Norðri - 02.09.1909, Síða 2

138
NORÐRI.
NR. 35
Verkfall.
— o —
Síðustu 5 vikurnar hefir ritsíminn
við og við flutt oss fregnir ef hinni stóru
verkteppu í Svíþjóð og af hinu afar-
stóra verkafalli, er af verkteppunni leiddi,
og vinnulýðurinn svaraði henni með.
Þetta hvortveggja er algerlega óþekkt
hér á landi, og alþýða manna skilur
jafnvel naumast hin íslenzku nöfn, sem
því hafa verið gefin. — Verkteppa hef-
ir það verið kallað er vinnuveitendur
fleiri eða færri verða samtaka í því að
neita vinnulýð, er einhverjar ákveðnar
atvinnugreinir stundar, um vinnu, t, d.
öllum vélasmiðum, öllum skipasmiðum
öllum vefurum o. s. f. En verkfall er það
aftur kallað, er vinnulýðurinn hættir vinnu
við eina eða fleiri atvinnugreinir. Orsök-
in er næstum undantekningarlaust annað-
hvort ósamkomulag um kaupgjöld eða
ósamkomulag um vinnutímann. Hvor-
tveggja er stríð milli vinnuveitenda og
vinnuþyggjanda. Hér er í aðra hliðina
barist með auðæfum og á hina hliðina
með vinnukrafti eða framleiðsluafli
líkamans.
Verkfallið í Svíðþjóð er eitt hið stærsta,
er sagnir fara af. Rúmar 200,000
manna hafa hætt að vinna. Alt það tjón,
er af slíku verkfalli leiðir, er eigi unt
að reikna út. Hvern virkan dag er
unnið að minstakosti 200,000 dagsverk-
um minna í Svíþjóð meðan verkfallið
stendur yfir. Þetta er biinn tekjumissir
fyrir allan þann verkalýð, er vinnunni
hefir hætt. Og þar við bætist alt það
stórtjón, er allir atvinnuveitendur bíða,
bæði beinlínis og óbeinlínis. í hinum
stærri borgum er naumast nokkur sá
maður, að hann eigi á einhvern hátt
bíði tjón við þetta stóra verkfall. Afar
mörg verk er með öllu ómögulegt að
fá unnin. Jafnvel flestallir grafararnir
í Stokkhólmi hafa hætt að vinna, svo
að naumast er hægt að fá nokkurt lík
grafið. Svo víðtækt er tjónið, að jafn-
vel hinir dauðu verða að vera án hinn-
ar hinstu aðstoðar þeirra, er eftir lifa.
Enginn getur enn þá sagt um það,
hve alvarlegar afleiðingar þetta verkfall
muni hafa, eða hvenær því muni linna.
En hitt er flestum ljóst, að hættan, sem
yfir vofir er eigi að eins fjárhagsleg,
heldur vofir hún einnig yfir lífi og lim-
um. Nokkrir menn hafa þegar orðið að
láta lífið fyrir byssukúlum og bareflum
heiftúðugra og hamstola verkamanna og
eigi skortir stór orð um ofbeldi og
hryðjuverk, ef sigurinn verði eigi unn-
inn á annan hátt.
Því lengur sem verkfallið varir, því
hættara er við ofbeldisverkunum. Meðan
eitthvað er í sjóðum verkamannafélag-
anna verður því útbýtt meðal þeirra,
til þess að þeir geti dregið fram
lífið.
En þegar þeir eru upp ausnir, og
hungrið fer að sverfa að, þá eru að
eins tveir kostir fyrir hendi, annaðhvort
að gefast upp eða taka fæðuna með
valdi, og þá er borgarastríðið skollið
yfir.
Vonandi er, að slíkt komi þó ekki
fyrir að þessu sinni. Allir beztu og mæt-
ustu menn þjóðarinnar gera alt sem unt
er til þess að firra slíkum vandræðum,
og sennilega mun það takast að gera
báðum málsaðilum skiljanlegt, að sam-
komulag verði að komast á.
Aldrei hefir nokkur maður hér á
landi, nema tugtbúsfangar og þrælar,
orðið að búa við jafn mikið ófrelsi og
sænskir verkamenn verða nú að þola.
