Norðurland - 12.03.1904, Blaðsíða 2

Nl.
Stú/kan dána.
[Atburðir þeir, sem’f knúð^hafa skáldið til þess'|að'.yrkja þetta tilfinningaríka kvæði,
hafa nýlega orðið norður á Tjörnesi. Það er þessi gamla og ljóta saga, sem því miður
er alt af ný með dálitlum smábreytingum: Ung og efnileg stúlka iofast manni, hann
strýkur frá henni þungaðri, hún elur barnið fyrir tímann, verður brjáluð og deyr. —
Hefir þetta vakið hina mestu gremju þar nyrðra og hlýtur að gera það, hvar sem það
spyrst — Ritst.]
A þorranum verður mér þunglyndis-gjarnt,
er þóknunar-málefnin dvína,
og þess vegna get eg nú gengið af leið
og grátið við moldina þína.
Eg þekti þig lítið og sjaldan þig sá,
en sagan þín varir í minni,
sem væri hún blóðstöfum rituð og rist
í rjáfrið hjá hvílunni minni.
Þó fórnarlamb taki sér fannbreiðan vor,
er flestöllum gjarnast að þegja.
A eyðihjarninu er alla tíð rúm
fyrir aumingjann — til þess að deyja.
En hvers vegna verða menn úti svo oft?
Af einangrun, — fylgdarmannsleysi.
Þeir leggja upp slyppir á viðsjálan veg
og vita’ ekki af nokkuru hreysi.
Að segja til veganna, vanrækt er oft,
þó víst ekki séu þeir beinir.
En blygðun og hrelling og bölvun sé þeim,
sem brýtur þær mannúðar greinir. —
Hún treysti á þann, sem að táldráttinn vann
og teygði ’ana á hálustu gljána,
úr sjálfsvaldi hennar til síngirni hans,
úr sólskini í húmglætu mána.
í einlægni kvenlegri er afsökun stór
—• þó auðtrygnin svívirðing hljóti —.
Og yfir þig legg eg minn eggtrausta skjöld,
ef einhver vill berja þig grjóti.
í guðs bænum legðu þig, harka, á hnén
og hrynji’ um þig skúrir af tárum
á dáleiddu meyna, sem veiðibráð varð,
en vaknaði flakandi í sárum.
í örlagahríðinni úti hún varð
og einmana, verð eg að segja.
En sá sem var skyldugur, sína leið fór;
hann sveikst um og lét hana deyja
í barnsfararnauðum og örvita eymd.
Svo endaði’ hún gönguna sína.
Hvort getur ei sjálfselskan gugnað um sinn
og grátið við hvíluna þína?
í einlægni krjúptu nú, hroki, á hnén
og hjartanu ornaðu í gráti
hjá útförnu stúlkunni, er vitstola varð
og veik þá úr harðasta máti; —
er horfin í burtu frá harðýðgisströnd
og hjartnanna fordyri köldu. —
Eg sá hana, fanst mér, er seinast hún hvarf
í sólfarsins ljósbrota-öldu.
bebr. 04. Guðmundur Friðjónsson.
auðvitað hefi eg ekki næga þekkingu
til að dæma um þetta um alt land;
en eg hvorki skil það eða trúi því,
nema eg fái órækar sannanir í hendur.
Vitanlega eru skólarnir ekki eins
góðir og þeir gætu og ættu að vera;
langt frá því; en þá er að reyna að
finna þá galla, sem standa þeim fyrir
þrifum, og laga þá. Þetta á að vera
hlutverk okkar mestu og beztu and-
ans manna.
Sízt skal því neitað, að þeir séu
talsvert margir, sem í skóla ganga
sér og þjóðfélaginu til lítiilar nytsemd-
ar; en það er mfn föst sannfæring, að
þetta sé þó alls ekki aðalreglan. Sem
betur fer munu skólarnir, þrátt fyrir
alla sína ófullkomleika, hafa skilað
meiri hluta nemenda frá sér sem nýt-
ari mönnum en þeir áður voru.
Eg skal geta þess, að eg á hér að
eins við alþýðuskóla vora, en ekki
hina æðri skóla.
Aðalefnið í grein fyrgreinds höf.
virðist mér vera þetta: þekkingarskort-
urinn er ekki verstur, mentunin er
góð og blessuð með öðru góðu, en
fyrst af öllu eru >peningar<, »þjóðar-
auður<.
