Norðurland - 29.09.1906, Page 1

NORÐURLAND.
Ritstjóri: Sigurður Hjörleifsson, læknir.
4. blað.
Akureyri, 29. september 1906.
VI. ár.
Ritsíminn.
Þegar þetta blað Norðurlands
kemur út stendur til að búið verði
að opna ritsímasambandið frá Reykja-
vík til Seyðisfjarðar og þaðan til
útlanda.
Eru þá þrír kaupstaðir landsins
og nokkurir helztu verzlunarstað-
irnir komnir í hraðskeytasamband
* við umheiminn, auk þess sem sam-
band er fengið milli þessara staða
innbyrðis.
Óneitanlega er þetta merkisat-
burður, einn af merkustu viðburð-
unuin í sögu þjóðar vorrar, síðan
vér fengum fjárforræði.
Hér er ekki rúm né staður til
þess að rita sögu þessa merka máls,
þó hún sé að mörgu fróðleg.
Rúm 50 ár eru nú liðin síðan
fyrst var gefið einkaleyfi til síma-
lagningar hingað til lands. Það leyfi
fekk Shaffner herforingi í Banda-
ríkjunum.
Eftirtektavert er það fyrir oss ís-
lendinga, að það sem fyrir honum
vakti og mörgum öðrum leyfishöf-
um eftir hann, þar á meðal Mikla
norræna ritsímafélaginu, var ekki
það að koma íslandi í samband
við umheiminn, heldur hitt að nota
landið sem millistöð á leiðinni til
Kanada. Hugsunin nákvæmlega sú
sama sem hjá Marconifélaginu nú.
Fyrir 50 árum síðan var ísland tal-
ið jafnþýðingarmikið fyrir ritsíma-
sambandið, eins og það er nú fyrir
loftskeytin, þó síðasta þing ekki
vildi færa sér þá þýðingu í nyt.
Sjálfra vor vegna mættum vér víst
óska þess að þessi þýðing landsins
fyrir loftskeytin mætti standa sem
lengst, en sjálfsagt er því varlega
treystandi.
Fyrir 15 árum síðan komst hrað-
skeytamálið fyrst inn á löggjafar-
þing þjóðar vorrar. Flutningsmenn
þess voru þeir Skúli Thoroddsen
og Jens Pálsson. Það sem sérstak-
lega vakti fyrir þeim var það, hve
það væri ónógt að fá hraðskeyta-
samband við umheiminn, ef ekki
kæmist á jafnframt samband innan-
lands. Smátt og smátt þokast málið
áfram. Rannsókn er gerð að tilhlut-
un Mikla norræna ritsímafélagsins
á landlínunni milli Seyðisfjarðar og
Reykjavíkur, þingið Iofar ákveðnum
styrk til 20 ára og jafnframt snúast
hugir manna að því að rétt sé að
leggja þráðinn upp til Austurlands-
ins í stað Reykjavíkur.
Að því er vér vitum bezt var
það dr. Valtýr Quðmundsson, sem
fyrst kom það til hugar að leggja
þráðinn til Austurlandsins og bar
það mál upp við M. n. r. Félagið
tók því máli vel og bauð að leggja
300,000 kr. til landsímans, ef það
mætti leggja símann þangað í stað
R.víkur; kostnaðarmunurinn svona
mikill á því að leggja símann til
Austurlands í stað Suðurlands, eða
ef til vill nokkuru meiri, auk þess
sem félagið gat gert sér miklu
meiri vonir um tekjur af samband-
inu, ef vissa væri fyrir því, að síma-
samband kæmist yfir alt land, en
ef það næði að eins til höfuðstað-
arins.
Reyndar fekk dr. Valtýr mikla ó-
þökk hjá ýmsum fyrir þessi afskifti
sín af málinu, einkum hjá þeim
mönnum, er til þess urðu síðar að verja
þessa ráðagerð sem kappsamlegast,
þó ástæður og atvik væru breytt
orðin og mjög í þá átt að ráðlegt
væri að hugsa til annarar hraðskeyta-
aðferðar, að minsta kosti yfir hafið.
Annaðhvort viidu þeir hafa sæsím-
ann til Reykjavíkur eða í grend við
hana, eða þá að öðrum kosti bíða
eftir loftskeytasambandinu, sem eng-
inn mun þá hafa treyst sér til að
spá um, hve lengi þyrfti að verða.
