Norðri - 16.03.1906, Blaðsíða 3

Nr. 11
NORÐRl,
45
bezt séð dýrðina; en undan urðu menn
að láta hestahófum hermannanna og
hnefum lögreglunnar!
Borgarlýðurinn var allur á stjái, allir
þeir sem að vetlingi gátu valdið, mörg
hundruð þúsunda, menn og konur á
öllum aldri. Margmenni safnaðist og
úr öðrum borgum landsins og fjöldi
fólks úr sveitum ofan; ank þess eigi all-
fáir úr öðrum löndum hvaðanæfa.
Allar dyr, og svalir. er út að götun-
um vissi, voru alþaktar fólki; leigðu
margir íbúendur þá «Iysthafendum« fyr-
ir ærna fé. Menn lágm í hrúgum á húsa-
þökunum, héngu á grindum og trjám,
er í nánd voru.
Ekki gat hjá því farið, að ýmsum
þeim, er veilirvoru, yrði flökurt í þrengsl-
unum; sumir urðu innkulsa, aðrir meidd-
ust. Meðlimir hjúkrunarfélags, er nefn-
ist «Krossinn rauði» voru því á höttun-
um hingað og þangað og hirtu þá, er
í valinn féllu.
Meðan á «göngunni« stóð, hættu
stofnanir borgarinnar störfum, húsin voru
skrýdd blómum og fánum (við hálfa
stöng) og víða sveipuð svörtum, dúk-
um, svo einkennilegt og tilkomumikið
var á að líta. Kirkjuklukkur hringdu
í sífellu, og sem sorgarkveðja drundu
fallbyssuskot frá hervirkjunum.
I’á kom líkfylgdin. í fararbroddi var
flokkur gönguliðs með merkisbera og
lúðurþeytara, því næst herdeild úr flota-
liðinu, svo riddarasveit úr lífverðinum,
þá stórskotalið; þar á eftir Iögreglustjóri
Kanpmannahafnar í vagni, 4 ofurstar og
og 4 yfirforingjar (sem eru Iíkmenn,
báru þeir kistuna í vagninn og úr honum
aftur), þá hirðmarskálkurinn og siðan
líkvagninn. Gengu fyrir honum 6 hest-
ar, hjúpaðir dökku klæði og teymdir af
hesthúsþjónum konungs sorgarbúnum;
báðum megin gengu 6 varðmenn (liðs-
foringjar). Eftir líkvagninum var teymd-
ur reiðhestur Kristjáns konungs, með
höfuðforingjareiðtýgjum. og loks ók
Friðrik konungur, konungsfjölskyldan,
höfðingjafólk erlent o. s. frv.
Ríðandi hermenn ráku lestina.
Á járnbrautarstöðinni biðu borgarstjórn
og ráðaneyti (einnig ráðgjafi íslands;
hafði hann komist hingað til Hafnar svo
fljótt, sökum þess að loftskeyti flutti
fregnina um dauða konungs þegar til
Rvíkur). Aukalest ók með líkið (í sér-
stökum sorgar-eimvagni) og konungs-
fjölskylduna til Hróarskeldu (dómkirkj-
unnar). —
Þjóðhöfðingjar og sendibræður þeirra
eru nú sem óðast að tínast hingað til
borgarinnar, til þess að vera viðstaddir
«síðasta þáttinn«, klefasetninguna í Hró-
arskeldu, er á að framfara á morgun
(18. þ. m.); en frá henni mun verða
skýrt næst.
Sagt er að Marconi loftskeytaféiagið
ætH enn að breyta um stöðvar til skeyta-
sendinga yfir Atlandshaf. Stöðvarnar
sem félagið lét reisa á Cape Breton í
Nova Scotia gera ekki svipað því það
gagn, sem við var búist. Segja þeir sem
stöðvanna gæta, að það sé mjög erfitt
þar að ná í skeyti þau, sem þangaðeru
send, þó hægt sé að senda skeyti það-
an í burtu. Eitt hundrað og fimmtíu
þúsund dollara hafði það kostað að reisa
þessa stöð á Cape Breton, er nú reynist
vei'a svo ónóg er til framkvæmdanna
kemur.
Eftir »Lögbergi«.
