Norðri - 28.10.1909, Blaðsíða 2

170
NORÐRI
NR 43
veikri yfirstjórn. Séu hin æðstu völd
laus í sessi og á hvörfum, hvarflar múg-
urinn ávalt milli óstjórnar og ánauðar.
En hinsvegar á íhaldsandinn djúpa rót
hjá múginum. Einatt gerir hann æðis-
gengnar uppreistir og verður efri í þeim
viðskiftum, en endirinn lendir í því
einu, að breytt er til um nöfn stofn-
ana og stjórnarhátta, og þar við er lát-
ið sitja. Múgurinn trúir í rauninni á
hið gamla, hið arfgenga. Væri fjöld-
anum ekki svo farið, væri örðugt að
skilja»uppreistarsögu þjóðanna. — —«
»Óðara en einhver læt ur múginn
stjórna sér fellur hann niður um fleiri
en eitt haft í stiga menningar sinnar,
verður siðieysingi, sem ekki ræður sér
fyrir ofsa og glapráðum, og fer svo oft,
að ýmist lendir múgurinn í stórræðum
eða ódáðaverkum. — « »Sannfæringar-
ofsi múgsins ' Iíkist oft trúarofsan. m.
Eins og trúboðarnir reynir múgurinn
að útbreiða sínar skoðanir, og eins og
þeir sýnir hann*og vottar átrúnaðarlotn-
ing foringjum sínum. Og eins og trú-
arofsamenn, níðir hann og dómfellir
bæði kenningar og kennendurallraannara
skoðana.— —.«
«F*að sem helzt ræður skoðunum
fjöldans er þjóðarlundernið og þjóð-
metnaðurinn, og þar næst tíminn sjálfur,
sem lagt hefir fyrir í lög svo margar
steinrunnar hugmyndir, er nú sýnast
nýjar. En aftur ristir múgurinn ekki djúpt
í sögulegum skilningi, hvorki á eðli
manna eða þýðingu sjálfra þjóðmálanna,
sem liggja fyrir, né skilur hvernig skoð-
anir skiftast í sögunni. Ekkert stjórnar-
eða félagsfyrirkomulag er gott eða ilt í
sjálfu sér, alt er undir því komið, hvern-
ig það er skilið og því beitt. Rað er
lunderni þjóðarinnar, sem spinnur henn-
ar örlagaþætti, en ekki hennar stjórnar-
form. Að jafnaði stýra múginum laus
orðtök, dæmi, fullyrðingar og ófsjónir.
Heimspekinni hefir ekki tekist að gefa
alþýðunni neinar gyllandi fyrirmyndir,
en þær eru það sem fjöldinn heimtar
framar öllu, og fyrir því flykkist hann
að þeim mælskumönnum, sem gera bezt-
ar gyllingarnar. Fyrir gyllingarnar o'g á
þeim lifir hin mikla auðsjafnaðarkenning
(socialisminn.)-----»
«Sá sem ætlar að leiða múginn, má
aldrei tala röklega. Rað þreytir, en
vekur ekki eða æsir. Hann á að tala í
líkingum og orðskviðum, gleyma ekki
»stóru orðunum* né þeim staðhæfing-
um sem sí og æ má endurtaka. Retta
dáleiðir, og með þeirri aðferð á hann
hægra með að ná öllum atkvæðum og
fullu fylgi til hvers, sem vera skal»
Enn eina stutta klausu úr höf. merg-
jaða betur:
»Atkvæðaréttur múgsins er múgsins
forræði eða miðlungsmannanna. Það
forræði hefir oftar en einu, sinni hleypt
óvinasæg inn á Frakkland, og óðara
en jafnaðarliðið verður hlutskarpara,
verður lýðræðið enn þá dýrara þjóð
vorri. Þegar hugtök múgsins eru orð-
in hans átrúnaður, stoða engin rök, að
cíeila við hann um trú hans er sviplík
fávizka og deila við hvirfilstorma.
