Lögrétta - 30.06.1926, Qupperneq 2

t
LÖGB/flTTA
Ríkisráðsfundurinn í Reykjavík 15. júní 1926. Á myndinni sjást, talið frá vinstri til hægri: Jón porláks
son, Jón Magnússon, Kristján konungur X., Magnús Guðmundsson og Jón Sveinbjörnsson konungsritari.
vík. Ráðaneytið fór þá alt frá.
En þingið vildi ekki missa Jón
Magnússon úr stjórninni og fól
honum að mynda nýtt ráðaneyti,
enda þótt hann vgeri þá ekki þing-
maður. Tóku þeir þá sæti í
stjórinni með honum Pjetur Jóns-
son frá Gautlöndum og Magnús
Guðmundsson. En fyrir Jón
Magnússon var þetta traustsyfir-
lýsing, sem gerði miklu meira en
að bæta upp kosningaósigurinn í
Reykjavík skömmu áður. Var Jón
svo áfram forsætisráðherra fram
á þingtímann 1922. En þá beidd-
ist hann lausnar eftir áskorun frá
Framsóknarflokknum, án þess að
vantraustsyfirlýsing væri borin
fram í þinginu. Myndaði þá Sig-
urður Eggerz stjórn, er sat að
völdum fram á þingtíma 1924.
Þá hafði hinn svonefndi Borgara-
flokkur sigrað við nýlega afstaðn-
ar kosningar. En við landskjörið
sumarið 1922 hafði Jón Magnús-
son aftur orðið þingmaður og
fengið hæsta atkvæðatölu af
þeim, sem í kjöri voru. Sýndi það
sig, er Alþing kom saman 1924,
að enginn gat safnað um sig
fylgi til nýrrar stjómarmyndun-
ar annar en hann, svo að hann
myndaði þá ráðaneyti í þriðja
sinn, og hefur það síðan farið
með völdin.
Hjer hefur nú aðeins stuttlega
verið litið yf-ir áfangana í stjóm-
málaferli Jóns Magnússonar. Um
starf hans að einstökum löggjaf-
armálum er ekki hægt að ræða að
gagni í stuttri blaðagrein. Hann
hefur átt sæti í mörgum neíndum
Alþingis og mörgum milliþinga-
nefndum, sem lagt hafa grund-
völl nýma laga eða lagabreytinga
á ýmsum sviðum, og hann hefur
átt mikinn þátt í flestum eða öll-
um þeim málum, sem á síðustu
áratugu hafa komið fram og skyld
eru sjálfstæfðismálinu, svo sem
stofnun lagaskólans og síðar há-
skólans, heimflutningi hæsta-
rjettar o. s. frv. Eftir að hann
tók við stjómarformenskunni
hlaut áhrifa hans að gæta meira
eða minna á öllum sviðum þjóð-
lífsins. Hann var kirkju- og
kenslumálaráðherra jafnframt því
sem hann var forsætisráðherra. Á
kirkjumálasviðinu veit Lögr. ekki
til þess, að hann fylgdi fram
nokkrum nýmælum. En á kenslu-
málasviðinu átti hann mikinn
þátt í öllum þeim nýmælum, sem
þar koma fram eftir að hann tók
að hafa afskifti af almennum
málum, setningu fræðslulaganna,
háskólastofnuninni o. s. frv. Á at-
vinnumálasviðinu var hann 1
hópi þeirra manna, sem lengst
gengu í breytingaáhuga, var meö
j árnbrautarlagning, f ossavirk j un,
áveitum í atórum stíl o. s. frv.
Yfirleitt var hann frjálslyndur
framíaramaður, jafnvel að sumu
leyti ekki íjarlægur ýmsu í skoð-
unum jafnaðarmanna, en þótti
mjög kenna hjá þeim öfga á síð-
ari árum. Menn verða að gæta
þess, að eftir að hann tók við
völdum hafði ófriðarástandið um- |
turnað öllu, svo að meginhugsun |
þeirra manna, sem um stjómar-
taumana hjeldu, hlaut að snúast
að því, að gæta þess, að þjóðfje-
lagið kollsigldi sig ekki í því um-
róti. Og þessi tími er ekki um
garð genginn enn, er Jón Magnús-
son fellur frá. Öll framkoma hans
á stjórnarárum hans verður aö
dæmast með fullu tilliti til hins
óvenjulega ástands, sem þá var
ríkjandi.