Ekkert skal hér um það dæmt,
hve mikil alvara þeim hafi verið
með loftskeytasambandið heldur. En
ekki verður sagt að kapp þeirra á
því að ófrægja loftskeytasamböndin
á síðastá þingi bendi neitt eindregið
í þá átt, að þeim hafi getað verið
mjög mikið áhugamál að fá þau
mörgum árum áður, þegar enginn
hér vissi að hverju gagni þau mættu
verða. .
En tímarnir breytast og menn-
irnir með þeim.
Strax þegar ráðherra vor var
tekinn við stjórninni var hann ein-
dregið á því að lending sæsímans
á Austfjörðum sé skjótasti og ó-
dýrasti vegurinn til þess að koma
sambandinu á, eins og bréf hans
frá 30. júní 1904 til danska sam-
göngumálaráðherrans ber augljós-
lega með sér.
Samningur sá, er ráðherrann gerði
fyrir íslands hönd við M. n. r. er
kunnur Iesendum Nls. og deilan
um hann er mönnum Iíklega í
fersku minni. Margt var við hann
að athuga. Mönnum þótti hrapað
að honum að óþörfu og landið
bundið með fjárframlögum að fjár-
veitingarvaldinu fornspurðu, jafn-
framt því sem samningurinn veitti
Dönum óþarflega mikil yfirráð yfir
sambandinu. En mestu réði það þó
um óánægjuna, að mönnum var
kunnugt um að hægt væri að fá
fulltryggilegt loftskeytasamband yfir
hafið, er að öllu leyti gat komið í
stað ritsímans, samband sem vér
gátum átt full ráð á sjálfir. Að létt
mundi hafa veitt að fá þetta sam-
band fyrir tiltölulega lítið fé, ef
laglega hefði verið að farið, benda
fréttir þær er vér fluttum í síðasta
blaði, um væntanlega Marconistöð
hér á landi. Ekki fá þeir nú of fjár
frá íslandi fyrir hana og þó
keppist félagið eftir leyfi til að setja
hana á stofn, af því lega landsins
er því svo þýðingarmikil fyrir sam-
bandið við Vesturheim.
Vér tökum þetta fram hér, af
því sumir miður góðgjarnir menn
hafa verið að halda því að þjóð-
inni, að minni hlutinn á síðasta
þingi hafi verið andvígur hrað-
skeytasambandi yfir höfuð, hafa lát-
ið það í veðri vaka að mótspyrnan
gegn ritsímasamningnum hafi verið
sprottin af íhaldssemi. Sú kenning
er andstæð öllum sannindum og
mikla einurð þarf til þess að bera
hana fram, þar sem öllum er kunn-
ugt að minni hlutinn gerði ráð fyrir
hraðskeytasambandi, engu síður en
meiri hlutinn.,1 rauninni gegnir það
furðu og er það gleðilegur vottur
um þroska þjóðarinnar, hve lítil
mótspyrnan hefir verið hjá henni,
gegn hraðskeytunum, jafnvel þó
vissa sé fyrir því, að það eru einkum
sérstakar stéttir manna og það ekki
þær fjölmennustu, er aðallega hafa
þeirra not; auk þess sem bersýni-
legt er, að sá mikli kostnaður, sem
leiðir af sambandinu, hlýtur að hafa
í för með sér nýjar byrðar fyrir
þjóðina, ef hún á ekki að öðru
leyti að tefjast stórkostlega á fram-
farabrautinni.
En nú er þá sambandið komið
á, og þó margir hafi verið sár-
óánægðir yfir hvernig það komst á,
er eflaust enginn sá íslendingur, sem
ekki óski þess af heilum hug, að það
megi verða landinu til sem allra mestr-
ar blessunar. Vonin um að svo verði
þó, er það eina, sem sætt getur menn
við það, hve óviturlegar aðfarirnar
voru við undirbúning málsins.
Sjálfsagt getur símasambandið haft
afarmikla þýðingu fyrir oss íslend-
inga og orðið oss til mikillar bless-
unar, ef vér sýnum oss hæfa til að
færa oss það í nyt sem vera ber.
En eins verðum vér að gæta og
íhuga það vel.
Síminn hefir, ef svo má segja,
ekki að eins flutt oss nær umheim-
inum, en hann hefir, og jafnvel
miklu fremur, flutt umheiminn nær
oss. Nú þegar síminn er fenginn
veitir útlendingum miklu hægar en
áður að reka atvinnu hér við land,
nota sér þær auðsuppsprettur, sem
hér eru kringum strendur landsins,
einmitt þær auðsuppspretturnar, sem
nú sem stendur eru mestar og jafn-
framt auðtækastar.
