta
myrt flokksforingja andstæðing-
anna hegningarlaust ? Mundu iðn-
fjelög verða brotin á bak aftur?
Mundi sjerhverjum auðkennum
borgaralegs og stjórnarfarslegs
frelsis verða svift burtu án þess
að þjóðin risi upp til vamar rjett-
indum þeim, sem hún hefur notið
og beitt öldum saman ? Hvaða
annmarkar sem kunna að vera á
þingræðisskipulaginu, hversu lít-
illar virðingar og ástsældar sem
flokkaleiðtogarnir kunna að njóta
hjá þjóðinni — mundi það samt
vera sennilegt, að gengið yrði
þegjandi framhjá því, að lags-
menn einhvers ensks Mussolini
myi’tu t. d. MacDonald eða kæmu
Asquith lávarði fyrir kattarnef?
Tæplega — og þó hefur slíkt skeð
í Italíu. Og ef dæma má eftir
í’eynslunni þar, er varla hægt að
hugsa sjer „einhvem Mussolini“
án þessa.
Mundi það ennfremur vera
mögulegt í rótgrónu þingræðis-
landi, eins og t. d. Bretlandi, að
öll rjettindi og völd þings og
stjórnar, bæja og sveita, yrðu
fengin í hendur vopnuðum flokki
og að foringi þess flokks yrði í
senn forsætisráðherra, hermála-
ráðhei’ra, flotamálaráðheraa og
flugmálaráðherra og þyrfti ekki
að bera ábyrgð gei'ða sinna gagn-
vart öðrum en konungsvaldinu
einu í orði kveðnu, og þó svo, að
hann hefði sjálfur þetta kon-
ungsvald í hendi sjer. Er það
æskilegt að svifta alt dómsvald
hlutleysi sínu og sjálfstæði, alla
háskóla kenslufrelsi sínu og að
gera allai’ athugasemdir við að-
gei'ðir alræðismannsins að hegn-
ingarverðu athæfi? Mundi það
vei'a heppilegt, að leggja hags-
muni sína, líf og örlög í hendur
manni, sem fundið gæti upp á því
að boða hátíðlegt haldið „Napó-
leons ár“ og getur talað sjálfur
og látið skrifa um utanríkismál
eins og Mussolini hefur gert á
síðkastið ?
Fix-rur, er kanske sagt. En þeg-
ar út í slíkar firrur er komið, er
ekki unt að leiði’jetta þær í landi
þar sem málfrelsi í þingi og blöð-
um er afnumið og þar sem enginn
getur blakað við alræðismannin-
inum svo að hann stofni ekki lífi
Framh. á 4. síðu.