Fundið var að ýmsum stjórn-
arathöfnum Jóns Magnússonar i
og sumar þeirra voru hart dæmd- I
ar. Stundum var það gert ærið
óvingjarnlega og oft ómaklega.
En allir, sem með völd fara,
verða að venja sig við, að láta
slíkt ekki á sig fá um of. Það
gerði Jón ekki heldur. Hann tók
öllu slíku með mestu stillingu,
vildi jafnvel ekki að ansað væri
árásum á sig, ef honum fanst
það eiga að liggja í augum uppi,
að þar væiri farið með fjarstæður.
„Jeg minnist á það á þingi“,
sagði hann stundum, ef hann var
ífcúðarhús Jóns Magnússonar.
spurður, hvort honum fyndist
ekki rjett að einu eða öðru af
slíku tægi væri andmælt, eða um-
mælin leiðrjett. Og svo ljet hann
þau flakka afskiftalaus. „Þeir eru
altaf að tuggast á því, að jeg sje
enginn skörungur", sagði. hann
einu sinni við ritstjóra þessa
blaðs, er hann kom inn til hans,
og lagði um leið brosandi frá
sjer blað, sem hann var að lesa.
„En hvenær hef jeg sagsit vera
skörungur, og hvað ætla þeir með
skörung að gera?“ bætti hann
við. — Þessa tals um vöntun á
skörungsskap hjá Jóni Magnús-
syni verður enn vart í eftirmæla-
greinum um hann í blöðunum.
En hver hefur verið atkvæða-
mesti maðurinn hjer á landi á
síðustu árum? Ilver hefur ráðið
mestu, — hver verið ráðríkastur?
Er það ekki einmitt þessi maður,
sem mest er brugðið um vöntun
á skörungskap? Hann hefur nú
endað æfiskeið sitt svo, að hann
hefur skotið öllum skörungum
I landsins aftur fyrir sig. Hann
' hefur ekki gert það með oflætis-
! fullri framkomu, ekki með of-
! beldi, ekki með því, að fá hlaðið
i á sig lofi, heldur með yfirburða
: vitsmunum samfara fágætri sam-
vitskusemi í öllum störfum og
sanngirni á allar hliðar. Sann-
leikurinn er sá, að Jón Magnús-
son var maður fastur fyrir, kapps-
fullur, ef því var að skifta, og
kjarkmaður miklu meiri en ýms-
ir þeir, sem mikið berast á, Hon-
um var ,tekki Ijett um mál. En
samt var því svo varið, að í orða-
sennum á Alþingi fór hann aldrei
halloka fyrir neinum. Starfsmað-
ur var hann mikill og fljótur að
skilja hvert mál, þótt hann færi
sjer oft hægt, er hann skyldi
iáta uppi álit sitt á því. Öllum
mönnum, sem með honum unnu,
var vel til hans, og yfirleitt var
hann vinsæill maður og mikils-
virtur af almenningi, bæði nær og
fjær.
Hann kvæntist 12. maí 1892
Þóru Jónsdóttur Pjetursonar há-
yfirdómara, ágætri konu, og hef-
ur sambúð þeirra verið hin besta.
Börn eignuðust þau engin, en
kjördóttir þeirra var Þóra Guð-
mundsdóttir læknis í Stykkis-
hólmi, systurdóttir frú Þóru.
Hún var gift Oddi Hermanns-
syni skrifstofustjóra, en andaðist
í inflúensuveikinni haustið 1918.
Jón Magnússon var um eitt
skeið vel efnaður maður. En for-
sætisráðherraembættið mun hafa
reynst honum útgjaldafrekt.
Hann var höfðingi í lund og ör á
fje, og sást ekki fyrir þótt hann
legði fram fje frá sjálfum
sjer í þarfir embættis síns og
stöðu sinnar.
J. M. hafði hlotið mörg heiðurs-
merki og voru þau þessi: stór-
kross Fálkaorðunnar, stórkross
Dannebrogsorðunnar og heiðurs-
teikn Dannebrogsmanna, stór-
kross hinnar finsku hvítu rósar-
orðu, kommandörkross heiðurs-
legionarinnar frönsku, stórkross
Ólafsi helga og stórkross hinnar
pólsku orðu Polonia Restituta.
Jóns Magnússonar hefur verið
mjög vel og vingjamlega minst í
mörgum helstu blöðum Dana.
-----o----
Striflduarnsrskiiiið ii.
