Norðurland - 30.05.1903, Qupperneq 1

NORÐU
Ritstjóri: Einar Hjörleifsson.
36. blað.
Akureyri, 30. maí 1903.
II. ár.
Yindlar með verksmiðjuverði.
Margar sortir, frá verksmiðju
herra H. Th. A. Thomsens
í Reykjavík
eru til sölu á 'Apótekinu á Akureyri í
i/i — 1/2 og 1/4 kössum, MEÐ VERK-
SMIÐJU VERÐI.
Til sýnis er verðlisti frá Thomsen
því til sönnunar, að vindlarnir séu seld-
ir með verksmiðjuverði .
Vindlarnir verða AÐEINS SELDIR
MÓT PENINGUM ÚT í HÖND, en
ekki í viðskiftareikning neins manns.
Akureyrar Apótek þ. 29. Maí 1903.
O. C. Thorarensen.
JCýr umboðsmaður fyrir
„STAR“
í Þingeyjarsýslu,
Helgi P. Hjálmarsson prestur
að Helgastöðum.
Hann hefir nóg eyðublöð, tekur á
móti umsóknum manna og iðgjöldum,
og gefur allar nauðsynlegar upplýs-
ingar.
Þingeyingar!
Snúið yður til hans sem fyrst og trygg-
ið líf yðar eftir einhverri af hinum á-
gætu töflum félagsins. Sérstaklega vil
eg mscla fram með töflunni nr. 4, a.
B. Þorsteinsson.
Skrifstofa og afgreiðsla
„Norðurlands“
er í Aðalstrœti 8
(sama húsinu og að undanförnu)
uppi á lofti.
Siöfræöiskensla á Frakklandi.
Eftir Steingrím Matthíasson.
í flestum löndum er gott sam-
komulag inilli ríkis og kirkju. Á
Frakklandi er þessu öðruvísi farið,
því þar hefir nú um langan tíma
staðið barátta mikil milli stjórnar-
innar og katólsku kirkjunnar. Hvorir-
tveggja vilja ráða alþýðumentuninni
þar í landi. Kirkjan er mjög auðug
af löndum og lausafé og á skóla
út um alt land; í þessum skólum
hefir öll kenslan verið bygð á kat-
ólsk-kristilegum grundvelli; klerkar
og nunnur hafa ráðið öllu fyrir-
komulagi kenslunnar og hagað henni
eins og þeim hefir þótt bezt koma
heim við kreddur kirkjunnar. En
rikið á einnig skóla út um landið;
þar er kenslunni öðru vísi fyrir-
komið; en aðalmunurinn er sá, að
þar fer engin trúbragða kensla fram,
en í stað þess er kend borgaraleg
siðfræði, sem ekki styðst við nein
kristileg trúaratriði. Pannig hefir al-
þýða manna fengið uppfræðingu í
tvenss konar ólíkum skólum á síðustu
20 árum og hefir alt gengið nokk-
urn veginn friðsamiega þangað til
í fyrrasumar.
Þá urðu ráðaneytisskifti á Frakk-
landi; ráðaneytið, sem kent er við
forseta þann er Combes heitir, kom
til valda. Eitt af þeim málum, setn
það setti efst á dagskrá og vildi
styðja sem mest, var: að hnekkja
klerkavaldinu. Því hefur líka orðið
vel ágengt, þar sem bæði þing og
stjórn hafa nú samþykt lög, er svifta
kirkjuna öllum yfirráðum yfir kat-
ólskum skólum, en heimila ríkinu
alla skipun kennaraembætta, en hvorki
nunnur né klerkar mega kenna, heldur
veraldlegrar stéttar menn, sem stjórn-
in samþykkir.
