Norðri - 09.12.1908, Síða 2

190
NORÐRI.
NR. 48
Bókmentir.
ih.
Ouðm. Friðjónsson:
Ólöf í Ási.
Reykjavík 1907.
»ÓIöf í Ási« er saga draumlyndrar,
nokkuð efnismikillar en þroskalítillar
konu. Hún missir ömmu sína, er hefir
fóstrað hana, í æsku, og verður utan-
veltu í lífinu þaðan af; er veiklynd og
er ástúðar þurfi, en fer á mis við alla
samúð, bæði foreldra sinna og annara.
Hún lifir því mest í draumum sínum
og fær lítinn skilning á lífinu; viljakraft-
urinn þroskast ekki og trúin á lífið
veslast upp, enda styður að því ólán-
legt ævintýri frá æskudögum. Hún
verður hirðulítil um sjálfa sig; lætur sér
standa á sama hverju fram vindur og
lendir svo í hjónabandi, sem hún
hefir ógeð á — fyrir fortölur annara
og þrekleysi og vonleysi sjálfrar sín. I
hjónabandinu veslast hún upp nokkur
ár, unz hún fær ást á ungum manni, er
hjá henni dvelur sjúkur um stundarsakir.
Við það vakna sálaröflin og hún finn-
ur nautn í lífinu að nyju. En ástar-
sælan stendur ekki lengi; elskhuginn
fer leiðar sinnar og Ólöf situr eftir, ein-
mana, yfirgefin. Af þessu ævintyri leið-
ir það, að hjónabandið fer út um þúfur
til fulls og alls. Pó halda hjónin áfram áð
búa saman »vegna barnsins« og fyrir
siðasakir, 'unz maðurinn deyr að nokkr-
um árum Iiðnum. Ólöf grætur yfir »kist-
unni« ekki af «söknuði né iðrun«; heldur
»yfir sjálfri sér«, «yfir þeim álögum,
að hún var gift manni, sem hún elsk-
aði aldrei, og að hún giftist aldrei
manni, sem hún elskaði» Um þetta
dreymir hana endalausa vökudrauma. —
þangaðti! hún að lokum flytur drauma-
landið yfir takmörk lífs og dauða, í
«flugrúm og breiðablik«.
Ólöfu er víða vel lýst og greinilega,
svo sem: draumlyndi hennar í æsku;
óbeitartilfinningu hennar gagnvart bónd-
anum og veslun hennar í hjónaband-
inu, fyrstu ástum hennar til Þórhalls
og þeirri vöknun sálaraflanna, sem af
því leiðir. Tökin á sálarlífinu eru sum-
staðar svo djarfleg og sterk, að fátítt er
í íslenzkri sagnagerð. Á hinn bóginn
verður furðulítið úr Ólöfu að lokum; þ.
e.:hún þroskast minna við raunirnarenn
vænta mætti. Þetta kemur t. d. mjög
Ijóst fram við gröfina eiginmannsins,
þar sem hún grætur að eíns «yfir sjálfri
sér« Að maður hennar hafi einnig átt
»æfisöguefni« kemur henni til hugar
að vísu, en hún verst því að rekja þá
hugsun til hlýtar, með því að telja
sér trú um, að hefði hún átt að «full-
nægja honum« þá hefði hún orðið að
»drepa sál sína». Því hún sér aldrei aðra
«sál» en eigingirni. Þessvegna gengur líka
hugsunaraflið alt af aðallega til eigin
réttlætingar, og því finnur hún heldur
ekki sína sök í hjónabandinu, eða
hvernig líf hennar fer út um þúfur; sér
yfirleitt fjarska lítið og fjarska skamt,
þrátt fyrir allar sínar miklu hugleiðing-
ar. Tilkomumikil erþví saga hennar ekki.
En óeðlileger ekki hægt að segja að niður
staða höf sé. F*eir eru margir, sem lenda í
raunum og þroskast lítið. Aðrar persónur
enÓlöf eruóljósar enda sjást ekki öðruvísi
en gegnum hennar lituðu sjónargler.