Rótt fjölskyldufaðírinn sitji eirðarlaus af
iðjuleysi og hafi lítið sem ekkert að
nærast á, sjái konu sína og börn tttegr-
ast dag frá degi, og heyri þáu gráta af
hungri og kulda, þá má hann ekki
vinna, þótt honum bjóðist góð atvinna
á hverjum degi. Hvers vegna? Sakir
þess að hann verður að hlýða boði og
banni félaga sinna. Rað sem verka-
mannafélögin samþykkja og fyrirskipa
með afli atkvæða, er hið helgasta og
æðsta lagaboð. Láti hann hungrið og
kuldann neyða sig til að brjóta það,
er hann í augum félaga sinna verri en
nokkur stórglæpamaður, vargur í véum,
eiðrofi og svikari, er svikið hefir fé-
laga sína í tryggðum þegar mest lá við.
Ef unt er, þá er honum með valdi og
ofbeldi hamlað frá að vinna, og hann
á á hættu að féiagar sínir skirpi á sig,
sparki sér, og jafnvel létti eigi fyr en
hann þarf einkis með framar annars en
hinnar hinstu hvílu, sem enginn fæst
til að búa honum. Rví verður ekki
neitað, að þessi samheldni verkamann-
anna er að vissu leyti mjög virðingarverð,
og með henni hafa þeir komið fram
stórvægilegum breytingum til batnaðar
á kjörum sínum. En þessi verkamanna-
félög hafa einnig mjög alvarlegar skugga-
hliðar. Alloft kann vinnulýðurinn sér
ekkert hóf, en heimtar svo hátt kaup
og stuttan vinnutíma, að sú og sú
atvinnugrein þolir eigi slík útgjöld
og verður því að leggjast niður að
mestu eða öllu leyti. 'Rannig eyðileggja
þeir sína eigin atvinnu með því að
hugsa aðeins um það, að fá sem hæst
kaup fyrir sem minsta vinnu. Einnig
eru verkamannafélögin síðustu áratugina
komin inn á þá afar skaðlegu villibraut
að krefjast þess, að öllum mönnum í
sömu iðnaðargrein sé goldið jafnhátt
kaup. Unglingurirm, sem nýskeð hefir
lokið iðnnámi sínu, heimtar sama kaup
og roskinn maður, sem stundað hefir
sömu iðn áratugnm saman og leysir
helmingi meira verk af hendi. Við
slíkt fyrirkomulag hverfur öll samkepni
milli verkamanna sín á milli, allar hvat-
ir til þess að skara fram úr félögum
sínum að dugnaði og atorku, því fæst-
ir eru svo óeigingjarnir að þeir slíti
kröftum sínum og vinni alt sem þeir
orka, þegar þeir eiga ekki hærri laun f
vændum en letingjarnir og iðjuleysingj-
arnir.
Sambandinu tnilli verkamannafélag-
anna er þannið varið, að eitt þeirra get-
ur neytt annað til þess að hætta
að vinna. Verði t. d. verksmiðju-
vefarar einn góðan veðurdag ósáttir við
vinnuveitendur sfna, og hætti þessvegna
að vinna, geta þeir t. d. neytt alla
skraddara til þess að gera hið sama,
þótt þeir séu í raun og veru ánægðir
með kjör sín; og jafnvel alveg óskyld-
ar iðngreinir geta neyðst til þess að
taka þátt í verkfallinu. Væri samskonar
félagsskapur hér á landi, gætu þil-
skipasjómenn við Faxaflóa neytt kaupa-
menn í sveitum til þess að hætta að
vinna, þótt þeir væru fyllilega ánægðir
með kaupgjöld sín og vinnutíma. Til
þess að siíkt sé unt, verður þó yfir-
stjórn allra verkamannafélaganua að
fallast á það, að verkfallið sé á rökum
bygt.
Oft höfum við íslendingar þózt eiga
við þröngan kost að búa, bæði sakir
pólitísks ófrelsis og harðinda og óblíðu
náttúrunnar. En slík landplága og verk-
teppur og verkföll eru, hefir þó hingað
til eigi heimsótt oss, sem betur fer, því
að meira þjóðarböl er naumast íil, ann-
að en regluleg stríð og styrjaldir. Hér
er lítið djúp staðfest milli vinnuveitenda
og vinnuþiggjenda, og þess vegna mjög
litlar líkur til þess að siíkt komi fyrir
hér á landi á þessari öld.
