Norðri - 03.06.1909, Qupperneq 1
IV, 22. Akureyri, Fimtudaginn 3, júní, 1909-
Til minnis.
Bæjarfógetaskrifstofan opin kl. 10—2, 4—7
Bæjarsjóður, Lækjargötu 2, mánud. mið-
vikud. og laugardaga kl. 4. 7
Ritsímastöðin virka daga 8 f. h. til 9 e. h.
helga daga 8—11 og 4—6
Bókasafnið, þriðjud.. fimtud. og laugard.
5—8. Sunnudögum 10—11 og 4—8.
l’ósthúsið 9—2 og 4—7.
Utbú Islandsbanka 11—2
Utbú Landsbankans 1—12
Stúkan Akureyri fundard.þirðjud.kv. kl. 8.
Brynja miðvikudagskvöld kl. 8.
Isafold Fjallkonan sunnudagskv. kl. 4.
Trúföst mánudagskv. kl. 8.
Verksmiðjufélagið
og
lánsheimild pingsins.
Það fór svo að lokum, að þingið veitti
stjórninni heimild til að lána ullarverk-
smiðjunni hér 60 þús. kr. úr viðlaga-
sjóði gegn 4V20/0 vöxtum og afborg-
unarlaust 5 ár hin næstu, en greiðist
síðan með jöfnum afborgunum á 15
árum. En því aðeins fæst þetta lán, að
bæjarstjórn Akureyrar og sýslunefnd
Eyjafjarðarsýslu ábyrgist.
Verður ekki annað sagt, en að þing-
ið brigðist vel við málaleitun verksmiðju-
félagsins og gerði sitt til, að koma verk-
smiðjunni á fót. Óneitanlega hefði það
verið meiri styrkur fyrir félagið, ef'and-
sjóður hefði tekið forréttishluti í félaginu,
eins og hreyft var í vetur, en ekki tjáir
um það að fást.
Nú er það algerlega á valdi bæjar-
ins og sýslunnar, hvort þetta þarfa fyr-
tæki fellur um koll eða réttir við.
Þegar tilrætt varð um það í vetur,
að sýslan tæki hluti í félaginu, var
það skilyrði sett fyrir hluttökunni af
bæjarstjórn og sýslunefnd, að fenginn
yrði verkfróður maður til að skoða verk-
smiðjuna og gefa skýrslu um hana. —
Hefir bæjarfógeti leitað til landstjórnar-
innar um útvegun á slíkum manni og
væntir svars hið bráðasta. Fyr en þessi
skoðun hefir farið fram, verður málinu
ekki hreyft að nýju við stjórnarvöld þau,
er hér eiga hlut að máli. — En vit-
anlega er það afar áríðandi fyrir félag-
ið, að komist verði sem fyrst að ein-
hverri niðurstöðu um framtíð þess.
Ýmsir munu þeir vera hér í bænum
og sýslunni, er þykir ábyrgðin varhuga-
verð.
Engum er það láandi, því hér er í
allrnikið ráðist og skylda hvers hygg-
ins og varfærins manns að fara varlega,
ekki sízt þegar um almenningsfé er að
ræða.
En ekki mega menn heldur eih-
blfna um of á hættu þá, sem ábyrgð-
inni fylgir og láta sér vaxa hún svo
mjög í augum, að menn eygi ekki ann-
arsvegar tjón það hið mikla, sem afstýrt
verður með því að takast þessa ábyrgð
á hendur, og hinsvegar hagnað þann,
bæði beinan og óbeinan, sem af því
hlýtur að verða fyrir bæinn og sýsluna,
ef fyrirtækið kemst á fót og blómgast.
Mörg og óyggjandi rök má leiða að
því, að fyrirtæki þetta hljóti að bera sig,
wí þvf vél öjí vlttiflega Stjðfnað. Pegar
félagsmenn og stjórnarvöld þau öll, er
hér eiga hlut að máli leggja saman,
ætti að mega vanda svo til stjórnarinn-
ar, að félaginu væri vel borgið að^því
leyti.
Síðan »Iðunn« tók til starfa eftir brun-
ann, hefir hún haft svo mikið að starfa,
að hún kemst ekki yfir það og eins
mundi fara með verksmiðjuna hér.
Æskilegt væri, að allir góðir menn
og vitrir gerðu sitt til að bjarga þessu
máli. — Fyrirtækið má ekki með
nokkru móti falla. þingið hefir litið
svo á og það má fullyrða, að bæði hin
núverandi og fráfarna stjórn er því fylli-
lega sammála.
Pegar stofnunin er fullger, að hús-
um og áhöidum, verður hún varla minna
en 150 þús. kr. virði. Áhættan er því
ekki eins mikil og sýnist í fljótu bragði,
einkum þegar þess er gætt, að mikill
hluti af láninu verður notað sem rekst-
ursfé. Oæti því sýslan og bærinn, auk
annars veðréttar i húsum og áhöldum,
fengið tryggingu í vörubirgðum verk-
smiðjunnar.