Aðalhugsun sögunnar er þetta: Ást-
laus, holdleg sambúð karls og konu,
niðurlægir manninn; drepur hann smátt
og smátt, þrátt fyrir allar vfgslur og yfir
söngva; en hrein ást og sterk göfgar
manninn hins vegar og upphefur, jafn-
vel þó hún sé f meinum. Um hvor-
tveggju hliðina gefur höf. skarpar og
skýrar bendingar, en hvorug ter lýsttil
verulegrarhlýtar. Til þess vantar, meðal
annars, það að ást Þórhalls sésvo sterk að
verulega reyni á þolrifin þar, sem ástin
er. — Höf. virðist heldur ekki hafa
komið auga á, að hjónabandið hefir
annan og stærri grundvöll en kynsást-
ina. — Úrræði Ólafar að lifa áfram
í hjónabandinu, en í fjandskap við mann-
inn, er líka vafalaust hið vesælasta sem
hugsast getur, enda fært út í óeðlileg-
ar öfgar að sumu leyti. Rétta úrlausnin
á svona löguðu hjúskaparstríði, er vafa-
laust annaðhvort að slíta hjónabandinu
til fulls, eða þá þoka því yfir á hinn
stærra grundvöll þess, að byggja það
upp að nýju á almennum mannkærleika.
Retta gera líklega fleiri en höf. grunar,
að inéira eða minna leyti. Og yfirleytt
mátti kasta yfir efnið miklu meira ljósi,
hver niðurstaðan, sem tekin var.
Um málið á sögunni verður hér fátt
sagt. Aðalgallinn er, að það ber efnið
oft og tíðum ofurliði. Höf. hefir ekki
lært að takmarka sig svo vel sé, kann
ekki það, sem sr. Matth. kallaði einu
sinni svo heppilega «sparsemi listarinn-
ar.» Hann er því einatt of langorður,
þrátt fyrir fyrirtaks kjarnyrði og siáandi
líkingar, sem oft sýna meira í einu orði
eða fáum leiftrum en langar lýsingar,
en framleiða á hinn bóginn glamurhljóð
þegar þeim lendir mörgum saman, um
líkt eða sama efni. Smekkurinn er ekki
fínn eða næmur. Aðrar eins hugleið-
ingar og á bls. 68, eru t. d. alveg ó-
færar af Ólafar hálfu. Og önnur eins
líkingar og »brunnvök táranna«, stend-
ur mjög langt að baki hinu gamla, fal-
lega orði »táralind.« Á þessum og fleiri
stöðum, ber fullmikið á vilja til
að vera frutnlegur. Sá frumleiki sem
er tilgerður, er sjaldan eða aldrei mik-
ils virði.
' En þó ýmislegt megi að málinu á
bókinni finna, ber það |>ó vott um að
málsgáfa höf. er í framför en ekki aft-
urför. Qallarnir eru ekki aðrir eða stærri
en á fyrri ritum höf.; og málið er á
annan bóginn, víða hreimfegra enn flest
annað, sem eftir hann liggur. Honum
hefir víða tekist að töfra inn í það, sjálf-
rátt, eða ósjálfrátt straumþunga niðinn
frá háfjöllunum, sem hann er alinti við
Retta sýnir að höf. eru að opnast nýj-
ir heimar málsfegurðar. Og yfirleytt mun
mega fullyrða, að þessi höf. sitji inni með
meiri hæfileika til að rita kraftmikið,
hljómfagurt mál en nokkur annar nú-
lifandi íslendingur.
»Ólöf í Ási» er gallamesj af sögum
þeim, er hér hafa verið ræddar. En
engum sem skin ber á skáldskap ætti
að dyljast það, að hún er borin fram
af mestu skáldaeðli. Eldur tilfinninganna
er miklu mestur og sterkastur; leiftrin
af þeim eldi víða einkennilega björt og
fögur; loginn stundum rólegastarfsamur
— líkt og straumþunganiður fjarlægra
vatna.
Sigurjón Friðjónsson.
Þingmenska Dr. Valtýs. «Lög-
rétta» segir að sér sé skrifað frá Kaup-
mannahöfn, »að Björn ritstjóri hafi skrif-
að Dr. Valtý, og skorað á hann að
leggja niður þingmensku, þegarfyrirþing
svO þeir losni við að gera kosningu
. hans ógilda á þinginu.»
Svo mörg eru þau orð.
Rað er ekki verið að fást um hvort
nokkur ástæða sé til að ógilda kosningu
Dr. Valtýs. Pað á bara að gera það
svona orðalaust.!!!
Dr. Valtýr kvað nefnilega, vera fylg-
ismaður Frumvarpsins óbreyttur. En
hver hefði trúað fyrir tæpu ári síðan
að Ísafoldar-Björn mundi kveða upp
sKkan dóm yfir þingmensku hans?