Rað mun þykja nóg komið í einu
af svo góðu. En víst er margt gott
og íhugunarvert í þessari bölsýnu,frönsku
kenningu. En einu gleyma þessir góðu
höfuudar. Reir gleyma því, að lýðvalds-
stjórnin getur orðið góð og til bless-
unar — þegar hún á við, (og hvert
einasta stjórnarform á einhverntíma við
og tekur við völdum, hvort menn vilja
eða ekki, að því er sagan sýnir.) Og
öðru gleyma þeir. Rað er siðmenn-
ingin. Eftir því sem henni fer fram
hlýtur lýðveldinu að fara fram, eftir því
sem fleiri næntast, vex gildi cg rétt-
mæti atkvæðagrelðslunnar, Retta sann-
ar og sagan — saga Svisslands, Hol-
lands, Englands og Bandaríkjanna!
En hvert stjórnarform er hvor-
fyeggja 1 senn: nauðsyn og — hugsjón.
Ekkert er fullkomið, né nær hugsjón-
inni: Oangurinn er þessi — eins og
kunnugt er —: Frá einveldi eða harð-
stjórn til þjóðstjórnar, og svo aftur
gegnum óstjórn og róstur til einveldis,
unz enn er snúið við. Þjóðveldi Orykkja
og Rómverja komst svo langt að verða
fyrirmynd bæði á miðöldum og æ síðan.
En það sem varð þeim til falls, var
framar öllu það, að allur þorri manna
í hverri lýðvaldsborg voru ánauðugir,
réttlausir mansmenn. Rrældómsmúg-
urinn, eða hans líkar, urðu að vinna
fyrir hina frjálsu borgara, er svo spilt-
ust sakir hóglífis og þráttana, unz þeir
urðu dugmeiri þjóðum að bráð. —
Hvert stjórnarform fær aldrei að bless-
ast til lengdar, því veldur breiskleiki
bæði þeirra, sem fyrirskipa og hinna,
sem eiga að hlýða. En sumu valda styr-
jaldirnar. Svona er veraldarsagan.
En svo eg að endingu nefni aftur þá
Friðrik 6- og þann konung, sem vér
nú þjónum, þá býður oss hinn fyrnefndi
að athuga ástand vort undir hans ein-
veldi, og bera það saman við þjóðar-
Og þingræðisstjórn þá, seni vér nú eig-
um við að búa. Munu allir skynsamir
menn skjótt komast að þeirri niður-
stöðu, að hversu vel og ráðvandlega,
sem Friðrik 6. reyndi til að stjórna oss,
þá var það hvorttveggja, að það tókst
misjafnlega, enda þótti vorri vaknandi
þjóð sú stjórn æði ófullkomin og ónóg
fyrir tímann, þótt friður héldist og vilji
konutigsins væri betri og meiri, en sum-
ir kölluðu vitsmuni hans. Nú er sú
ógnarbreyting á komin, sem óhætt mun
að segja, að ekki hafi fengið nógu
langan vaxtartíma — þrátt fyrir nreira
en hálfrar aldar undirbúning. Enda
reynist hvert stjórnarform því varanlegra
og farsælla sem það er eðlilegar tilorð-
ið. Englendingar hafa lofað tímannm
að skapa sitt. Og svo gerðu feður vor-
ir. Nú er ný stjórnar- og þjóðlífsöld
runnin og alt á tjá og tundri; þjóðin
glaðvakandi, og vinnur nú ’ hvort stór-
virkið — en líka glapræðið (eins og
bannlögin!) á fætur öðru. Ressari stór-
breyting ber nú að taka með ráðdeild
og stillingu; tíðin er ínáttug, og stór,
og á meðöl og tækifæri í framtíðinni
fyrir höndum, sem alt getur jafnað.
Lofum mönnum að brjóta af sér horn-
int það er ekki víst að þar vaxi aftur
hættuleg horn!
En förum gætilega með lýðveldíð, að
ekki verði það frakkneskt einveldi! Trú-
um miður hinu háttiofaða <þingræði»
en skynsamlegum kosningum! Á því
ríður lífið, að senda ekki «hrossakaup-
menn» á þing, heldur gætna, guðrækna
vitsmunamenn, sem hvorki láta dáleið-
ast utan þings né innan, og fylgja þeim
einum skoðunum, sem hrein sannfær-
ing sjálfra þeirra og skyldan við Guð
og ættjörðina fyrirskipar. Ráðvendnin
þarf ekkert tál að óttast. Honesty is the
best polity (o: Ráðvendni er hin bezta
pólitfk— þjóðstjórn og þingræði), segja
enskir menn.