Mikið hefir verið um útlending-
ana áður hér við land, en meira
verður það, þegar þeir geta notað
ritsímasamband. Þetta er alvarlegt
íhugunarefni fyrir oss og það því
fremur sem einmitt nú er að vakna
mikill áhugi á því í Danmörku, að
notfæra Iandhelgisréttinn hér við land
til hagsmuna fyrir Dani.
Eigum vér íslendingar ekki al-
gjörlega að verða afskiftir að þeim
gæðum, sem land vort hefir að
bjóða, verðum vér sjálfir, miklu
fremur en áður, að leggja hart á
oss til þess að afla þeirra. Því fleiri
skip sem vér sjálfir eigum á fiski-
miðum vorum, því færra verður þar
Hjartanlega þökkum við öllum,
sem með fégjöfum og fyrir-
höfn hafa reist veglegan minn-
isvarða á leiði síra Davíðs sál. Guð-
mundssonar.
Ekkjan og börnin.
um útlendingana. Vér hljótum að
geta staðið betur að vígi en þeir.
Ritsímasambandið gerir til vor
harðar kröfur. Qetum vér eða vilj-
um vér ekki fullnægja þeim, stuðlar
það til þess að gera oss að undir-
lægjum annara þjóða, stuðlar til
þess að afmá þjóðareinkenni vor,
strika oss út úr tölu þjóðanna. En
bresti oss ekki samtökin, dug og
áræði, ef vér getum fullnægt þeim
kröfum, sem sambandið gerir ti
vor, gerir það oss líka að meiri
mönnum og betri íslendingum.
%
Ný rit um náttúru íslands.
GuSmundur O. Bdrðarson:
Purpura lapillus L. i
hævede Lae paa Nord-
kysten af Island. (Vi-
densk. Meddel. fra den
naturh. Foren.i Kbhvn.
1906.)
Það er allnýstárlegt að sjá ritgerðir
strangvísindalegs efnis í útlendum vís-
indaritum eftir íslenzka bændur, ekki
sízt náttúrufræði. — í ritgerð þessari
skýrir höfundurinn, sem er ungur bóndi
vestur í Strandasýslu, frá því, hvar
hann hafi fundið sækuðungs tegund
þá, sem nefnd er f fyrirsögninni, í
jarðlögum ofan sjávarmáls, innan til við
Húnaflóa vestanverðan. Þar hefir víða
fundist mikið af ýmsum skeljum í
sand- og malarlögum 3 — 54 fet yfir
sjávarmál og alllangt frá sjó. Bein úr
hvölum, selum, fuglum og fiskum hafa
og víða fundist þar f jörðu, rétt undir
grassverðinum og afarmikið af reka-
við þó nokkuð hátt yfir sjávarmál. Er
þetta órækur vottur um það, að landið
hefir risið úr sjó síðan ísöld leið. —
Menjar þessar hefir höfundurinn rann-
sakað undanfarin ár, en söfn hans
hafa enn ekki verið athuguð af sér-
fræðingum, en vafalaust er ýmislegt
á þeim að græða. Sérstaklega hljóta
dýraleyfar þessar að gefa mikilsverðar
bendingar um loftslags- og sjávarhita-
breytingar hér norðanlands á tímabili
því, sem hér er um að ræða. Höf-
undur hefir t. d. veitt þvf eftirtekt,
að Purpura lapillus, sem mikið er af í
sancllögum frá 3 — 54 fetum yfir sjávar-
mál, lifir nú ekki við strendurnar þar
vestra og hefir ekki fundist hér fyrir
Norðurlandi. Aftur á móti er hann al-
gengur fyrir Suðvesturlandi. Af þessu
dregur höfundur þá ályktun, sem virð-
ist liggja beint við, að þegar lög þau
mynduðust, sem kuðungur þessi finst
í, þá hafi sjóhitinn í Húnaflóa verið
líkur því sem hann er nú fyrir sun'nan
og vestan land og samtímis hafi
landið smámsaman risið úr sjó að
minsta kosti um 50 fet þar sem kuð-
unginn sé nú að finna 3 — 54 fet yfir
sjávarmáli.
Vonandi er að höfundurinn geti haldið
áfram þessum og öðrum náttúruathug-
unum sínum. Hann hefir frá blautu
barnsbeini haft opið auga fyrir nátt-
úrunni og lifandi áhuga á að kynnast
henni sem bezt, svo það væri stór-
skaði, ef annarleg störf neyddu hann
til að snúa bakinu við henni.
St. St.