Norðurland - 05.12.1903, Page 2

42
-Á‘l-
önnur lönd, sem íslendingar verða
nú að sætta sig við? íslendingar
þurfa sannarlega ekki að skammast
sín. Sá kemur tíminn, er þeir verða
ekki eftirbátar annarra.
Aðrar hliðar eru á málinu, sem
ekki má ganga fram hjá athugun-
arlaust. Hver sem mikið hefir ferð-
ast í öðrum löndum, hlýtur fljót-
lega að hafa komist að raun um
það, að ekki eru allar sveitir í hverju
landi eins og menn gera sér í hug-
arlund, eftir því, hve mikið það
land hefir látið til sín taka í við-
skiftum veraldarinnar. þjóðverjar eru
taldir hafa mikla umsýsluatorku.
Samt eru á Þýzkalandi margar
„dauðar" sveitir og borgir; alt er
þar í mjög fornfálegu og vand-
ræðalegu ástandi. Á Frakklandi er
enn meira um þetta. Menn geta orð-
ið alveg steinhissa á því, hve mik-
ill munur er á París og mörgum
sveitum á Mið-Frakklandi, sem eru
eins og skornar út úr liðnum öld-
um. Jafnvel á Englandi eru til fá-
breytilegar sveitir; einkum reka menn
þar augun í falleg, frjósöm land-
flæmi, þar sem ekki er nema beiti-
land og nokkur tré og svo doða-
leg, hálftæmd smáþorp. Og jafnvel
í Bandaríkjunum, þar sem atvinnu-
harkið er á hæsta stigi, hefir við-
skiftastraumnum ekki tekist að soga
allar sveitir inn í hringiðu sína, ekki
einu sinni í görnlu austurríkjunum;
þar hittast sveitir, sem viðfeldin
værð hvilir yfir, og þar sætta menn
sig við það, sem þeir geta aflað
sér til lífsuppeldis með gamla lag-
inu. í litlum löndum, eins og Sviss,
Belgíu og Hollandi, þjappast fólkið
saman og þar myndast nokkurs
konar miðdeplar starfseminnar, sem
samsvara hinum þéttbýlu iðnaðar-
svæðum stóru landanna, og það á
alls ekki við að jafna þeim saman
við lönd, sem eru margfalt víðáttu-
meiri, þar sem umsvif lífsins lenda
á sérstökum blettum og dauf svæði
eru inni á milli. Noregur hefir góða
og gilda ástæðu fyrir því að vera
enn ekki kominn svo langt, að
Kristjanía og verksmiðjurnar við
Raumelfurmynnið hafi þanið sig út
yfir 325,000 ferhyrningsrastir. Þegar
gætt er að þeim tálmunum, sem við
hefir verið að stríða, hafa Norðmenn
komist eins vel áfram og þeir beztu,
og betur en ílestir aðrir. Danmörk
er engin sönnun fyrir því, að þessu
sé ekki þannig farið, ekki að eins
vegna þess, að hún er svo miklu
minni en Noregur og þéttbýli þar
svo miklu meira, heldur og vegna
hins, að hún hefir aldrei verið ein-
stæð heild í hagfræðilegum skiln-
ingi, heldur að töluverðu leyti runn-
ið saman við nágrannann sunnan
við, eins og Sviss hefir runnið og
rennur enn saman við nágranna
sína fyrir norðan, vestan, austan og
sunnan. Vitaskuld er það satt, að
vér getum meiru afkastað en vér
höfum enn gert. En það er ekki
rétt að gera jafn-mikið úr seinlæt-
inu og tornæminu eins .og gert
hefir verið og áeggjanir og lof á
oftar að sjást en hingað til. Og svo
að vér hverfum aftur til íslands að
lokum, skal þetta tekið fram: Þar
þarf á útlendri aðstoð að halda og
útlendu fé til þess að þoka þjóð-
inni út á framfarabrautina, sams
konar aðstoð og sams konar fé
eins og afskektir landshlutar fá í
Noregi og í öðrum löndum frá
miðdeplum starfseminnar. Komi þessi
aðstoð svo um muni, munu íslend-
ingar innan skamtns sannfæra heim-
inn um það, að þeir eru engir ætt-
lerar.
%
Bœkur.
Frá Bókmentafélaginu
er komið: Tímaritið 24. árg., Skírnir
og Sýslumannaœfir 2. b., 4. h. Ókomið
er: Landfrœðissagan 4. b., íslands-
sagan 2. b., 2. h., og síðasta heftið
af Þjóðsögusafninu.
Félag þetta hefir nú lengi staðið í
sömu sporum — stirðnað frá öllum
snúningum og stórræðum; það er
mestmegnis vfsindalegt atvinnufélag
sérstakra manna, sem vinna að útgáf-
um bóka, er aldrei enda — eða þá
afar-seint. Enda vex lítið vegur þess
eða félagatalan. En þó er fjárhagur
beggja deilda hinn bezti, eins og
reikningar þess sýna, og vel borgar
félagið árstillögin.