Trésmíðaverkstæði
stofnar Ingvar ísdal á Seyðisfirði. Vatns-
afl verður notað til að reka vélarnar.
Bærinn ábyrgist 6 þús. kr. lán til fyrir-
tækisins og er það afborgunarlaust í 2 ár.
Nokkur orð
urn siðmenning og siðleg-t gildi
vorra í'ornu rita, o. fl.
Eftir Matthias Jochumsson.
III.
Óþarft niál er að taka fram bókfræðisgildi
fomrita vorra, þótt misjöfn séu, bæði að efni
og búningi. Fegra mál og framsetning finst
óvíða í bókmentum heimsins en á beztu rit-
um Snorra Sturlusonar, eins og Ólafssögu
helga, og lesmáli Eddu, eða á Egilssögu
(sem Snorri hefur eflaust sett smiðshögg sitt
á, eins og B. M. Olsen færir rök fyrir; sama
er að segja um Njálu, Laxdælu, Gunnlaugs-
sögu, Gísla Súrsson og margar fleiri sögur
eða þá kafla úr sögum, svo sem Sturlungu.
En hvaða siðmenning lýsa þessi ágætisrit,
sem svo oft er lialdið franr sem cinhlýt væru
til eflingar og menningar æskumönnum vor-
um? Vér megum og ekki gleyma, úr því
að þessari spurningu er hreyft, að rit þessi
hin fornu hafa verið og kallast, eða eru
ætluð til að vera enn, helztu fræði og ment-
unarbækur íslenzkra heimila. Er sú siðmenn-
ing, sem fornritin lýsa, há? er hún lág? er
hún misjöfn og blönduð? er hún verulega
ti| fyrirmyndar nú, hér um bil 7—10 öldum
eftir hennar daga?
Vér svöruin:
Siðmenning þessi er margfaldlega of lág,
hörð, grimm og hrá til þess að verða fengin
í hendur æskulýð þessara tíma, óbætt og
einvörðungu. Forfeður vorir, sem síðast færðu
sögurnar í letur, fylgdu mjög svo breyskum
og »barbariskum« siðum, að því er sögurit
þeirra sjálf bera með sér — þrátt fyrir hin
ótal glæsilegu dæmi, sem margar af þeim
prýðir, þrátt fyrir Gissur og Geir, Gunnar
og Héðinn og Njál, þrátt fyrir hetjur, skör-
unga, spekinga og alskonar skörunga. Hinir
ráðsömu og góðu menn eru þó of fáir; sé
ekki valið úr fyrir hina ungu týnast margir
hinir bétri í sorpi fjöldans. Öldin var hnefa-
réttaröld og fyrir því réttnefnd >barbarisk,«
hvenær sem friðnuni sleit: Oftlega fellur
að vísu hinn seki á verkum sínum eða er
veginn, en í vígaferlunum í fornsögum vor-
um munu fæstir unglingar, sem nokkur hygg-
indi hafa, finna nokkrar fyrirmyndir, sem
sýna vit og réttlæti. Blóðhefndirnar eru að-
al bletturinn á sögunum. Og lögin þá — svo
viturleg og einkar skarplega orðuð sem þau
voru — hvað læra afþeim vorir æskumenn?
Lögsóknir og lögskil feðra vorra mynda ærið
viðsjárverðasiðakenningu.Framkvæmdarvald
áttu lögin ekkert við að styðjast hér á landi.
Því fór alt sem fór. Það var ekki nóg, að
»lögvillur og rangindic eltu hvern fimtardóm
auk heldur fjórðungs og héraðsþingadóma,
heldur varð sí og æ að fylgja málum fram
með liðsafla, ofríki, ógn og ofstopa. Hið
gjörspilta réttarfar sýnir sig einmitt bezt í
tilbúningi, og allri hinni óendanlegu hárfínu
framsöguflækju saka - - eins og Njála ber
á borð fyrir oss. Flvernig mátti heilbrigð
réttarvitund lifa eitt augnablik við það gjör-
ræði og orðaskvaldur? Að vísu var, eins
og auðvitað er, réttu máli hversdagslega lög-
lega fylgt til réttra úrslita. Er þetta gert
sakir minni háttar manna, og þá skortir eigi
»réttvísina« — hina grimmu sektardóma.
