Norðurland - 09.03.1907, Qupperneq 2

Nl.
i io
mundu sumir vilja segja, en á því
verður enginn munur; ef lögin ættu
ekki eiginlega við ríkið, »Staten«,
skipuðu þau meðal annars ekki fyrir
um ríkisráðið, »Statsraadet«). Þess
vegna hafa ýmsir danskir stjórn-
málamenn haldið því fram, að þar
sem ísland sé innlimað (o: hluti
af danska ríkinu), þá hljóti Orvl. að
gilda þar eins og annars staðar í
ríkinu. F*eir hafa frá sínu sjónar-
miði haft mikið til síns máls, enda
þótt íslendingar ættu engan hlut
að samningu eða samþykt þeirra
laga. Aðrir Danir og þar á meðal
dönsku stjórnirnar hafa ekki viljað
berja það blákalt fram, þvert ofan
í eindregin andmæli íslendinga, að
Orvl. beinlinis giltu á íslandi; þeir
skoða það að því leyti sem íviln-
un og undanþágu, að íslendingar
hafa sérstaka stjórnarskrá um mörg
mál, er ísland varða. En frá ríkis-
ráðinu — miðstjórn ríkisins — er
hinu innlimaða landi, íslandi, eng-
in undanþága veitt — og getur
heldur ekki orðið; það verður að
hlíta þeim allsherjarákvæðum ríkis-
heildarinnar, sem Orvl. hafa skorð-
að. Óbeinlínis, ef ekki öðruvísi.
Þar kemur fram sú »stjórnarfars-
lega nauðsyn*-.
Orundvl. ákveða, að öll lög og
mikilvægar stjórnarráðstafanir skuli
koma í ríkisráð, berast þar upp
fyrir konungi; þar eiga allir ráð-
gjafar danska ríkisins sæti. Eftir
stjórnarfari og stjórnarskipun danska
ríkisins — Grundvallarlög. — er það
engum efa háð, að lög ríkishlut-
ans íslands var og nauðsynlegt
að bera upp fyrir konungi í ríkis-
ráðinu og ráðgjafi íslands hlaut
því þar að sitja, ásamt hinum ráð-
gjöfunum. En nú var búið að veita
íslendingum sérstaka stjórnarskrá,
sem hjá þeim átti að miklu leyti að
koma í stað grundvallarlaga ríkis-
ins, og ráðgjafi íslands (hinn nýi,
sérstaki, 1Q03) átti einmitt að fara
með þau mál, og eingöngu þau
mál, er stjórnarskráin fjallaði um
— svonefnd sérmál íslands. Hann
skyldi því skipaður eftir stjórnar-
skránni, en stæði ekkert í henni
um það, að hann skyldi vera í
ríkisráðinu, mundu íslendingar (á-
lyktuðu Danir) hyggja sig leysta
úr ríkistengslum, þar sem þeir einn-
ig aldrei hafa viljað kannast við
Grvl. En það var auðvitað ekki
tilætlunin að gefa íslendingum undir
fótinn með það, að skoða sig sem
sérstakt ríki. Smella varð því á-
kvæði um ríkisráðssetuna inn í
stjórnarskrána, til þess að losna við
allan kur.
Og Albjartur ráðgjafi ginti Is-
lendinga til að gleypa þá óheilla-
flugu.
það var »stjórnarfarsleg nauðsyn*,
nauðsynlegt samkvæmt stjórnartil-
högun ríkisins, og eftir 1903 einn-
ig viðurkent nauðsynlegt í sérmála-
stjórnarskipun íslands!
Með þessu ákvæði hafa íslend-
ingar viðurkent, að þeir væru inn-
limaðir í danska ríkið — fyr ekki;
á meðan það stendur í stjórnar-
skránni halda þeir áfram að viður-
kenna það í stjórnarlögum sínum
— lengur ekki.
Niðurstaðan verður: Ef ísland
er innlimað (o: hluti hins danska
ríkis), en líka einungis þá, þýðir
ekki neitt að fara fram á að fá
þessu breytt. Svar við spurningu
J. Ól.: »Hvað á að koma í staðinn?«
er á þessum grundvelli: Ekkert —
við höfum þetta eins og það er eða
eitthvað þvi um likt! —
Athugum nú hins vegar málið
með þeirri undirstöðu, að ísland
sé sérstakt ríki. Hvað kemur
þá í Ijós?
Allir íslenzkir stjórnmálamenn, fyr-
ir 1903, er heimtað hafa sjálfstæði
landsins, hafa í raun réttri barist
á þeim grundvelli, að ísland væri
sérstakt ríki. Peir hafa ekki nefnt
nafnið, ekki krufið það til mergjar,
hvað ísland væri. En barátta þeirra
hefði ella verið tilgangslaus; mark-
leysa ein að gera háar sjálfstæðis-
kröfur, ef þeir hefðu álitið landið
innlimað í danska ríkið. Enda hefir
því hreint og beint ávalt verið mót-
mælt af hálfu íslendinga, að svo
væri, að minsta kosti alt fram að
síðustu árum.
En hvað er ísland þá? Vitaskuld
sérstakt ríki. því höldum við fram.
Frá því sjónarmiði h'tum við á ríkis-
ráðsatriðið.
