Norðurland - 29.03.1902, Page 2

múrvegg, er hlaðið hafði verið um-
hverfis eldstóna í eldhúsinu, viðlaust.
Bruninn sást út í Brekkutorfu
og þar ofan eftir, út að Lóni, og
yfir á Þelamörk, og komu menn
úr öllum þessum áttum til hjálpar,
en þá er þeir komu að Möðruvöll-
um, hafði öllu verið bjargað, er
nokkur kostur var á að bjarga,
enda má fullyrða, að allir, bæði
heimamenn og skólapiltar hafi gert
alt, er í þeirra valdi stóð, til þess
að bjarga, og bar ekki á ofsa-
hræðslu hjá neinum manni. Aðkomu-
lýðurinn gat því ekki annað gert
til gagns en hlaðið snjónum sunn-
an að íbúðarhúsinu og leikhúsinu
og hjálpað til þess að draga hálf-
brunna branda úr eldinum, en auð-
séð var, að hann var allur af vilja
gerður.
III.
Um upptök eldsins er það að
segja, að enginn vafi er á, að eld-
urinn hefir komið upp uppi á efsta
lofti í skólanum (hanabjálkalofti) ná-
lafegt kvistinum. Þá er Stefán kenn-
ari sprengdi upp dyrnar á kompu
þeirri, sem áður er getið um, var
hún full af reyk ög eldglæringum,
og þaðan barst eldurinn til kvists-
ins. Líkindi eru til, að kviknað hafi
á loftinu yfir kompunni, og hafi eld-
urinn breiðst þaðan til beggja handa.
Efsta loftinu var ávalt lokað, nema
þá er ofninn var hreinsaður á kvist-
inum, og hafði enginn maður komið
þangað upp, hvorki daginn, sem
brann, né næstu daga á undan.
Það mun því aldrei verða ljóst
með nokkurri vissu, hverninn kvikn-
aði í, en telja má víst, að kviknað
hafi í sóti í ofnpípu, eða ofnpípa
hafi bilað á einhvern annan hátt.
IV.
Möðrúvallaskóli var eign land-
sjóðs, og var vátrygður fyrir 30,000
krónur, en 1' þeirri vátryggingu hefir
leikhús skólans efiaust verið fólgið
og að öllum líkindum bókasafn hans
og aðrir munir. Mestu af því, sem
piltar áttu í skólanum, varð bjargað,
eins og áður er sagt, en þó mistu
fáeinir piltar bækur sínar og hirzl-
ur. Auk þess skemdust föt á all-
mörgum piltum við það að eldsíur
féllu ofan á þau og brendu á þau
göt. Auk pilta áttu þessir menn
eigur í skólanum að mun: Jón
Hjaltalín skólastjóri, Halldór Briem
kennari, Ólafur Davíðsson og Stef-
án kennari.
Að því, er snertir bækur skólans
og Jóns Iljaltalíns, þá er ekki hægt
að meta skaðann að fullu í svipinn.
Bókum þeim, sem bjargað var, er
hrúgað saman úti í kirkju, og eng-
in tök á að kanna, hvað til er, og
hvað týnt er, sem stendur, vegna
kulda og veðurhörku. Hjaltalín skóla-
stjóri mun samt hafa mist meginið
af bókum sínum og skólinn tæpan
helming af sínum bókum. Að vísu
varð bjargað tveimur dýrustu rit-
söfnum, er skólinn átti, sem eru
nálægt 400 kr. virði hvort um sig,
en margt brann þó og merkilegt,
meðal annars meginið af norræn-
um fræðibókum, er skólinn átti, og
var það ágætt safn að sínu leyti.
Eigur Halldórs kennara Briems
voru óvátrygðar, og má telja, að
hann hafi mist aleigu sína hérnorðan-
lands við bruna þennan. Það, sem
Ólafur Davíðsson miisti við brun-
ann, var og óvátrygt, og sumt
óbætanlegt, svo sem handrit, er
hann hafði að láni frá ýmsum mönn-
um og ýms handrit, er hann hafði
ritað sjálfur. Stefán kennari misti
talsvert af bókum og tvö handrit
merkileg. ITann varð og fyrir tals-
verðum halla að því leyti, að margt
af munum þeim skemdist, er bornir
voru út úr húsi hans. Sama er að
segja um muni þá, er bjargað varð
úr eigu Hjaltalíns skólastjóra. Hann
misti og vandað skrifborð með öllu’
því sem í því var. Eigur Hjaltalíns
voru vátrygðar, en menn vita ekki
hve mikið.