Eg skal þá segja kost og löst á
aðalritum þess, — eins og mér þykir
rétt:
1. »Skírnir«, eftir Jón Ólafsson
býður enn sem fyr andríkan og vel
saminn inngang, nú á 5—6 blöðum,
en alt hitt um hvert land fyrir sig
gerir fáa fróðari, þó það hafi þann
kost að vera stuttort. Danmörk og
Norðurlönd standa enn aftast og met-
ast um 1 eða 2 blaðsíður! Er höf.
enn þá »Dánenfresser«, eða því segir
hann oss ekki fleira frá þeirri þjóð,
sem er samþegnar vorir og ann oss
alls góðs ? Eða —því hættir ekki þessi
Skírnir? Blöðin eiga hér eins og í öðr-
um löndum að færa oss allan Skírnis-
fróðleik — og gera það líka —við hver
áraskifti.
2. Landfræðissagan er orðin eins
konar fjölfræðisbók (magasín), sem
sýpur upp megnið af öllum landsins
fróðleik, enda er víða staklega skemti-
lega skrifuð, en málalengingin er öll
úr hófi; menn kafna í þeim fróðleiks-
kynstrum og vita svo hvorki upp né
niður.
2. Sýslumannaæfirnar eru þó enn
þá lengri og ruglingslegri — fyrir al-
þýðu, án innganga og yfirlits, og öll-
um þorra lesenda hefndargjöf. Því fé-
lagið á líka að vera mentunarstofnun
fyrir alþýðu. Að vísu hefir mikilli þekk-
ingu í ættfræði, nákvæmni og skarp-
skygni verið varið til að bæta rit
Boga, einkum af Hannesi Þorsteins-
syni og hinum unga ættfræðingi Jósa-
fat; en formið er óhafandi.
3. íslandssagan. Hennar skal síðar
getið —þegar hún berst oss í hendur.
4. Tímaritiðe:r fróðlegraí ár en þaðhef-
ir lengi verið. Þar er fyrst á boðstólum
andríkar ævisögur tveggja frægustu
skálda — Tennysons og V. Hugos —
og lítil sýnishorn af skáldskap þeirra
á íslenzku. Á þýðingar þær Iegg eg
engan dóm, því »einn krumminn á
ekki að kroppa augun úr öðrum«, og
sá sem ritar þekkir, hve torvelt er að
þýða listaverk. Jarðfræðisgrein Helga
Péturssonar er gagnmerkileg, en mér
ofvaxin um að tala. En sjálfur sá eg
í æsku heilar hrúgur af skeljum í sand-
flögum uppi á Skógafjalli undir Vaðal-
fjöllum í Þorskafirði, nálega 1800 fet-
um yfir sjávarmál.
Æfisaga Þormóðar Torfasonar eftir
síra Janus er tímabær, vel sögð, en
nokkuð þur, og engin lína (á íslenzku)
tilfærð úr ritum þessa fræga landa
vors. Það þarf sálfræðing til að lýsa
slíkum mönnum, svo þeir komi fram
úr þokunni.
Fyrirlestrar Pryiz prófessors um
skógræktina eru ágætir og yndislegir
— eins og hann er sjálfur.
En merkasti kafli Tímaritsins er
Æfi Bjarna konferensrdðs eftir sjálfan
hann. Hún var samin á dönsku, en
virðist vera mæta vel þýdd. Ritið er
og merkilega vel samið í sjálfu sér,
og álit það á höf., sem ofan á verð-
ur hjá lesandanum, kemur furðu vel
heim við hinn gamla almanna róm um
þennan merkilega embœttismann. Því
frásögnin lýtur mest að hans embætt-
isreynslu, og endar eftir forsetastarf
hans á hinu fyrsta alþingi 1845 og
heimkomu úr siglingu 1847, þegar
hann hafði mist sjónina. Sagan endar
því meir en 30 árum fyrir dauða hans,
og er það vöntun, ef enginn viðbætir
fylgir bráðlega, því að saga Bjarna er
ósamin enn af öðrum.
Bjarni konferensráð hefir verið með
mestu vitsmunamönnum sinnar tíðar á
íslandi og mannkostamaður; trúfastur,
fastlyndur og grandvar, en jafnframt
afarséður, varkár og nærfærinn, allra
manna skarpvitrastur; lipur eða stirð-
ur, eftir því sem honum virtist við
eiga. Fræðimaður allmikill, einkum í
lögum og sögu, og snillingur í um-
boðsstjórn og embættisfærslu. Enda
skorti hann þar ekki skólann og fyrir-
myndirnar, því hann varð snemma arf-
þegi og félagi hinna síðustu (og beztu)
einveldisvitringa Dana; sýnir það bezt
atgerfi hans og kosti, hversu flestir
hinir beztu höfuðsmenn í stjórnarráð-
unum, eins og Mösting, Moltkarnir,
spekingurinn A. S. 0rsted og ýmsir
fleiri, sýndu honum vaxandi velvild
og sóma. En kátlegt finst oss nú, þeg-
ar höf. hringsnýst með oss í Rentu-
kammerinu með þess úreltu grautar-
gerð með íslandsmálin. Er oss sem
vér sjáum hinn lága og hnellna ís-
lending standa þar í vitringaþvögunni
með sárbeittu glotti um varirnar, enda
kemur hans meðfædda kýmni óvart en
allvíða fram. — Dómar hans um menn
eru að sjá mjög hreinskilnir, en held-
ur strangir um suma, að oss finst nú,
einkum Stephensenana, því oss tekur
sárt til þeirra, sökum ágætis þeirra,
þó menn væru. En réttlætiskrafa höf.