M. J.
Forspá.
Merkilega-vel segja sögur vorar frá
draumspökum mönnum, forspáum og
framsýnum. Frá Landnámu og niður í
gegn um allar helztu fornsögurnar er
mikill og margvíslegur fróðleikur gefinn
í þeim efnum, þar sem flestar aðrar þjóðir
eiga ekki annað að bjóða en lausar
sagnír og alþýðusögur. Drauma Quð-
lúnar Ósvífursdóttir' kannast allir við,
og eins draum Rorsteins Egilssonar fyr-
ir forlögum annarar merkiskonu sögu-
tímans, Helgu hinnar fögru, enda fyrir-
myndar sá draumur nákvæmlega alla
sögu Gunnlögs og Hrafns. ÞeirGestur
spaki og Njáll eru þó langfremstir allra
vorra framsýnu fornmanna. Forspá var
mjög tíð hér á landi —■ og hefir ávalt
verið, og eflaust tíðari en í flestum
öðrum löndum; mætti rita alllanga og
fróðlega bók um þá list eða andagift.
Væri og full þörf á slíku riti — fúll
þörf fyrir alþýðu vora, jafnt því sem
henni býðst slík kynstur af þjóðsögum
og allskonar dulrænum æfintýrum. Síð-
an spíritíska hreyfingin fór að aukast
og útbreiðast, ber meir og meir á fram-
sýnis- og forspársögum í útlöndum, enda
er þeim hlutum líkt varið og spiri-
tískum fyrirbrigðum, að þá má ekki
vísindalega þýða. í hinu fróðlega enska
vikublaði «Light« birtast annað veifið
framsýnissögur sem fullkomlega líkjast
íslenskum frásögum samskonar efnis —
líkjast svo vel, að nálega virðist óþarfi
að útbreiða þær hjá oss, þar sem við
eigum samkyns forspár- eða fyrirbrigða
sögur hundruðum saman. Alveg sama
gildir um draumsögur. Eða hvað
geta náttúruvísindin, með ailri þeirra
vizku, frætt oss nieira um þá, en önn-
ur hver amma eða fóstra kann og veit?
Rað eitt vita nú sálfræðingar vorra tíma,
að vitundarlíf manna er ótal sinnum
auðugra og dýpra en áður og alt fram
á þessa daga var ætlað. Nú sjá slíkir
fræðimenn að hin hversdagsiega vitundeða
«ég», manna, yfirtekur ekki helming —
kannske ekki nema lítinn part af því,
sem niðri fyrir býr og sjaldan nær yf-
irborðinu. Og svo dirfast merin að
fullyrða, að engin sál sé til.
Enskur prestur sagði nýlega í ræðu
sinni: »Ó þér lítiltrúaðir«! það ávarp
þarf oftlega að minna þá menn á, sem
sí og æ aftra öðrum með hugleysi sínu
frá að hlýðaboðinu: «Leitið og þá mun-
ið þér finna;< eða trúa orðum Páls
postula: «Vitið þér ekki, að ótal þjón-
ustusamir andar eru ávalt umhverfis yð-
ur? Eða er hann (d: postulinn) að
meina illa anda. — Nú þegar höfum
vér öðlasttrú, grundvallaðaá nýrri reynslu
og þekkingu, að tilvera fjandans sé hjá-
trú og markleysa, en trúin á alvaldan
guð sé alsönn og að neisti hans guð-
dóms búi í oss. Og ennfremur, að sál-
ir vorra framliðnu vina, séu ekki fjarri
oss, og megni að gefa oss margar
vísbendingar, einkum ef vér sjálfir trú-
um því og leitum þess. Vér vitum, að
þessi trú hefir þegar orðið þúsundum
manna til huggunar og blessunar og
frelsað marga sárpínda sál frá æði eða
sjálfsmorði«.