Þetta hefir katólskum mönnum
sviðið sárt og 2000 skólar hafa ekki
viljað hlýðnast þessum lögum. Stjórn-
in hefir því skipað að loka þeim
fyrst um sinn. Ætlun stjórnarinnar
og frjálslynda flokksins, sem orðinn
er í meira hluta á þinginu, er sú,
að bola öllum kristindómi burt sem
undirstöðu undir siðferðis uppfræð-
ingu í skólunum, en reyna að láta
alstaðar komast á sama fyrirkomu-
lag kenslunnar og áður var og er
í skólum ríkisins, sein áður er um
getið. Ástæðurnar fyrir þeim eru
þessar:
Hin franska þjóð hefir ýms trúar-
brögð og mikill hluti hennar er
skynsemistrúarmenn og trúleysingj-
ar. Það er hlutdrægt af stjórninni,
sem kappkostar að gera öllum jafnt
undir höfði, að styðja fremur einn
trúarflokk en annan. Þess vegna
viljum vér afnema alla trúbragða-
kenslu úr skólunum. Vér getum að
eins boðið aukreitis tilsögn í hinum
og þessum trúbrögðum, þeim, sem
sérstaklega óska eftir því. Hinsveg-
ar verður skólinn að veita börnun-
um holl ráð og leiðbeiningar, er að
gagni koma í hinu daglega lífi.
Meginatriði þess siðferðis, sem öll
mentuð ríki krefjast eða að minsta
kosti óska eftir að allir þegnar sínir
uppfylli í daglegri breytni, eru að
miklu leyti sameiginleg eign allra í
hinu þroskaða þjóðfélagi. í þessum
siðferðislegu frumatriðum er fólgin
sú lífsspeki, sem mannkynið með
löngum tíma hefir aflað sér. Margra
alda reynsla hefir sýnt, að með því
að fylgja þeim varð líf manna far-
sælast. En þau eru eigi bundin við
nein trúarbrögð og breytast ekki, þó
trúarskoðanirnar breytist. Trúarbrögð-
in hafa tileinkað sér þessi atriði og
fléttað þeim inn í sín boðorð, við
það hefir siðfræðin orðið nátengd
trúnni, en þessu veldur tilviljun ein.
Það er nú skylda ríkisins að láta
kenna börnunum að breyta rétt og
vel, en þetta á að gerast á skyn-
samlegan hátt, með því að sýna
fram á með góðum og gildum rök-
um, að það sé þeim fyrir beztu, en
eigi með því að hóta þeim hegn-
ingu í öðru lífi, ef þau óhlýðnast
gömlum mannasetningum og biblíu-
boðorðum.
Með þessu móti verða siðgæðis-
hugmyndir barnanna bygðar á fast-
ara grundvelli, sem stendur stöðugri,
þegar þau síðar meir kasta trúnni,
eins og oft vill verða, en ásamt með
trúnni sleppa þau einnig þeim sið-
ferðisboðorðum, sem byggjast á trú
eingöngu.
Þetta eru nú skoðanir stjórnarinnar
og fríþenkjaranna á Frakkiandi og
má geta nærri að klerkarnir séu á
öðru máli, enda reyna þeir setn mest
rná vera að spilla fyrir hinni nýju
siðfræðiskenslu.
Margir franskir vísindarnenn hafa
á seinni árum starfað að því, að
koma hinni nýju siðfræðiskenslu í
gott horf, en þetta er vandi mikill,
því aðferðin er ný og þeir sjálfir
verða að ríða á vaðið. Margar bæk-
ur hafa verið sarndar í þessu efni,
misjafnlega góðar. Eina af þeim, sem
þótt hefir skara fram úr og nú er
notuð í skólunum, hafa þeir Aulard
og Bayet satnið. Eg býst við, að
mörgum þyki gaman að heyra eitt-
hvað úr efni þessa rits.
Bókin byrjar á útskýringu á mis-
muni góðra og illra gjörða. „Þau
verk eru góð, sem oss eru rrytsam-
leg þ. e., sem gera oss hamingju-
sama. 111 þau, sem eru oss skaðleg,
þ. e., sem gera oss óhamingjusama.
Það má því segja, að siðfræðin kenni
oss, hvernig vér skulunt breyta, til
þess að verða hamingjusamir." Því
næst er tekið frarn, að eins og þau
eiturefni eru til, sem eru góð á
bragðið, og eins og heilsulyf geta
verið bragðvond, þannig geta þær
gjörðir, sem í fyrstu virðast mjög
hugnæmar, seinna reynst mjög ó-
happasælar, aftur aðrar, sem virðast
óviðfeldnar, orðið mjög nytsamleg-
ar. Það er takmark siðfræðiskensl-
unnar, að kenna mönnum að gera
þennan greinarmun.
Til frekari skýringar rnálinu eru
sagðar ýmsar dæmisögur og innan
um textann er fjöldi af myndum, er
ganga í líka átt.