Fimtudagskvöldið 24. þ. m.
kom hingað nýja strandvarnar-
skipið Óðinn. Var allmikill mann-
fjöldi samankominn á eystri
hafnarbakkanum til þess að fagna
komu skipsins og hafði alþingis-
mönnum, sem hjer eru og rit-
stjórum og nokkrum öðrum ver-
ið boðið til þess að skoða það.
Gekk fyrstur á skipsfjöl Jón Þor-
láksson fjármálaráðherra og fiutti
siðan af stjórnpallinum ræðu, þar
sem hann bauð velkomið skipið
og skipverja í nafni stjórnar og
þjóðar. Sagði hann að með þessu
trausta og fallega skipi sætju menn
uppfyllingu metnaðarfullra hug-
sjóna, margþráðra óska og vak-
andi vona, því það hefði verið
ein af hugsjónum þeirra manna,
sem meta sjálfstæði þjóðarinnar
ofar öllu, að Islendingar tækju
sjálfir landhelgisgætsluna í sínai'
hendur. Það hefði lengi verið hin
heitasta ósk íslenskra sjómanna
að fá atvinnuveg sinn sem best
verndaðann og loks væri það orð-
in sannfæring manna, fyrir aukna
V. Hugo: VESALINGARNIR.
Quatre-Bras, Gosselies, Frasines, Charleroi,Thuin og
stöðvaðist ekki fyr en við landamærin.
Þegar nóttin skall á, gripu þeir Bernard og Bertrand
í frakkalaf manns í námunda við Genappe, og hjeldu hon-
um föstum. Þessi maður, sem var skuggalegur og þung-
búinn á stvip, hafði borist með flóttastraumnum alla leið
þangað. Ilann var kominn af baki, hjelt í beislistaumana
á hestinum og hjelt einn síns liðs flóttalegur á sivipinn í
áttina til Waterloo. Þetta var Napóleon, sem enn reyndi
að brjótast áfram. Napóleon, sem haíði sjeð draumsýnir
sínar hrynja niður, en elti þær eins og maður, sem geng-
ur í svefni.
Tunglið var fult nóttina 18. júní 1815. Tunglskinið
hjálpaði til við grimdarlega ofsókn Bliichers, kom ofsókn-
armönnunum á spor flóttamannanna, seldi feiga Frakk-
ana á vald örvita riddaraliðsins prússneska og varð til
þess að auka blóðsúthellingarnar.
Eftir að skotið hafði verið síðasta fallbyssuskotinu,
lá sljettan við Mont-Saint-Jean eyðileg og yfirgefin. Eng-
lendingamir höfðu tekið sjer bólfesitu í herbúðum Frakka
— sigurvegarinn er vanur að sýna sigur sinn með því að
sofa í rúmi hins sigraða. Náttból þeirra náði yfir Rossom-
me. Prússarnir, sem eltu flóttamennina, fóru enn lengra.
Wellington fór til Waterloo-þorpsins og ritaði þar skýrsju
sína til Bathurst lávarðar.
Eitt það furðulegasta af öllu, siem ljótt er í ófriðun-
um, er það, hversu líkin eru skyndilega rænd eftir sig-
urinn. Morguninn eftir orustuna skín sólin ávalt á nakin
líkin. Hverjir eru þessir líkræningjar? Víst er um það,
að þeir eru ætíð á hælum sigurvegaranna, en hermennirn-
ir eiga ekkert skylt við þá, síst af öllu hermenn á vorum
dögum. Þetta eru einskonar náttdýr, sem rökkrið, siem
ófriður nefnisit, fæðir af sjer, menn í einkennisbúningi,
en berjast ekki, menn, sem látast vera veikir, lasnir
menn, sem allir eru hræddir við, þjófóttir veitingasal-
ar, stem aka um í vögnum sínum, stundum með konum-
ar sínar með sjer, og stela því, er þeir selja, betlarar, sem
bjóða liðsforingjunum aðsitoð sína sem fylgdarmenn,
lestamenn, eftirliðar — þesskonar ruslaralýð varð her
ávalt að dragast með fyr á árum — vjer erum ekki að
tala um nútímann. Enginn her eða þjóð gat borið ábyrgð
á þessum verum. Herimir höfðu meira eða minna af lið-
brautingjum í eftirdragi, eftir því hvað hershöfðingj-
arnir voru strangir. Hoche og Marceau höfðu enga,
Wellington aðeins fáa.
En líkin voru ræind nóttina milli 18. og 19. júní.