Manntjón varð ekkert við brun-
ann, og enginn meiddist að marki,
því að smárispur og smábrunasár
eru varla teljandi.
V.
Efrabekkingar að Möðruvöllum
áttu að eins eftir örfáa daga til
þess, er upplestrarfrí þeirra byrjaði.
Aftur áttu neðrabekkingar ekki að
fara að búa sig undir vorpróí fyr
en í miðjum aprílmánuði. Eftir því,
sem húsum er háttað að Möðru-
völlum, eru ekki tiltök til þess, að
kensla geti haldið áfram, en aftur
þótti vert að reyna til þess að sjá
svo til, að þeir piltar, sem vildu,
gætu átt kost á að taka próf í vor.
Amtmanni og Stefáni umboðsmanni
Stephensen, sem er settur sýslu-
maður í fjarvist Klemens sýslu-
manns Jónssonar, var gert viðvart
um brunann sama dag og skólinn
brann, og komu þeir út eftir sunnu-
daginn. Stephensen hélt rannsókn í
brunamálinu eftir því, sein frekast
var unt, en Páli amtmanni og Ste-
fáni kennara, sem er skólastjóri f
fjarvist Hjaltalíns, kom saman um,
að piltar skyldu fá leyfi til þess að
sofa á kirkjuloftinu, en lesa undir
prófið í tveimur herbergjum, er búa
skyldi út til lestrar í geymsluhúsi
Stefáns kennara, og svo skyidi próf
verða haldið, eins og vant er, annað-
hvort að Möðruvöllum, ef tíð leyfði,
eða þá á Akureyri, ef ekki vildi
betur til. Tvær fyrstu næturnar
eftir brunann var 14—i6°frostC.
og blindhríð, og þótti piltum því
ekki lostsvæft í kirkjunni fyrir kulda
sakir. Sumir hafa jafnvel orðið
lasnir. Stefán kennari hefir því tek-
ið það til bragðs, að rýma til í
húsi sínu til þess að útvega svefn-
rúm handa þeim piltum, sem veik-
ari eru fyrir, en þeir, sem treysta
sér betur, eiga að halda áfram að
sofa úti á kirkjulofti, enda er það
engin frágangssök, ef svo vel færi,
að veður hlýnaði. Til þess, að breyt-
ingum þeim verði framgengt að
Möðruvöllum, sem á þarf að halda,
þarf smiði og smíðatól innan af
Akureyri, en ekki eru nein efni til
að þeir komist út eftir í veðri því,
sem nú er, þótt frost sé talsvert
minna en verið hefir.
VI.
Bruni þessi er hinn fimti bruni
að Möðruvöllum, er sögur fara af.
1316 brann klaustrið og kirkjan,
og var því kent um, að munkarnir
hefðu ekki verið vel gáðir. Nóttina
milli 6. og 7. febrúar 1826 brann
amtshúsið alt, og varð litlu bjargað,
en menn komust nauðulega af. Frið-
rik konungur sjötti gaf þá nýtt
amtmannssetur, og var sú bygging
kölluð Frederiksgave eða Friðriks-
gáfa. Hún brann aftur aðfaranótt
21. marzmánaðar 1874. Sumarið
1880 var skólinn bygður í amt-
mannsseturstóftunum, og nú er
hann kominn veg allrar veraldar.
Möðruvallakirkja brann 5. marz
1865, og má því með sanni segja,
að Möðruvellir hafi verið sannkallað
brunabæli eftir því, sem gerist hér
á landi.
jsiorðlenzkir skólar.
Eftir Stefán Stefánsson.
III.
Satnkvæmt hinum gildandi lög-
utn utn Möðruvallaskólann ber að
kenna þar þessar námsgreinar: ís-
lenzku, dönsku, ensku, sögu og
landfræði, einkum þó landfræði
og sögu landsins, ásamt yfirliti
yfir löggjöf þess í landsrétti og
landsstjórn; reiktiing, rúmfraíði og
landtnæling, einfalda dráttlist og
í náttúrufræði meginatriðin úr
mannfræði, dýrafræði, grasafræði,
steinafræði, jarðfræði, eðlisfræði og
efnafræði; sörtg og leikfimi.