Síðar mun þetta mál verða athugað
rækilegar hér í blaðinu. — En af því
oss er kunnugt um, að þetta er allmörg-
um hið mesta áhugamál, þá vildurn vér
ekki láta dragast að skýra stuttlega frá
hversu málið horfir nú við, svo rnenn
geti fremur rætt málið og íhugað. X.
Orðtakið:
„ Vilji þjóðarinnar\
Orðtök (fraser, abstraktions) hafa jafn-
an verið viðhöfð til þess að vekja eft-
irtekt alþýðu, vekja ímyndun manna, trú
eða oftrú og síðan fylgi og hlýðni. Að
brjóta orðtök til mergjar er fáum hent
eftir það, að valdið er farið að
hafa þau fyrir viðkvæði (mottó).
»Skrifað stendur,» er orðtak bókstafs-
kennara hjá öllum þjóðum og er það
orðtak svo ríkt og ramt, að meiri hluti
allra kristinna manna trúir gildi þess og
sannleika enn í dag. Páfakirkjan hafði
lagt það til hliðar eftir að Páfinn og
helgivald þeirrar kirkju hafði komist í
hásæti allra ráða og allrar hugsunar.
Pó var enn þá yfirgripsmeira orðtakið:
«Svo segja allir feður« (Sir omnes pa-
pres). En á dögum gamla testam. við-
höfðu Hebrear sem heiðingjar crðtakið:
«Svo segir drottinn — Jahve, Zebaoth;
Belial, Belsebubb eða þá einhver mann-
guð, hálfguð, konungur eða löggjafi:
Moses, Sesostris, Hammurabi, Zarath-
ustra, Manes, Búdda, Konfútse, Hárr
(í Hávamálum). eða Valar, (í völuspá),
eða Sibilla, eða Mahomed, eða Lúther,
o. s. frv. Seigust nú á tímum er bifl-
ían, því hún er látin sanna eða ósanna
sama hlut — hundrað sinnum, að því
er reiknað hefir verið. Hverstefna, hver
flokkur, hver fræðigrein á sín orðtök,
sum glögg og góð, önnur forn, slitin,
röng og villandi.
Pessi orðtök hafa riðið net utan um
þjóðirnar, orðið einskonar veiðarfæri í
cflðirJIttini Hörtdtiin þeiri á* setrt Háfi Viljað
ná tökum á trú manna og fylgi — oft
í góðri meiningu, þegar forsprakkarnir
hafa trúað þeim sjálfir; en stundum sak-
ir lakari hvata. Og veiðiaðferðin hefir
verið margvísleg, stundum með viti og
ráði, en stundum með öfgum, ofstopa
og allskonar ójafnaði.
Úr þessari orðtakaflækju er nú frjáls
hugsun og vísindaransókn að reyna til
að greiða og leysa þjóðirnar og sann-
Ieikann. Mikið er þegar aðgert, og þó
skamt komið enn. Petta sýnir sig líka
hjá oss. í trúarefnum hlaupa menn
fremur og fljótar eftir bókstafskenni-
mönnum, jafnvel hinum heimskustu, ef
þeir eru nógu einarðir, heldur en hin-
um vitrari mönnum. Og alveg eins er
þessu varið í allsherjarmálum. Þar
eru líka allir jafnvitrir eða fávísir, nema
hvað í þeim efnum rekur enginn ótti
eftir, eða samvizka, því í pólitík á rétt-
vísi og samvizkusemi oftast langt í land;
þau mál eru full með blekkjandi orð-
tök, en fátæk af vizku og hreinskilni,
drengskap og ósérplægni. Og hér
kemur lýðfrelsið til skoðunar, sem sjálft
er afar-torskilið orðtak. Og hið almenn-
asta orðtak lýðfrelsismanna er nú þjöð-
viljinn eða «vilji þjóðarinnar«. Petta orð-
tak er hjá oss viðhaft í tíma og ótíma.
Pað á að tákna hlut, sem er hugsjón,
takmark, en er í smíðum og fyrir því
ekki til að marki. Lýðveldið fyrsta á
Frakklandi var boðað og auglýst með
blóðrauðu letri löngu áður en það varð
til, og í stað þess fæddist mótsetning
þess, sem hét Napóleon. Og svo gekk
þar koll af kolli. Og þessi er kenning
sögunnar. Og þó er hugsjónin jafnfög-
ur eftir sem áður. En «vilji þjóðarinn-
ar« er enn þá ísjárverðara orðtak, en
lýðírelsið. Pað er orðtaks-orðtak.