Wellington var strangur og fyrirskipaði, að hver, sem
staðinn væri að verkinu, skyldi hálshögginn; en það var
örðugt að koma í veg fyrr það. Liðbrautingjarnir rændu
á einum stað í valnum, meðan verið var að skjóta þá, sem
náðust, á öðrum staðnum. Máninn varpaði ömurlegri birtu
yfir sljettuna.
Er leið að miðnætti, reikaði eða öllu heldur skreið
maður fram og aftur í námunda við gilið hjá Ohain.
Hann var, eftir öllu útliti sínu að dæma, ein af þessum
ókindum, er vjer drápum á, blóðsuga, sem hafði leiðst
þangað af nályktinni. Hann var iskelfdur og hugaður í
einu, hann hjelt áfram, en leit aftur fyrir sig. Hann hafði
engan poka með sjer, en vasar hans voru bersýnilega
stórir. Hann nam isltaðar við og við til þess að ganga úr
skugga um, að enginn elti hann, svo laut hann alt í einu
til jarðar og þuklaði á einhverju kyrru og óhreyfanlegu,
sem lá á jörðunni, reis upp aftur ög læddist áfram. Nokk-
uð álengdar, bak við kofann á mótum Nivellesvegarins og
vegarins frá Mont-Saint-Jean til Braine-l’Alleud, var lítill
vagn, nokkurskonar veitingavagn með þiljuklefa úr
tjörguðum tágaviði, með skinhoraðri bykkju fyrir, sem
var að eta netlumar með beislið uppi í sjer. I vagninum
sat kvenmaður á kössum og pokum. Ef til vill var eitt-
hvert samband milli þessa vagns og líkræningjans.
Himininn var heiður, ekkert ský var sjáanlegt. Trjá-
greinar, sem kúlurnar höfðu brotið, en höfðu ekki dottið
niður vegna þess, að börkurinn hjelt þeim uppi, riðuðu
Íiægt í næturvindinum. Andvari, nærri því eins og andai-
dráttur, íór um runnana. Grasiö titraöi, eins og þegar
aeyjanm maður andvarpar i siðasta sinn. 1 fjarska heyrð-
íst er næturveröirnir komu og íóru i ensku herbuðunum.
iiougomont og La iiaie-fSamte voru enn að brenna, tvb
stor ual, annað í vestri, hitt i au&tri, og þar við bættust
vaiðeldainir ensku, sem voru í stórum hálíboga á hæð-
unum við sjóndeildarhring, voru eina og roðasteinai’ i
hálsnandi með stórum karbunklum. á endunum.
Vjer höiimi ,skýrt frá óförunum í gilinu hjá Ohain.
Á staönum, þai* sem þessi ógæía hafði orðið, var nú mikii
kyrð. Vegurmn vax fullur upp að börmum af hestum og
riddurum, sem voru flæktir saman í óleysanlega, hræ|ði-
lega þvögu. Gilið var ekki lengur til; líkin höfðu gert veg-
inn jafnháan sijettunni. Blóðið rann alveg ofan á Nivelles-
veginn og þar varð stór pollur fyrir framan viðarköstinn,
sem hefti umferðina. Þvi dýpra sem gilið var, þess þjett-
ai'i voru líkin.
Líkræninginn, sem vjer urðum varir við áðan, geklv
þangað. Hann athugaði þessa feiknalegu gröf. Hann rann-
sakaði hana gaumgæfilega, hafði það er nefna má and-
styiggilega liðkönnun á líkunum. llann óð í blóði.
Hann nam alt í einu staðar. Nokkur skref frá hon-
um, á þeim stað í öngveginu, er líkbingurinn hætti, sást
á lófa, er kom fram undan manna og hestahauginum. Á
einum fingrinum var eitthvað, sem glampaði á. Það var
gullhringur. Maðurinn laut niður; 'þegai1 hann rjetti sig
upp aftur, var hringurinn horfinn. Annars reis hann í
raun og vei'u ekki upp; hann lá kyr á hnjánum og sneri
baki að líkhrúgunni, studdist við jörðina með báðum víisi-
fingrum, en höfuðið var fyrir ofan barminn á öngveginu.
Hann líktist sjakal er hann lá þaxna og skimaði í allar
áttir. Loksins stóð hann upp, en kiptist við í sama bili;
hann fann, að tekið var í hann að aftan. Hann sneri sjer
við; það var lófinn, sem hafði gripið í faldinn á úlpu hans.
Meinleysismaður hefði orðið hræddur; hann fór að hlæja.
„Jæja“, sagði hann, „það er þá ekki annað en dauði mað-