Alt þetta eiga þrír tnenn að kenna
alóundirbúnum mönnum á fjórtán
mánuðum tæpum! Allir,sent nokk-
ura hugmynd hafa um kenslu og
skóla, hljóta að sjá, að þetta nær
ettgri átt. Námstíminn er að vísu
eftír lögunum samtals 15 mánuð-
ir, en þar frá ganga hin lögboðnu
leyfi, sem eru ekki minna en mán-
uður bæði árin. Til þess unt væri
að kenna eitthva^ af nátnsgrein-
unutn uokkurn veginn, hefir svo
verið gripið ti! þess óyndisúrræðis,
að sleppa nokkurum af hinum lög-
boðnu námsgreinutn. Pær greinar,
sem aldrei hafa verið kendar að
neitiu ráði eru lanámœling, drátt-
list og leikfimi. Söngfræði hefir
ekki verið kend nú í 8 ár og
söngkenslan verið mjög af skorn-
um skamti, að eins 1 tími í viku.
Er þetta þeim mun bagalegra, sem
sumar af þessum greinum, t. d.
dráttlist, tná telja hinar sjálfsögð-
ustu og nauðsynlegustu í hverj-
urn almennum skóla. — En ein-
hverju varð að sleppa og þá urðu
þær greinar helzt fyrir því, sem
kennararnir treystust sízt til að
kenna.
Eins og áður er ávikið, hafa
fleiri æsk* inngöngu á skólann
en rúm hefir verið fyrir svo mörg-
utn hefir orðið að vísa frá. Sakir
rúmleysis hefir skólinn því ekki
getað fullnægt þörfinni. Án auk-
ins kostnaðar hefði verið hægt að
kenna 'U fleiri pilturn, ef rúmleysi
hefði eigi hamlað. Vegna ónógs
tfma og húsnæðis hafa þannig
ekki orðið nánda nærri full not
að fé því, sem til skólans ltefir
verið varið. Pessu hefði átt að
vera búið að kippa í lag fyrir
löngu, en það hefir verið látið
slarkast svona fram á þennan dag.
Okkur hættir svo við »að láta
slarkast'1 og kennutn efnaleysi oft
um, þó að ólagið sé í rauninni
margfalt dýrara en lagfæringin. —;
En nú megum vér ekki láta
það dragast lengur að bæta úr
þessum brestum. Það verður að
lengja skólatímann svo, að kensl-
an geti komið að viðunandi not-
um og það verður að auka svo
húsrúmið, að þeir geti notið kensl-
unnar, sem vilja, svo fé það, sem
til skólans er varið árlega, notist
svo vel, beri þattn arð, setn fram-
ast er unt. En það þarf líka að
bœta húsrúmið. Skólahúsið hefii'
frá byrjun verið afar-óhentugt sem
skólahús og mundi hvergi í hin-
um mentaða heimi þykja við-
unandi. Skal eg, hvenær setn þess
er óskað, rökstyðja þetta, ett hér
er ekki rúm til þess. Til þess skól-
inn yrði Norðlingum og Austfirð-
ingum, sem nú nota hann mest,
að enn meira gagni, væri æskilegt,
að hann stæði í því sambandí
við latínuskólann, að piltar, sem
útskrifuðust úr honutu, gætu hald-
ið viðstöðulaust áfrarn í lærða-
skólanum. Þó yrði þetta að vera
aukaatriði og tnætti tneð engU
móti hafa óholl áhrif á skólanu
sent æðri alþýðutnenningarskola’
Eg sé heldur ekkert á rnóti því
sem ýtnsir merkir menn hér norð-
anlands hafa hreyft, að veita skól-
anum rétt til að halda stúdenta-
próf og jafnvel að veitt væþ
eitthvert fé til þess að halda upp>
kenslu í þeim greinum, sem lærði
skólinn kendi fratn yfir þennan
skóla. Væri þetta til hins mesta
hagræðis fyrir menn hér í nær-