Vitrustu stjórnfræðingar og spekingar,
eins og Sibbem gamli hjá Dönum,
Mazzini hjá ítölum og Stuart Mill hjá
Englendingum, notuðu það orðtak með
mikilli varúð, sögðu þeir allir, að það
orðtak væri oftast tálbeita óróamanna
(demagóga), en miklu sjaldnar viturra
íhaldsmanna. Frelsið er líka orðtæki,
sem felur í sér hugsjón fremur en veru-
leik, og því er aldrei vert að lofa
miklu, þótt viljinn sé hreinn og góður,
og ávalt bezt, að treysta ekki atkvæði
fjöldans fyrir tímann. Pað þarf að yrkja
jörðina og sá, áður en treysta uppsker-
unni.
Mikil skynsemi og margir góðir kost-
ir lifa sem frækorn í djúpri mold hjá
þjóð vorri, en vel má hún gaéta sín,
að gerast ekki ginningarfífl óvalinna
leiðtoga; vér erum sundurlaus lýður og
órói og sveitardráttur er vort vöggu-
mein. Vér ættum — fyrst við fjöllum
svo mikið um frelsismálin — að kynna
oss betur og betur frelsissögu annara
þjóða. Eða því eru. þjóðirnar svo ó-
næmar á það, að láta sér annara víti að
varnaði verða. Skoðum vandlega sögu
Norðmanna (þeir standa oss næstir) t.
d. á 12. öld, 14., 15 og 16. öld,
og svo síðan. Skoðum sögu Hattanna
og Húfnanna á frelsisöld Svíanna (18.
öld.), sögu Dana eftir stóröld Valde-
itiBiaritia (á 13. og 14. ðld), og sögu
hinna »National-Liberölu» á öldinni síð-
ustu. Og skoðum, hverju Frakkar hétu
heiminum í byltingunni miklu. Sumar
hafa aldrei lært að fara með sjálfstæði,
t. d. Pólverjar og írar; aftur kunna það
sumar vonum fremur vel, t. d. Svissar,
Hollendingar og Skotar, einkum Skot-
ar. Skyldum vér íslendingar eiga eftir
að læra það? —
«Það get eg ekki giskað á,
en gamall held eg verð eg þá.«
kvað Páll Ólafsson.
M. J.
Friðarhorfur.
Allir hinir frjálsustu trúarflokkar á
Englandi áttu allsherjar fund með sér
fyrir fáum vikum síðan. Par lýstumenn
allsherjar vantrausti á aukningu og stefnu
hins »vopnaða friður«, og skoruðuá hina
ensku stjórn, að efla með öllu leyfilegu móti
þá stefnu, að fá herkostnaðarf arginu létt smá
samanafþjóðunum (meðsamtökum). Öll
þjóðmenning væri í veði, enda væri það
hún, sem fyr bæri að verja en eitthvert
ríki. Greinin endaði á orðum Juvon-
alis Rómverjaskálds: «Pað væri hin
mesta höfuðskömm, að verja lífið með
því að leggja í sölurnar alt, sem veitir
lífinu verðmæti.« Sbr. »Eigi vil eg lifa
við skömm.« (Njáll).
Önnur ályktun fundarins hljóðar svo:
»Fundurinn harmar hinn æ vaxandi
herbúnað þjóðanna, sérstaklega þessa
lands, eigi aðeins sakir aukins kostnaðar,
er dregst frá fjárafla þjóðanna til félags-
bóta, heldur og sakir þeirrar storkunar,
er fólgin er í hinni ægilegu samkepni,
í heljarbáknum ófriðarins — storkunar
gegn kristindómi, kristnu skipulagi og
allri mannúð í viðskiftum þjóðanna.»
«Fundurinn skorar á sérhverja siðaða
þjóð, sérstaklega vora eigin, '_að reyna
til af öllum mætti, að efla allsherjar
gerðardóm, styrkja samúð og bræðralag
landa og þjóða milli, og grafa fyrir rót-
um fastari félagsskapar í öilum við-
skiftum með hverskonar ráðum, svo
villidómur stríðs og styrjaldar megi hætta
með öllu að vera framkvæmanlegur.*
M. J.
Loftskeytin.
Arangurslitlar tilraunir í
Ameriku.
Símskeyti frá New York segja, að
síðustu tilraunir með loftskeytasending-
ar milli New York og Chicago hafi
borið lítinn árangur. Skeytasendingin
varð sífelt fyrir truflun af óviðkomandi
loftskeytum, og auk þess náðu ýmsar
ýmsaraðrar stöðvar — sem amerískirauð-
menn hafa látið gera- sfm9keytunum.
Loftritunin hefir með öðrum orðum
reynst svo óviss, að hún mun varla
fá veruléga almenna þýðingu, meðan
ekki eru notuð við hana sérstök áhöld,
sem framleiða straum, sem aðeins hefir
áhrif á þá stöð, sem taka á við skeyt-
anum. (Poletlken n. maf.)