Norðri - 13.10.1908, Side 1

III. 40.
Nýir fyrirlestrar
Næskomandi sunnudagskvöld kl. 6 byrjar
séra Matth, Jochumsson
að segja ferðasögur og annan fróðleik
í sal herra Boga Daníelssonar.
Inngangur kostar 25 aura.
Hlutleysi. —
Vopnleysi.
Um «hlutleysið» í ófriði hefir mjög
mikið verið rifist í Danmörku nú hátt
upp í mannsaldur; vinstri-menn hafa bar-
ist móti útgjöldum til hers og flota og
sagt: »Við viljum fá hlutleysið viður-
kent af stórveldunum, og þá þarf ekki
að kosta neinu til landvarna.«
Pessa sömu kenningu flytja «aðskiln-
aðar- og landvarnarmenn« hér á landi,
vVið fáum hlutleysi íslands viðurkent,
og þá þurfum við engu til að kosta til
hervarna* segja þeir.
Mjög fjölmenn milliþinganefnd í Dan-
mörku hefir um undanfarin ár haft þetta
hervarnamál til meðferðar og undirbún-
ings undir þingið. Álitsskjal nefndarinn-
ar er nýlega komið fram og í inngangi
þe ;s er mjög ítarlega ritað um hlutleys-
ið. Um það eru allir samdóma, að það
sé sjálfsögð skylda Danmerkur að halda
sér utan við allan ófrið og gera sitt
ítrasta til þess að fá hlutleysi sitt viður-
kent.
Skilyrðin fyrir því eftir alþjóðarétti,
að fá slíkt hlutleysi viðurkent, tekur
nefndin mjög/ skýrt fram.
< Hlutlaust ríki hefir rétt á og er skyld-
ugt til að halda uppi hervörnum til að
vernda hlutleysi sitt. Sérhvert ríki, sem
fer fram á að fá hlutleysi sitt viðurkent,
verður að vera við þvi búið, að verja
hlntleysi sitt með vopn í hönd.
Nú brýtur her annars ríkis í ófriði
gegn hlutlausu ríki, og er það þá ekki
nóg að mótmæla eða veita málamynd-
ar-viðnám. Hervarnirnar verða að vera
svo öflugar, sem hagur ríkisins, efni
þess, mannfjöldi og gjaldþol leyfa. Full-
nægi ríkið, sem hlutlaust vill vera, ekki
þessum skilyrðum, á það eftir alþjóða-
rétti enga von þess, að önnur ríki við-
urkenni hlutleysi þess, eða haldi fyrir
því hlífiskildi.»
Eftir alþjóðarrétti er litið svo á, að
hvert það ríki, sem ekki fullnægir þess-
um kröfum um hervarnir hafi svikið
hina fyrstu og œðstu skyldu, sérhverrar
þjóðar, þd, að leitast við að verja sjálf-
stæði sitt. Það eigi því enga kröfu til þess
að önnur ríki verndi það eða láti það
hl.itlaust.
Þetta hafa nú vinstri-menn f Dan-
ipörku orðið að játa rétt að vera, þótt
áð ir hafi þeir haldið því fram, að liti-
ar sem engar hervarnir þyrfti, ef ríkið
aldrei blandaði sér í ófrið. Til þess að
gehi fengið viðurkenningu á hlutleysi
sínu, verður ríkið að vera sæmilega vopn-
að til varna.
Árlega er í Damnörku varið nál 20
miljómtm króna til hervarna á sjó og
Ritstjóri: JON STEFANSSON Hafnarstræti 3.
Akureyri, þriðjudaginn 13. október 1908.
landi, og það eru engin líkindi til þess
að þau útgjöld lækki, þó að hlutleysi
ríkisins fengi alþjóða viðurkerningu.
Auk þess er þar almenn landvarnar-
skylda, sem piltar, af öllum stéttum,
rúml. tvítugir verða að inna af hendi
Á hverju ári verða nokkur þúsund þess-
ara unglinga að læra herþjónustu; það
leiðir af sér ærið vinnutjón og kostar
ærið fé.
Geri maður ráð íyrir, að ísland slíti
sambandi við Danmörku, eða væri að
eins í konungssambandi, eða að Danir
gæti sagt upp sambandinu um hermálin
strax eða innan skamms, þannig að við
sjálfir yrðum að annast laridvarnir —
óðruvísi en á pappírnum —, þá ræki að
því, að við yrðum að leita til annara
þjóða og fara fram á hlutleysis viður-
kenningu eða »verndarbréf«. Þá yrði
ríkið ísland að fullnægja kröfum alþjóða-
réttarins um að vopna þjóðina sæmi-
lega og eftir mætti til varnar. Annars
fæst ekki hlutleysis viðurkenning né
verndarbréf.