Skóggangssektin var hin grimmasta hegning,
en verra var, að hún var einnig lögð við
litla sök sem stóra, ef svo stóð i lögum
(venjum). Hið versta morð og koss tekinn
af nauðugri konu varðaði jafnt fulla sekt(!)
Að öðru leyti hafa fæstir unglingar svo mikið
vit á málafylgjum fornmanna, að áhrifin frá
þeirra hlið sé teljandi. Hinu skal ltka játa,
að áhrif hinna beztu dæma, svo sem Þor-
kels mána, Ingimundar garnla, Áskels goða
og ýms dænii úr Njálu, Laxdælu og víðar,
munu oftlega betur festast hinum ungu í
minni en hin verri dænii, þótt miklu algeng-
ari séu. En vígaöld er og verður ójafnaðar
og ofsaöld og liennar siðmenning afar-lág í
sjálfri sér og skaðleg og skammarleg, sé
hún gefin formálalaust til fyrirntyndar. Að
sögur vorar hafi alt önuur og heilnæmari
áhrif áþroskað og nientað fólk en á óþroskaða
tilsagnarlausa unglinga, er óneitanlegt, og
þarf það ekki hér að taka fram. Hinu er
heimska að neita, að rit þessi eru ekki hæfi-
leg fyrir unglinga, sízt óbætt eða leiðsagnar-
laust, og er löngu kominn tími tíl að brýna
þetta fyrir þjóðinni, og þó einkum leiðtog-
um hennar: foreldrum. prestum, kennutum
og löggjöfum. Ekki fjölga heldur fyrirtnynd-
irnar né batna siðirnir að sýnilegum mun í
sögunum við kristnitökuna. Þó eru til sögur
með mildari blæ og jafnvel kristilegum; en
þær, einmitt þcer, eru niinnst kunnar ©g lesn-
ar. Það eru vorarr fornu biskupasögur, Jóns
I verzlun mína kom með s/s «Mj’ölnir«
og kemur með s/s «Kong Inge», mikið af als-
konar vörum.
Mót borgun út í hönd er allt mjög ódýrt
til dæmis:
Kaffi pundið á 60 au. Export pundið á 45 au.
Melís — á 45 — Rúgur — á 81/4—
Bankabygg — á 10 — Hveiti — á 10 —
Flórmjöl á 13 — Hrísgrjón nr. 1 pd.á 12^/2—
Hrísgrjón nr. 2 pd.á 11 —
Munntóbak Aug. pd. á 2,20 Neftóbak pundið á 2,00
Kramvara fjölbreyttari og
ódýrari en dæmi eru til hér
áður.
Veiðarfæri kaðlar og fleira til útgjörðar
sérlega ódýrt.
Otto Tulinius.
helga, Hungurvaka, Páls biskups saga, og
enda Þorláks helga og Guðmundar góða,
þótt hjátrúar- og oftrúarsögur séu meðfram,
þá eru og Árna biskups saga og einkum Lár-
entíuss einkar merkilegar og siðkennandi.
Ett alþýða þekkir ekki þessar sögur.
Þá skal benda á skáldskap fornmanna.
Um hann má segja, að ekki villi hann ung-
lingana né spilli hugsunarhætti þeirra: Þeir
skilja hann ekki — sem og betur fer. Hans
fegurð og yfirburðir liggja í búning hans,
eða list, en ekki í efninu eða þýðing vísna
og kenninga. Fiptia má móral og siðbæt-
andi kenningar í drápitm og vísum forn-
skálda, t. d. í erfikvæðum Egils og einkum
í kveðskap Sighvatar, seni á sinni tíð mátti
heita siðameistari Norðmanna. En yfirleitt
kenna drápur fornmanna fáa góða siði né
fyrirmyndir. Að vísu lofa skáldiu höfðingj-
ana sem þau kveða um. En fyrir hvað?