Þannig tekur nú bókin áil íhug-
unar hinar algengu dygðir og ó-
dygðir í daglegri breytni, og tilfær-
ir ýms dæmi; mörg þeirra eru tekin
úr veraldarsögunni og æfisögum
merkra manna. Víða er málið krydd-
að hnyttilega orðuðum setningum
frægra rithöfunda og heimspekinga,
frá elztu tímum fram til vorra daga.
Þar ægir mörgu saman; dæmisagan
um týnda soninn stendur á sömu
blaðsíðu og snrásaga eftir Maupas-
sant; þar er vitnað til Tolstoy, Mar-
cuss Aureliuss og Voltaires o. f. 1.
Með þessu móti verður bókin mjög
skemtileg og fróðleg. Einn kafli
bókarinnar er um trúbrögð og trú-
bragðafrelsi. Hann byrjar nreð því
að fræða nrenn unr, að vísindin hafi
enn þá ekki getað ráðið þá gátu,
hvað um mann verði eftir dauðann;
þess vegna hafi menn gert sér ýms-
ar tilgátur þar að lútandi og bygt
fjöldairrarga loftkastala. Surnir lrafa
lraldið, að nreð dauðanunr dæju þeir,
en aðrir hafa trúað, að þá mundu
þeir standa augliti til auglitis eilífri
og alfullkoininni veru, er þeir nefndu
„guð". Þeir lrafa enn fremur trúað,
að guð þessi launaði mönnununr
ilt og gott og þess vegna ættu þeir
að heiðra hann og tilbiðja. Helztu
trúbrögðin eru þessi: Brairma- og
Qyðingatrú 3000 ára gömul hvor-
tveggja, Buddatrú 2500, Kristindóm-
urinn 1900 og Múhameðstrú 1300
ára gömul. 500 miljónir manna eru
Búddatrúar, 464 iniljónir kristnir,
208 miljónir Brahmatrúar og 200
miljónir Múhatneðstrúar. Öll þessi
trúbrögð taka til íhugunar nrálefni,
sem menn geta ekki haft neinn
skilning á; þess vegna getur inaður
annaðhvort valið á milli þeirra eða
öldungis slept því að hallast að
nokkurum sérstökum trúbrögðum.
Því næst er talað um trúbragða-
frelsi, og farið mörgum hörðum
orðum um ofstæki í trúarmálum.
Þessu til skýringar eru tilfærð dæmi
úr sögunni, um ofsóknir kristinna
mantra í fornöld og galdrabrennur
á miðöldunum og hin mörgu trú-
arbragðastríð. Auðvitað er margt í
bókinni svipað og í öðrum eldri
siðfræðiskenslubókum, svo sem um
skyldurnar við foreidrana, föðurland-
ið og náungann. Föðurlandsástin er
lofuð rnjög, en þó er vel tekið fram,
að ofar þjóðinni standi tillitið til
alis mannkynsins. Bókin reynir að
vekja óbeit á stríðum og styrjöld-
um, reyndar sé þjóðin neydd til að
verjast, og það duglega, ef á hana
er ráðist að fyrra bragði, en annars
eigi meirn ekki að sækjast eftir ó-
friði, því í því sé engin fremd. Það
er ekki laust við að bókin geri
sumstaðar gys að hinum gamla
vígahug og írægðargorgeir hinnar
frönsku þjóðar. í kaflanuin um
stríðin stendur þessi klausa:
„Ef einhver segði yður þá sögu,
að allir kettir í einhverju stóru landi
heföu safnast þúsundum sarnan á
stórri sléttu, því næst hefðu þeir
tekið að mjálrna, eins og þeir væru
af göfiutn gengnir og síðan ráðist
hver á annan, en eftir bardagann
hafi 9 — 10,000 kettir legið dauðir í
valnunr, munduð þér þá ekki
segja: „Hvaða bannsett uppátæki í
köttunum." En ef nú hundar og
kettir segðu oss, að þeir berðust
vegna „ærunnar", munduð þér þá
ekki skellihlæja að heimsku ves-
lings dýranna. Og þó er munurinn
á oss og þeim einungis sá, að dýrin
beita tönnum og klóm, þar sem vér
notum vígvélar, sem tilbúnar eru
af miklu hugviti til þess að veita
hver öðrum svo banvæn sár, að
blæði til ólífis."
I'il þess að vekja áhrif þessarar
hugvekju, er bardagamynd eftir