Stefn ubreytingar
Pjó ðrœ ðismanna
og
Kúvendingar
„Norðurlands“
Framh.
í öðru tölubl. sem út kom af «N1.»
byrjar hann að skrifa grein með fyrir-
sögninni «Yfirlit og horfur*. Grein
þessi er að ýmsu leyti eftirtektaverð,
og væri ekki úr vegi, að hinn núver-
andi ritstjóri «N!.s« vildi athuga kafla
úr henni og sjá hvernig sú grein kem-
ur í bága við kenningar blaðsins nú.
P. B. skoðaði svo að vér hefðum gott
af sambandinu við Dana og skal eg
birta kafla úr þeirri grein lesendunum
til fróðleiks.
»Pess er þá fyrst að gæta, að á hin-
um síðari árum hefir gersamlega horf-
ið allur tortrygnisandi, gagnvart sam-
þegnum vorum Dönum, og svo get-
um vér nú hleypidómalaust skilið stöðu
ráðgjafa vors í ríkisráðinu. Pað er nú
vaknaður sá andi hj i þjóðinni að sam-
bandið við Dani geti verið oss til
hamingju að vér getum lært mjög mik-
ið af samþegnum vorum sem nú eru
með fremstu þjóðum að menningu og
manndáð. Vér skiljum það nú, að það
er eigi aðeins sómi fyrir okkur að ráð-
gjafi vor á sæti í ríkisráði konungs,
og er því eins rétthár og aðrir ráðgjaf-
ar konungs, heldur og að það getur orð-
ið oss að stórgagni, þar eð hann getur
talað máli voru og, ef þörf er á, hald-
ið þar fram rétti landsins. Pað hefir
áður verið eins og vér værum fæddir
með þeim álögum að bera þungan
mylnustein um hálsinn, en nú erum
vér komnir úr álögunum, og er það
að þakka vaxandi þroska sjálfra vor og
svo góðvildaröldu sem síðustu árin
hefir gengið yfir Danmörku í vorn
garð, og vinarorðum eins og þeim:
«Island er gimsteinninn í hinni dönsku
krúnu.«
Er þetta ekki nokkuð ólíkt því, sem
»NI.» heíir flutt nú í seinni tíð um
samband vort við Dani og ríksráðsset-
una. Ríkisráðssetan er nú kölluð »inn-
limun« og állir þeir menn sem láta rik-
isráðssetuna liggja á milli hluta og ham-
ast ekki móti henni «lnnlimunarmenn.«
Tortryggnisandi er vakinn upp gagnvart
Dönuin, og þjóðinni talin trú um að
bezt væri fyrir íslendinga að hafa sem
allra minst saman við þá að sælda, og
og helzt að þjóðin fengi fullan skilnað
við Dani, hún væri fyllilega megnug
að spila upp á sínar eigin spýtur. P. B.
var ekki fyrri fallinn í valinn en nýr
maður fór að rita í «N1«. hverja grein-
ina á fætur annari, sem gengu í gagn-
stæða átt að mörgu leyti við skooanir
P. B. og hafði sá maður þó haldið einna
mest fram P. B. og barist öfluglega fyr-
ir því að hann kæmist inn á löggjafar-
þing íslendinga. Maður þessí var Guðm.
læknir Hannesson. í »Nl.«hélt hann því
fram að vér ættum heldur að fá fullan
aðskilnað við Dani og gaf hann stuttu
síðar út ritgerðir þessar í endurbættri
útgáfu með nafninu »1 afturelding*
Petta eitt út af fyrir sig ásamt ýmsu
fleiru er sláandi dæmi sem sýnir stefnu-
breytingar flokksins. Ýmist kom fram
mismunandi skoðanir á örstuttum tíma
hjá einstökum mönnumog stundum hjá
flokkum í heild sinni. Pað er næstum
óútreiknanlegt, hvað markmið flokksins
er, það sýnist svo sem hann aki segl-
umeftirvindi ognafnabreytingin áflokkn-
um hvað ofan í annað er ein sönnun-
fyrfr þvf að svö sé. P. B. áleit að sam-
bandið við Dani gæti orðið oss til heilla
og hamingju og að ríkisráðssetan gæti
orðið oss að stórgagni. En G. H. vill
helzt með flokksbræðrum sínum að vér
slítum sambandinu við Dani og ríkis-
ráðssetan sé innlimun. Með öðrum orð-
um. Pjóðræðisblöðin hafa komið fram
sem samkomulagsspillir gegri íslending-
um og Dönum, það sýndi sig bezt
hvernig þau reyndu að spilla heimboði
þingmanna okkar til Danmerkur ásamt
ýmsu fl. Framkoma flokksins hefir verið
aðslítabræðraböndin enekkiaðbinda þau.