Retta ættu allir hinir ungu menn að
athuga og taka með í reikninginn, þeg-
ár þeir eru að bera saman í httgatttitn
sæluna f öðrum löndum og fátæktina
hér á landi, og hyggja, að þar sé meiri
hagsæld og hamingju að finna, en í
skauti ættjarðarinnar.
Símfréttir til Norðra.
Norðurheimskautið fundið.
Amerískur maður, Cook að
nafni, hefir fundið norðurheim-
skautið 21. apríl 1908.
(f*essi fregn kemur mjög óvænt. Vér minn-
umst þess eigi að hafa heyrt þess getið fyr,
að þessi maður hafi lagt á stað í slíkan leið-
angur. Hefir hann sennilega gert það í kyr-
þei. Er hann auðvitað nýkominn til manna-
bygða aftur og þess vegna kemur þessi
fregn fyrst nií, næstuni hálfu öðru ári eftir að
hann hefir komist alia leið að heimskaut-
inu. Sé þessi fregn sönn, senr engin ástæða
er til að efast um, kann þessi maður auðvit-
að frá mjög merkilegum tíðindurn a3 seg-
ja. — Mun »Norðri» leitast við að fræða
lesendur sínar um ferðasögu hans eins greini-
lega og eins fljótt og unt verður.)
Zeppelin,
hin frægi loftsiglingamaður, flaug
í fyrra dag frá Bodenvatninu í
Svisslandi til Berlínar. Mun það
vera sú mesta vegalengd, sem
mönnum hefir enn þá tekist að
fljúga í loftinu.
Kappflug
héldu loftsiglingamenn í Parísar-
borg 26. f. m. Fljótastur var
Ladham; flaug hann 150 kilo-
metra á 133 mínútum.
Kólera
hefir gert vart við sig á Hollandi.
Ólafur Dan Daníelsson
meistari, 'er nýlega farinn til
Kaupmannahafnar til þess að á-
vinna sér doktorsnafnbót.
Árna Þorvaldssyni,
málfræðing, er veitt 2. kennara-
staðan við gagnfræðaskólanu hér
bænum.
Ólafur Björnsson,
ráðherra Jónssonar, er nú tekinn
við ritstjórn ísafoldar, og kemur
fyrsta blaðið út undir ritstjórn
hans á laugardaginn er kemur.
Smjörverð á Englandi
L Zöllner í Newcastle símaði til
Reykjarvíkur 28 f. m. að smjör sem
kom með Sterling síðast hafi selst á
106 til 109 shillings 100 pundin. J. Y.
Faber í Newcastle símaði einnig31. f.
m. að hann hafi selt smjör, sem hann
fékk með Lauru og Vestu síðast, 86 til
91 kr. 100 pundin af því besta en 75
til 83 af því lakara.
Nikulás Rússakeisari
hefir verið að heimsækja aðra þjóð-
höfðingja Norðurálfunnar í síðasta mán-
tiði, og tóku þeir honum allir með
hinum mesta fagurgala, eins og venja
er til. A Englandi kom hann þó ekki
á land, enda höfðu ensk blöð látið í
Ijós, að enska þjóðin kærði sig lítið
um heimsókn hans. Hefir honum því
sennilega þótt tryggara að hætta sér
ekki á land. Englakonungur tók á móti
hontim á herskipaflota sínum, og hafði
hann 150 skipa; heimsóttu þeir hvor
attttan hvói- í anttats skip, við Cowes.
Jón Porláksson,
verkfræðingur frá Reykjavík, kom hitig-
að til bæjarins í fyrrakvöld landveg að
sunnan. Fer hann héðan á morgun til
Húsavíkur.
Ágætis þorskafli
hefir verið á Miðfirði í Húnavatns-
sýslu í hálfan mánuð. Sá fjörður og
Hrútafjörður eru einir hinir einkenni-
legustu fiskifirðir á öllu landinu. Rar
verður árurn saman ekki fiskvart en svo
koma aftur tímabil, er afli er þar all-
góður árlega. Nú mun naumast hafa
orðið vart þar við fisk síðan um alda-
mótin, þangað til í sumar. Árið 1892
byrjaði þar ágætisafli eftir tuargra ára
fiskileysi og var þar allgóður afli á
hverju sumri og hausti frani undir alda-
mótin. Samkvæmt venjunni má nú gera
ráð fyrir þorskafla þar í nokkur ár. —
Kemur þessi afli sér mjög vel fyrir
Húuvetninga, sem annars eiga mjög
örðugt með að draga að sér. fiskmeti.