hefir verið köld og ströng, enda má
ekki gleyma tíma og tilhögun: Alt
innlent og þjóðlegt hér — allir dug-
andi menn — ekki að nefna stórmenn-
ið Magnús í Viðey — var þyrnir í aug-
um stjórnarráðanna í Khöfn, en sjálfir
þektu þeir ekkert né gátu — þó vel
vildu. Ein prýði æfisögunnar er hin
innilega elska og rækt höf. við æsku-
vini hans og liðsemd við þá. Fáir ís-
lendingar hafa með meiri ráðvendni
og stilling hafið sig til hærri virðinga
en hann. *Integer vitœ« má ávalt standa
yfir leiði Bjarna konferensráðs.
Matth. Jochumsson.
Altarisganga
fer fram hér í kirkjunni annan sunnudag,
13. þ. ni. Prófastur Jónas Jónasson em-
bættar.
„Á allra-neðsta þrepinu.“
Gera má ráð fyrir, að ýmsir kunni
miður vel ummælum herra Havstads
um oss íslendinga í grein þeirri, sem
nú er bundinn endir á hér í blaðinu.
Sennilega furða líka sumir sig á
henni. Því er líkast, sem vér íslend-
ingar höfum gert oss það að stöðugri
reglu að færa inn í tekjudálkinn hjá
oss alt það lof um oss, sem vér höf-
um náð í hjá annarra þjóða mönnum.
Það hefir rækilega verið til fært í
blöðum vorum. Og oss hefir ekki
þótt neitt athugavert við það. En
jafn-föst regla hefir það verið, annað-
hvort að ganga þegjandi fram hjá því,
sem vér höfum komist á snoðir um,
að að oss hefir verið fundið, eða þá
geta þess í því skyni einu að hugga
sjálfa oss með því, hvað aðfinslurnar
væru vitlausar.
Hr. Havstad tekur nú allóþyrmilega
á oss að þvf leyti, að því fer mjög
fjarri, að hann dragi fjöður yfir, hvern-
ig komið er fyrir oss. Hann segir
hlífðarlaust, hverjum augum á oss sé
litíð úti í menningarlöndunum. Og að
nokkuru leyti samsinnir hann því.
Hann telnr auðsjáanlega alveg árang-
urslaust að neita því, að ísland sé
orðið yfirleitt langt aftur úr öðrum
þjóðum, og að í hagfræðilegum skiln-
ingi sé Island eins og »samsafn allra
norskra sveita, sem eru á allra-neðsta
þrepinu í menningarstiganum«.
En þrátt fyrir þennan vitnisburð
lítur hann á oss bróðuraugum. I hans
augum erum vér eins og hans eigin
þjóð, með sömu hæfileika og sömu
framtíðarvouir. Oss hefir vantað öll
skilyrðin önnur en hæfileikana til þess
að komast áfram. Þess vegna hefir
ekki getað hjá þvf farið, að vér drægj-
umst aftur úr, eftir hans skoðun. Líf
vort hefir orðið svo fábreytilegt, að
skifting vinnunnar hefir ekki komist
á; þess vegna höfum vér ekkert get-
að lært til hlítar. Oss hefir vantað á-
hrif frá öðrum löndum. Oss hefir vant-
að peninga frá öðrum löndum. Oss
hefir vantað samgöngur við önnur
lönd. Oss hefir vantað samgöngur
innanlands. Og oss hefir vantað stjórn,
sem ynni að því að koma oss út á
menningarbrautina.
Það væri mikil fásinna að taka því
illa, sem um oss er ritað hjá öðrum
þjóðum með svo miklum skilningi á
högum vorum. Það, sem þessi höf.
segir, er í raun og veru ekki annað
en það, sem framfaramenn vorir hafa
verið að segja nú hvert árið eftir
annað. Því hefir stundum verið tekið
með þykkju. En sá tími ætti nú að
vera um garð genginn, er menn þola
ekki að horfa framan í sannleikann og
hlusta á umræður um málefni sinnar
eigin þjóðar.
Einmitt það, sem nú er verið að
gera og tala um í höfuðstað þjóðar
vorrar, bendir eitt meðal annars á, að
ekki sé vanþörf á að reyna að gera
sér ljóst, hvernig vér stöndum.
Útlendingar flykkjast hér upp að
landinu, fleiri og fleiri með hverju
árinu, til þess að draga auð fjár upp
úr sjónum við strendur vorar. Þeir
koma hingað úr góðum löndum. Þeir
eiga á ýmsan hátt örðugt aðstöðu.
Fjarlægðin veldur þeim mikils kostn-
aðar og örðugleika. Og þeir njóta hér
ekki sömu hlunninda við rekstur at-
vinnu sinnar eins og íslendingar. Samt