Konungsríkið Svíþjóð og Noregur fékk
»verndarbréf» 25. nóv. 1855, hinn svo
kallaða «Nóvembersamning». Þá skuld-
bundu sambandsríkin tvö úr Krím-
stríðinu, Frakkland og England, sig til
að vernda Svíþjóð-Noreg með herafla,
ef Rússland færi með her á hendur þeim.
Rrátt fyrir það urðu Svíar og Norðmenn
að halda uppi hervörnum sjálfir eftir
mætti, hvorir í sínu landi.
Regar Svíþjóð og Noregur slitu sam-
band sitt 1905 hlaut þessi samningur
að breytast, enda er nú komið í
hans stað nýtt «verndarbréf» (Integri-
tetsakt) fyrir Noreg, með samningi við
Þýzkaland, England, Frakkland og Rúss-
land þann 2. nóv. 1907 ogfyrir Svíþjóð
samningur (Deklaration) ,.við Frakkland,
England, Rýskaland, Rússland, Danmörk
og Holland 23. apríl 1908.
Bæði ríkin verða eftir sem áður að
halda uppi hervörnum, svo sem hagur
ríkjanna leyfir, og hvorugt ríkjanna hef-
ir fengið hlutleysis (Neutralitets) viður-
kenningi
það er hinn mesti barnaskapur — ef
það ekki er vísvitandi blekking — að
halda því fram, að ríkið ísland geti gert
sér von um hlutleysis-viðurkenningu eða
verndarbréf stórveldanna, nema það
komi á fót sæmilegum hervörnum. —
Þær hervarnir, sem hér fyrst og fremst
yrði að hugsa um, eru hervarnir á sjó.
Til þeirra yrði að kosta æðimiklu, ef
þær ættu að vera annað en málamynd-
ar-kák. Enginn efi er á því, að rík-
ið ísland yrði, ef það ætti að fá viður-
kenningu alþjóðafélagsins, sem hlutlaust
ríki, að leggja fram hlutfallslega annað
eins til hervarna eins og hin Norður-
landa-ríkin leggja nú, t. d. Danir 20
milj. af nálega 80 miljóna tekium. Eftir
sama mælikvarða ætti ísland af sínum
árstekjum, 1200 þúsund, að leggja fram
nál. 300,000 kr. — Auk þess yrði að
koma landvarnarskyldunni í verklega
framkvæmd. Nokkrir tugir ungra nianna
á aldursskeiðinu 22 — 23 ára yrðu ár-
lega að leggja frá sér orf og ár, og
slæpingarnir yrðu að loka munninum og
taka hendur úr vösum, svo sem 6 — 8
mánuði, til þess'að læra herþjónustu.
Það yrðu svo sem ekki bústnar her-
varnir, sem ísland gæti sett á fót
með þessum eða sviplíkum fjárframlög-
um og kvöðum. Til þess að reyna að
fullnægja kröfu alþjóðaréttarins «um að
verja sjálfsstæði sitt, svo sem efni og
kraftar leyfa» mun þó þetta vera hið
einasta ráðið.
En hvað er svo unnið með þessu?
Má vera að þær séu lélegar þær her-
varnir sem við höfum í skjóli Dan-
merkur, enn vesælli verða þær.
Hvað missum við, þótt Danir hafi á
hendi hermálin, einnig fyrir okkur?
Eg á hér ekki við «orðaþófið,» svo
sem «fullvalda« eða «fullveðja» ríki o.
þh..
Nöfnin eintóm breyta ekki eðli hluta,
og ríki, sem í sjálfu sér ekki er «full-
valda« (í víðtækustu þýðingu: engu háð)
það verður ekki fullvalda þótt það orð
væri letrað á hvern einasta stein í öllu
ríkinu.
Rað eru verklegir hagsmunir lands
og þjóðar, sem iíta verður fyrst og
freinst á.
Biátt áfram spurt: Missum vér svo
mikils í við að fela Dönum her-
málin um óákveðin tíma, að tilvinnandi
sé, að leggja á sig þær kvaðir, sem
hermálunum fylgja.
Ekki dettur mér í hug að segja að
þetta sé landinu ókleyft, ef það ætti
»lífið að verja,» en vanhyggju ráð væri
það í frekasta lagi, að hafna þeim samn-
ingum, sem í boði eru að þessu leyti
eða ganga að uppsögn frá Dana hálfu
fyrst um sinn í þessum málum, úr því
þeir vilja taka þau að sér. Það sem
ynnist, svarar alls eigi til þess, er það
mundi kosta land og þjóð, eins og nú
standa sakir.