Verkafólk
hér í bænum og áSiglufirði, er stund
að hefir síldarvinnu í sumar, heiir haft
mjög litla atvinnu sakir þess hve lítið
hefir fiskast. Hefir það nú koniið í ljós,
að varasamt getur verið að treysta þeirri
atvinnu, þótt kaupið sé hátt og að kaupa-
vinna er að öllu sanianlögðu eins hag-
vænleg í flestum árum.
Síldarafli
hefir verið ó\enjulega lítill í sumar
hér norðanlands. Erigar líkur til þess að
hringnóta og reknetaaflinn verði öllu
meiri en helmingtir á við það sem
hann hefir verið tvö sfðustu árin. All-
margir Norðmenn hafa nú hætt veiðum
og haldið heimleiðis, enda hcfir verið
ágætur síldarafli norðarlega í Noregi í
nokkrar vikur.
Síldarverð
er ttú óvenjulega hátt sakir þess hve
lítið hefir fiskast. Hefir ísiensk hring-
nótasíld verið seld á 19 kr. f Kaup-
mannahöfn síðustu daga og hér hefir
verið hægt að selja fyrir tiltölulega jafn
hátt verð.
Tíðarfar
hefir verið óvenjulega vætusamt rtú í lattg-
an tíma. Hefir gengið nijög illa að þurka
hey og er víða talsvert mikið,úti hér í Eyja-
fjarðarsýslu en þó miklu meira í Húnavatns-
og Skagafjarðarsýslum, enda getur naumast
liéitið, að þar liafi komið nokkur verulegur
þurkdagur í samfleyttar5 vikúr. Síðustu dag-
ana hefir þó verið allgóður þurkur hér og
sennilega einnig vestur um sýslur, enda er
nú komin sunnanátt. Vonandi er því að
mestöll hey hér norðanlands náist inn þessa
daga, en hrakin munu þau vera orðin all-
víða. Hefir þessi óþurkatíð einnig tafið mjög
heyskapinn, enda sumstaðar orðið að flytja
hey til langan veg til þess að koma því
á þurkvöll, því að víða hefir vatn flætt yfir
engjar, sem vel má þurka á í meðal þutka-
sumrum. Rætist nú úr tneð þurkinn mun þó
heyfengurinn víðast livar verða nieð mesta
móti, því að grasspretta er alstaðar ágæt
og heyskapur var alment byrjaður óvana-
lega snemma.
Skip
»Skálholt» kom 28. f. m. með allmargt
farþegja. Þessa höfum vér heyrt nafngreinda
Sigurð lækni Pálsson á Sauðárkrók, Sigur-
jón lækni Jónssou á Dalvík; Þorstein kaupin.
Hjálmarsson á Hvammstanga, St. Jónsson
faktor Sauðárkrók o. fl. —
»Ceres» kom 30 f. m; fór ttin kvöldið.
Meðal farþega hingað voru Chr. Havsteen
framkvæmdarstjóri, O. C. Thorarensen lyf-
sali, Frb. Steínsson bóksali, Björn Jónsson
prentari, og Ragnar Olafsson kaupm., er all-
ir kom af aðalftíndi Oráimfélagsins er liald-
inn var á Seyðisíirði 25 f. m. Lengraáleið-
is vorn nieð skipinu nokkrir Þjóðverjar er
vinna eiga að byggingu gasstöðvarinnar í
Rvík, Ásiu.Jóhnsen verzlin. á leið til Ameríku.
Héðan fóru, tii Ameríku bræðurnir Ounn-
arogMagmis Matthíassynir skálds. — Til
Reykjavíkur fóru stórkaupmerinirnir Copland
og Rich. N. Rrauit, einnig frú Ragnheiðnr
Benediksdóttir. Til Sauðárkróks kaupni. L..
Popp og frú hans, ogtil Blönduóss, Eðvarð
Sfléhlttrtdísöti vét'zltti.