Meiri ósamkvæmni er varla hægt að
hugsa sér, en í stefnu þeirra manna er
nú þykjast vera leiðtogar lýðsins (Land-
varna-Pjóðræðismanna) og skoðunum P.
B. í því efni. En svo er bezt að halda
áfram og athuga það, sem P. B. skrif-
ar stuttu eftir með yfirskriftinni «Enda-
lok baráttunnar«
Grein sú væri gott umhugsunarefn
fyrir »N1.« ásamt allan flokkinn í heild
sinni. Par er haldið fram ríkisráðsset-
unni, búseta ráðherrans hér á landi og
að vér þurfum að fá frið í landið. Rétt-
indi íslendinga að hafa ráðgjafa í ríkis-
ráði konungseru mjög mikilsverð stjórn-
arskipulag réttindi«. Lík skoðun segir
P. B. að hafi komið fram á þjóðfund-
inum 1851 «íslendingar hljóti að eiga
erindisreka af sinni hendi hjá konungin-
um«. Pessi erindisreki átti að vera ráð-
gjafi og átti að eiga sæti í ríkisráði
konungs (þjóðfundartíðindi 1851 bls.505
506 og 510). Á sömu skoðun var Jón
sál. Sigurðsson, og með stjórnarskrár-
breytingunni 1902, þá er þetta trygt
að miklu leyti með því að ráðherra
vór hefir sæti í danska ríkisráðinu. —
Peir sem því verjast móti ríkisráðsset-
unni, berjast um leið á móti skoðun Páls
sál. Briems og Jóns sál. Sigurðssonar.
Síðar i greininni segir P. B. »Vér þurf-
um að fáfrið innanlands«. Ef Landvarn-
ar-þjóðræðisblöðin hafa brotið nokkra
kenningu P. B. þá hafa þau brotið þetta
boðorð. Sífeldar árásir á stjórniua og
meiri hluta þingsins hefir verið þeirra
»daglegt brauð« og svo alþekt að ekki
þarf orðum um það að eyða.
P. B. telur búsetu hinnar æðstu
stjórnar í landinu stóran kost fram yfir
Valtýsfrumvarpið enda hefir ekki um
búsetuna verið deilt af hvorugum flokkn-
um nú í seinni tíð.
Við greinina: «Endalok baráttunnar»
skrifar svo P. B, «Skýringar,» Par segir
hann meðal annars: »Eg álít ekki rétt,
að ráðgjafi eða ráðgjafar velti úr sessi
þó að atkvæðagreiðsla á þingi gangi á
móti í einstökum málum, en þegar það
er orðið Ijóst annaðhvort við kosning-
ar eða á annan hátt að þjóðin ber ekki
traust til ráðgjafanna. þá getur samvinna
á milli þeirra og þingsins eigi orðið
til farsældar fyrir þjóðina. Ef þjóðin
vill framfarastjórn en ráðgjafarnir eru í-
haldsmenn þá eiga þeir að víkja úr
sessi. Ef ráðgjafarnir eru framfaramenn,
en kjósendur vilja íhaldsmenn til þings
þá eiga ráðgjafarnir einnig að víkja.»
Pjóðræðisblöðin halda því fram eftir
þingið í fyrra 1907 að stjórnin hefði
átt að segja af sér af því að þrjú frum-
vörp hennar af 50 féllu við atkvæða-
greiðsluna. Auðvitað var ekkert'af frum-
vörpum þessum flokksmál, sem sýndi
sig í því, að menn af báðum flokkum
greiddu atkvæði með og móti frumv.
í þessu sem svo mörgu öðru er skoð-
un þjóðræðisblaðanna orðin á móti skoð-
unum P. B. En að álit P. B. sé alveg
rétt í þessu efni er vafalaust.
Pegar vér nú athugum skoðanir P.
B. sem hann setti fram í «NI.» og víða
þau fyrstu árin sem blaðið starfaði og
þegar vér nú lítum yfir síðustu árganga
»Nls.« eftir að P, B. er fallinn frá, þá
eru fifnar nfður óbeinlfnis kenningar