G. G,
Símskeyti til Norðra.
Reykjavík 9. okt. 1908/
Ritzau símar til «Lögréttu«:
Matzen talaði í félagi ungra Hægri-
manna um skaðsemi frumvarpsins fyrir
fiskiveiðar Færeyinga; sagði að ríkisþing-
ið yrði að ransaka það atriði. Honum
þótti athugavert ákvæði að alþingi hefði
rétt á að veita fæðingjarétt, taldi það
koma f bága við grundvallarlögin. Áleit
óheppilegt fyrir ísland sjálft að sleppa
aðgangi að danska hæstaréttinum. Ef
andstæðingar stjórnarinnar krefðust að
eins orðabreytinga, mætti reyna að miðla
málum (hvis islanske Oppsitionskrav
formelle, kunde forhandles om Resultat),
en ef um efnisbreytingar væri að ræða,
einkum breytingar á uppsagnarákvæð-
unum, þannig að ísland gæti breytt
sambandinu í kOiiungssamband, minti
hann á það, að* dönsku nefndarmenn-
irnir, allir sem einn, hefðu lýst því yf-
ir, að slíkt væri með öliu óaðgengilegt.
(Finnur) Jónsson prófessor skrifar í
Dansk Folkestyre, að allir séu samdóma
um það, að konungssamband eitt sam-
an sé ómögulegt, ísland geti eftir atvik-
um eigi verið eiginlegt fullveldisríki,
varla sé útlit fyrir að breytingar á frum-
varpinu fáist í Danmörku, jafnvel ekki
orðabreytingar, að ekki sé viss meiri
hluti fyrir frumvarpinu sé einn hinn
sorglegasti viðburður í nýrri sögu ís-
lands. Ný pólitísk barátta geti orðið
íslandi hættuleg.
Matzen og
Sambandsmálið.
«NorðurIand» flytur þá frétt, að há-
skólakennari Matzen telji líklegt, að
breytingar fáist á Sambandslagafrumvarp-
inu »eftir óskum vorum >, en þó «tæp-
ast — — hreint persónusamband», og
telur kosningarnar hér hafa áorkað þessu
hjá Matzen gamla, sem hefir verið harð-
vígastur mótstöðumaður allra samninga
milli íslands og Danmerkur.
Fað er ekki ólíklegt, að slíkar fréttir
séu vel til þess fallnar, að vekja vonir
þeirra manna, sem vilja breyta sam-
bandslagafrumvarpinu, um að það gangi
greiðlega að fá enda þýðingarmiklar
breytíngar fram í Danmörku. T. d. stytt-
ing uppsagnarfrests, breytingar gjörðar-
dóms, og margt fleira; það eru þó æði-
miklu þýðingarminni breytingar en hitt:
algjör skilnaður þegar, að öllu nema
konungsnafninu — sem þá er ekki nema
«nafnið» tómt. — «Tæpast» mundi það
fást á hann að hafasagt, karlfuglinn, en
ekki þó «þvertekið fyrir það».
Hver lýgur svona geysilega að »Norð-
urlandi«?
Petta hefir blaðið ekki fund-
ið upp sjálft —ekki fremur en«púðrið»!
— Enda ber það fyrir sig «símskeyti
til íslenzkra blaða«. F*að eru þá að lík-
indum einhver Reykjavíkurblöðin, sem
gleypt hafa þessa flugufregn.
Háskólakennari Matzer. hefir um þetta,
breytingar á frumvarpinu, sagt: «Ef and-
stæðingar stjórnarinnar krefjast að eins
orðabreytinga, mætti reyna að miðla
málum«, eins og símskeytið hér í blað-
inu sýnir. Líklega hafa það nú ekki ver-
ið eingöngu orðabreytingar, sem «vér»ið
í «Norðl.» «óskum eftir.« En geta má
nærri hvað þurfa muni til þess að fá
fram efnisbreytingar, ef »málamiðlun»
þarf til þess að eins að breyta orðum,
án þess að efnið raskist.
Fréttin er ósönn, það er víst — hvað
sem að öðru leyti er hægt að segja um
horfur fyrir breytingum.
En það er mjög óhyggilegt fyrir þá,
sem hafa nú skuldbundið sig gagnvart
þjóðinni til þess að koma fram breyting-
umáfrv. landinu í hag, að flytja slík-
ar flugufréttir, vekja með því vonir, sem
á eftir reynast tál eitt, bygðar á ósann-
indum og missögnum.
Rað er — því miður — hætt við, að
vonbrigðin verði nóg hjá þjóðinni, þeg-