»Bauð Ulfum hræ — Eiríkur of sæ,« fyrir
hernað og hreysti, svo og örleik að gefa gull
og vín og góð vopn og klæði. A 12. öld-
inni fara að fjölga kvæðin um dýrðlinga og
kirkjunnar stórmerki; þá voru ort kvæðin
Geisli (um Ólaf helga), Garmsól, Líknar-
braut, Heilagsanda vísur sem enn er til af
og mörg þesskonar ljóð. En þau kvæði
verða aldrei þjóðleg. Er þó sumt smellið
í þeim, og í mínu minni hefir stöku vísuorð
tollað stðan í æsku, t. d. þetta
»Glymr vas hárr af hömrum
heyrðr, þás nagla keyrðu
hjálms gnýviðir hilnti
hafs í ristr og lófa.«
Maríuvísur Kolbeins Tumasonar eru ein-
stakar fyrir einfaldleik og auðmýkt:
»Minstú inildingur mín,
mest þurfumsk þín. —
Eg em þrællinn þinn,
þú ert drottinn minn.«
En slíkt er alVeg einstakt dæmi. Á Sturl-
ungaöldinni var fátt eða ekkert guðlegt eða
siðbætandi ort. — Meira. —
Reykjavík, 23. febr. 1906.
Tíðarfar. — Ritsímastöðin á Akttreyri. —
>Þjóðreðisherinn«. — Sorgarhátíð.
Frá bví eg skrifaði síðast hefir tíð-
arfarið verið nokkuð rosasamt. Lengst
af við útsuður og v tau átt. Snjór
er hér kominn unð mesta móti nú í
sa na tburði við undanfarin ár. Frost
hafa ckki verið mikil nema vikutíma
um miðjai þennan mánuð. Mest frost
va ð hér 13° á R. í gær var hlákaog
ei .; í dag, hefir leyst mikið snjóinn
mcð rigningu og ofsa roki.
Eg sá í «Norðurlandi« þær fréttir,
sem pað hefir eftir Benedikt frá Kast-
hvammi, að á Akureyri eigi ekki að
ann 30. og 31. marz verður
opinbert uppboð haldið á
verzlunarlóð Höepfners
á Akureyri, og þar seldur
ýmiskonar verzlunarvarningur úr
sölubúð verzlunarinnar bæði yngri
og eldri. Uppboðið byrjar kl. 11. f. h.
Á uppboðiþessufá menn mestukjara
kaup, því fátt mun verða boðið inn.
Akureyri 15. marz 1906.
Kr. Sigurðsson.
Mustads norska smjörlíki
nýkomið til
Otto Tuliniusar.
vera ritsimastöð. heldur að eins tal-
símastöð. og að launin eigi ekki að
vera nema 1400 krónur. Stjórnarand-
stæðingablöðin hér syðra gleyptu við
þessari frétt og þóttust þar hafa fengið
höggstað á stjórn landsins. En það
mun verða skammgóður vermir. Sann-
leikurinn er sá aðá Akureyri á að vera
ritsimastöð og laun þess. sem fyrir henni
stendur eiga að vera 2000 kr. eins og
síðasta alþiugi hefir ákveðið.
Það hefir heyrst að þjóðræðisherinn
sé farinn að þynnast og að forstjór-
arnir séu farnir að hafa fult í fangi
með að halda honum saman. Á göt-
um bæjarins sjást í viku hverri aug-
lýsingar um, að halda eigi skemtun
í þjóðræöisfélaginu, söng, upplestur,
dans, o. fl. Fundir munu vel sóttir svo
að húsfyllir er venjulega, en fátt kvað
þar vera af kosningabærum mönnum,
sýnist það benda á, að flokkurinn sé
ekki eins sterkur eins og blöðin láta af.
Með loftskeyti barst hingað sú frétt,
að jarðsetja ætti konung vorn Kristján IX.
18. þ. m. í dómkirkjunni í Hróars-
keldu. Var sorgarhátíð haldin hér í
báðum kirkjunum þann dag, sem byrj-
aði kl. 12 á hádegi. Voru kirkjurnar
tjaldaðar innan með svörtum dúkum,
sungnir tveir sálmar fyrir ogræða hald-
in, síðan tveir sálmar á eftir. Söngvarnir
voru sérprentaðir fyrir báðar kirkjurnar
í sameiningu. Voru báðar kirkjurnar
fullar og komust ekki nærri allir inn,
sem ætluðu að vera þar við, Fór Guðs-
þjónustan hátíðlega og vel fram.