En svo vér hverfum aftur að for-
spánni, má fullyrða, að sú gáfa sé enn
til og töluvert almenn, einkum samfara
fyrirbrigðum, hvort heldur menn verða
þeirra varir inn á við eða út á við.
Fátt hefir til borið, það sem sætt hefir
stórtíðindum í heiminum, að engir fyr-
irboðar hafi á undan því farið. Eða
hve margt mætti ekki nefna, ef fróðleik
skorti ekki? Nálega alla jarðskjálfta, kon-
unga og stórmennamorð (eins og Am-
eríkuforsetanna), svo og stóislys og ó-
farir, hafa menn, fleiri eða færri, dreymt
eða sagt fyrir. Líklegt er — segja marg-
ir sálfræðingar — aðgervöll tilveran og
geymarnir, sé alt fult af vitandi verum, er
vorar eigin vitundir sé eitthvað í sam-
bandi við, enda sameinist í nýju gerfi
eftir svonefndan dauða og renni saman
til stærri eða minni heilda. Sbr. rit W.
James. M. J.

Sfmfréttir til Norðra.
Ráðaneytið Holstein-Ledreborg
í Danmörku er farið frá og nýtt
ráðaneyti myndað af róttækum
vinstri mönnum (radikale Venstre).
Zahle, forsætisráðherra og
dómsmálaráðherra,
Kr. Krabbe, bæjarfógeti.
hermálaráðherra.
Nilsen Vennelev, prófessor,
kirkjumálaráðherra.
P. Munck, sagnfræðingur,
innanríkisráðherra.
Schavenius, skrifstofustjóri,
utanríkisráðherra.
Jensen Ougtved
samgöngumálaráðherra.
Weimann, konsúll frá Hamborg,
verzlunarmálaráðherra.
Edvard Brandes, fyrv. ritstjóri,
fjármálaráðherra.
Paul Christensen,
landbúnaðarráðherra.
Ráðaneyti Holstein-Ledreborgs
varð það að falli, að hann fór
mjög hörðum orðum um hægri-
menn í fólksþinginu danska fyr-
ir skömmu. Urðu hægrimenn af-
arreiðir og fengu hina aðra póli-
tísku flokka í þinginu er á móti
stjórninni voru, (róttæka vinstri
menn og jafnaðarmenn) til þess
að ganga í lið rneð sér, til þess
að gefa ráðaneytinu vantrausts-
yfirlýsingu.
Ath.
Hinn nýi stjórnarflokkur er tiltölulega
mjög fáliðaður á þinginu; hafaþeireigi
fleiri en 15 eindregna flokksmenn í
fólksþinginu en munu eiga víst fylgi
jafnaðarmanna, er þar eiga sæti 24, og
sennilega einhverra af flokksleysingjum
og hinum gömlu vinstri mönnum
(Christensensmönnum) Óhugsandi er
þó að þetta ráðaneyti muni eiga langa
lífdaga fyrir höndum, nema það leysi
fólksþingið upp og sigri við kósning-
arnar.
Lombroso er látinn.
Hann var ítali og nijög merkur rit-
höfundur. Frægustu rit hans eru sálar-
fræðisleg, einkum um áhrif sálarsjúk-
dóma á framferði manna og samband
þeirra og glæpa. Heldur hann því jafn-
vel fram, að allir glæpir eigi að meiru
eða minna leyti rót sína að rekja til
slíkra sjúkdóma. Hefir hann haft mjög
mikil áhrif á meðferð sakamála og hegn-
ingarlöggjöf síðari tíma.
Ráðgert er að koma á stöð-
ugum loftferðum milli Kaup-
mannahafnar og Hamborgar á
næsta vori.
Jóni Gunnarssyni verzlunar-
stjóra er veitt forstaða samá-
byrgðarinnar (laun 3500 kr.).
Flóra
kom í dag eftir 44 klukkustunda ferð
frá Rvík og hafði þó komið á 3 hafnir.
Meðal farþegja: Páll Jónsson yfirréttar-
málafærslumaður í Khöfn, stórkaupm.
R. N. Braun o. fl.