Það er satt, að við íslendingar er-
um fátæk þjóð, verðum að eignast
meiri peninga, meiri þjóðarauð. En á
hvern hátt? Með því að rœkta og bœta
landið. »Vér eigum of fáa menn, sem
gera önnur eins handarvik og Skúli
Thoroddsen hefir gert á Bessastöðum
og Stefán kennari á Möðruvöllum,«
segir höf. Þetta er nákvæmlega rétt.
Við ræktum Iandið ekki nokkura vit-
und með tómu heimastjórnargargi eða
þó við sitjum við að skrifa upphrópun-
armerki, heldur með starfandi höndum.
En þessar starfandi hendur verða að
stjórnast af mentuðum anda, svo fram-
94
arlega sem starfið á að bera happa-
sæla ávexti. Það er alls ekki einhlítt,
þegar um framleiðslu og aukinn þjóð-
arauð er að ræða, að þræla sem mest
líkamlega; öll vinna verður að byggj-
ast á grundvelli skynseminnar og þekk-
ingarinnar.
Og svo vil eg spyrja: Hvers vegna
eru slíkir menn sem þeir, er höf. til-
færir, gagnlegri þjóð sinni en aðrir?
Hvers vegna standa þeir fremstir í
flokki með að rækta og byggja landið ?
Af því að þeir hafa meira andlegt víð-
sýni en aðrir, af því að andi þeirra
er vakandi og starfandi, af því að þeir
hafa þekkingu, áhuga og vilja í ríkulegri
mæli en aðrir; landið grær í kringum
þessa menn, af því þeir eru mentaðir.
Þess vegna segi eg: mentun og
þekkingu fyrst af öllu; það er hið
fyrsta skilyrði fyrir andlegri og líkam-
legri vellíðan hverrar þjóðar; þjóðar-
auð eignumst við aldrei, nema sem
ávöxt eður afleiðing andlegrar menn-
ingar.
Það, sem því fastast kreppir að þjóð-
inni, er að minni skoðun þetta: Þekk-
ingin er einsýn, áhuginn dofinn, vilja-
krafturinn lamaður. Þetta eru stærstu
sárin á þjóðlíkama okkar.
Hvað getur t. d. lýst meiri menn-
ingarskorti en það, að bændur lesa
ekki alment það rit, sem ræðir þeirra
eigin málefni? Eg á við Búnaðarritið.
En hver ráð eru til að lækna þessi
sár? Vitanlega verður það ekki gert
í fljótu bragði.
Höf. virðist hafa fremur litla trú á
utanförum bændaefna. Sjálfsagt eru
þær heldur ekki einhlítar til að hefja
þjóðlíf vort á hærra stig; en eg efast
ekki eitt augnablik um það, að þær
geti gert mikið í því efni. Framfarir
vorar verða að byggjast á samverkun
ýmsra afla, sem verða að vinna í rétt-
um hlutföllum, og utanfarirnar verða
þar áreiðanlega að koma til greina.
Og svo framarlega sem höf. hefir rétt
fyrir sér í þvf, að >skóli lífsins« sé
sá bezti skóli, eða lffsreynslan sá bezti
kennari, sem eg efast alls ekki um,
þá hljóta utanfarir að hafa afarmikla
þýðingu fyrir oss, því allar miða þær
að því að afla oss meiri lífsreynslu,
koma oss upp úr »fyrsta bekk« í
þessum sameiginlega skóla okkar allra.
Hve mikið mun t. d. landið hafa
grætt á utanfórum Torfa í Ólafsdal?
Eg hygg erfitt að meta það til pen-
inga. Hitt á sér vitanlega oft stað>
að utanfarir ýmsra mishepnast og
verða að litlu eða engu gagni; en
fyrir það má ekki leggja árar f bát.
En þó að skóli lífsins sé í raun og
veru sá bezti skóli, sem við eigum
kost á að njóta fræðslu í, þá hefir
hann þó einn galla, ef galla skyldi
kalla, fram yfir ríkisskólana; hann gerir
miklu hœrri kröfur til allra nemenda
sinna en allir aðrir skólar og hegnir
ætíð óþægilega stranglega öllum þeim,
er illa lesa kenslubókina — lffsins bók
— og illa taka eftir orðum og aðvör-
unum kennarans — lífsreynslunnar. Þar
er ekkert tillit tekið til þess, á hvaða
þroskastigi nemandinn er, hvort hann
er vel eða illa undirbúinn. Þetta hafa
menn fyrir löngu fundið og þess vegna
eru ríkisskólarnir til orðnir; þeirra
hlutverk er að undir búa nemendur
undir þenna stóra alheimsskóla, kenna
þeim stafrof þeirrar listar, sem nefnist
að lifa, svo færri skökk spor verði stig-
in, þegar komið er út í skóla lífsins.
»Varðar mest til allra orða, að undir-
staðan rétt sé fundin*. Undirstaðan
er og verður að vera uppfræðing og
meðferð æskulýðsins.
Allir vita og viðurkenna, í hve
megnu ólagi þetta er nú á tfmum.
Allir hljóta að viðurkenna, að þeir,
sem hafa uppfræðing og uppeldi æsku-
lýðsins á hendi, séu flestir langt frá
því, að vera starfa sínum vaxnir. Þess
vegna hafa mentavinir fundið, hve
nauðsynlegt væri að stofna hér góðan
kennaraskóla, þar sem kennaraefni ættu
kost á að afla sér sérþekkingar um
það, á hvern hdtt beri að kenna hverja
námsgrein, svo fræðslan verði nemand-
ans eigin eign, og hvaða tök verði
að hafa til að leysa úr dróma, efla
og styrkja alt hið fegursta og bezta,
er býr 1' barnssálinni. Þetta er tak-
markið, sem vér eigum að keppa að,
að ala upp nýta menn með vakandi
áhuga, víðtækri þekkingu og öflugum
vilja; þetta er sá grundvöllur, sem
allar framfarir vorar verða að byggjast
á, hið öflugasta meðal til að byggja
og rækta landið. Og náum vér þessu
takmarki, þá munum vér eignast þjóð-
arauð.
Mjög varhugaverð virðist mér þessi
setning fyrgreinds höf.: »Ef náttúran
stendur á höfði, hljótum vér einnig
að standa á höfðinu«. Meiningin í
þessum orðum mun vera sú, að harð-
ærið hljóti að setja bændur og búalið
á höfuðið í efnalegu tilliti.
Það er satt, að ekki verður ráðið
við náttúruöflin á þann hátt, að menn
geti kyrt storm og lækkað sjó; en
haldist þekkingin og fyrirhyggjan í
hendur, þá mun oftast mega draga
svo úr skaðlegum afleiðingum þeirra,
að við fáum staðist, að það sé ekki
sjálfsagt, að vér verðum, að vér hljót-
um að leggja oss flata, þó að náttúr-
an ygli sig um stund. Mér finst það
hljóti að vera samboðið skynsemi og
ákvörðun mannsins, að hann að miklu
leyti sjái við og sigrist á árásum náttúr-
unnar. Jósep gat ekki við það ráðið,
að harðærið gengi yfir Egiptaland, en
hann spornaði við því, að það setti
Iandsbúa á höfuðið, með því að safna
í forðabúr á góðu árunum.
Fyrnefndur höf. segir nú reyndar,
að bændur hafi ekki efni á að vera í
heyfyrningum, en eg þykist geta sagt
með jafn-miklum rétti, að bændur hafi
ekki efni á öðru en vera l heyfyrning-
um; það er að segja, af því að efna-
hagur bænda er ekki betri en hann
er, verða þeir að tryggja sér einhvers
konar varasjóð á góðu árunum, er þeir
geta gripið til, þegar að þrengir og
uppskeran bregst, svo að þeir þurfi
ekki að setja allan fjárstofn sinn í
voða.
Auðvitað er hægt að gera þetta
með fleiru en blátt áfram heyfyrning-
um. Þess vegna hefir t. d. verið stung-
ið upp á, að pantaður væri rúgur til
skepnufóðurs o. s. frv. En hver svo
sem þessi tryggingarsjóður er, verður
hann að stafa frá hinu sama, fyrirhyggju
manna og sparsemi á góðu árunum.
En allir vita, hvernig þetta gengur.
Flestir lifa og láta I góðu árunum
eins og þau aldrei muni þrjóta. Og
þó ætti þúsund ára reynsla að vera
búin að kenna okkur til fulls, að harð-
ærin koma eins áreiðanlega við og við
og nóttin fylgir deginum og gera ekki
boð á undan sér. En þó horfa menn
ráðþrota og undrandi hver framan í