Við höfum heimild til þess, nokk-
urnveginn óáreitta frá Dana hálfu
(»ívilnun«, segja þeir), að fara með
stjórnarskrá okkar eins og okkur
þóknast. Við eigum þess vegna að
róa að því öllum árum, að ryðja
sem fyrst burt úr stjórnarskránni
þessu skaðræðisákvæði, innlimunar-
ákvæðinu, ríkisráðssetu íslandsráð-
gjafans; við höfuni það í okkar
valdi að hætta að viðurkenna inn-
limunina í stjórnarskránni, og það
verðum við að gera. Pví að á með-
an ákvæðið situr þar, stöndum við
illa að vígi í því að efla sjálfstæði
okkar. Við getum, ef í það fer,
notað >stjórnarskrána« sem vopn
til þess að ná okkar rétti, þeim, að
Danir viðurkenni ísland sérstakt ríki.
F*ess verðum við að krefjast. Það
getur ekkert samningamál orðið —
það er frumkrafa, sem annaðhvort
verður að fullnægja eða neita.
Sérríkið er hið eina örugga sjálf-
stæðisvígi; þar, og annars staðar
ekki, er von sigurs.
En að málefni hins sérstaka ís-
lenzka ríkis eiga ekki að koma í
ríkisráð Dana — það liggur í hlut-
arins eðli og um það getur engum
óbrjáluðum manni blandast hugur.
Þau eiga ekki meira erindi þangað
en t. d. dönsk mál í þýzkt ríkisráð.
Einir eigum við íslendingar að ráða
öllum okkar málum — með kon-
ungi; hitt er annað, að þau mál,
sem við treystumst ekki sjálfir að
hafa með höndum, getum við með
frjálsum samningum falið Dönum
að annast um. Og auðvitað verð-
um við að sætta okkur við afleið-
ingarnar af okkar ráðum og bera
ábyrgð á okkar athöfnum. Ef landið
væri innlimað, bæri stjórn danska
ríkisins ábyrgðina gagnvart öðrum
ríkjum og yrði því eðlilega að hafa
tilsjón með því, er við hefðumst
að. Sem sérstakt ríki höfum við
rétt til sjálfstæðis, en jafnframt
hvílir á okkur skylda til aðgæzlu
um það, að við gerum ekki á
hluta annara — sem í alvöru talað
er lítt hugsanlegt. Til þess höfum
við líka ráðgjafann (eða hvað sem
við nú nefnum okkar æðsta innan-
lands stjórnanda), að hann viti öðr-
um fremur deili á því, hvað langt
við megum fara, og segi til áður
en lög eru samþykt.
»Prófsteins«-spurningunni ber því
að svara frá þessu sjónarmiði svo:
Ráðgjafi (stjórnandi) íslands ber
málin upp fyrir konungi — einum —
á þeim stað, er konungur hefir að-
setur.
Hvernig staðnum að öðru leyti
er háttað, hvort húsrúmið er gam-
alt eða nýtt, skiftir víst ekki miklu!
Eins og menn sjá, hefir J. Ól.
(með »Lögr.« að leiðarstjörnu) ekki
>prófað« jarðveginn nógu ræki-
lega. Undir spurningu hans liggja
sem sé aðrar, er fyrst átti að bera
upp: Hvað er ísland? Innlimað eða
sérstakt ríki? Og hverir eru inn-
limunarmennoghverirsérríkismenn?
Peir er segja: »Kyr í ríkisráðinu*
eða hinir er segja: »Út úr ríkisráð-
inu«?
Pessar spurningar verða hinn
eiginlegi prófsteinn í »deilumálum
dagsins«!
Vill J. Ól. spreyta sig á þeim?
G. Sv.
5»
Heilbrigðismál í
Akureyrarhéraði.
Eftir skýrslu héraðslæknis 1906.
Arið 1906 var tiltölulega kvillasamt
hér í héraðinu. Fyrstu mánuði ársins
gekk allþungt kvef, allan síðari helm-
ing þess skarlatsótt, og auk þess
gerði taugaveiki, barnaveilci og misl-
ingar vart við sig. Þrátt fyrir þetta
hefir þó manndauði verið lítill. Lungna-
bólga, sem hvað flestum verður að
banameini, hefir lítt látið til sín taka.
Mislingar bárust hingað frá Fær-
eyjum í júlímánuði. Þeir fluttust á 2
staði, en læknir fekk fljótt að vita
um þá. Við einfalda samgönguvarúð
stöðvaðist veikin og er þetta ljóst
dæmi þess, hve auðvelt er að stöðva
veiki þessa, ef hirt er um að segja
til hennar.
Skarlatssóttin, sem tvisvar sinnum
hefir verði bæld niður hér í héraðinu,
fór nú um það þrátt fyrir allar ráð-
stafanir. Hún fluttist inn 1' Akureyrar-
læknishérað utan úr Siglufjarðarhéraði.
Veikin var mjög væg og oft óglögg,
fjöldi manna fekk lítið sem ekkert útþot
en fleiri flögnuð litið eða ekkert. Mátti
heita að á flestum stæði kvilli þessi
ekki yfir nema 1 — 2 sólarhringa, en
stöku sjúklingar lögðust þungt með
öllum einkennum þungrar skarlatssótt-
ar. Það er hafið yfir allan efa að sótt-
vörnin varð að engu fyrir þá sök eina
hve væg og óljós veikin var; menn
höfðu engan beig af henni, vanræktu
að segja til hennar og þektu oft og
einatt ekki sjúkdóminn. Sóttvörnin varð
flestum bagalegri en sjálf sóttin og
þessvegna var sóttvörnin vanrækt af
fjölda manna. Það átti og þátt í þessu,
að margir hugðu veikina rauða hunda
sökum þess hve létt hún var á flest-
um. En eigi að siður er það hafið yfir
allan efa að eingöngu var að ræða um
skarlatssótt. Rauðhundar hafa alls ekki
gert vart við sig hér í héraðinu. Það
er tvent sem læra má af skarlatssótt-
inni hér í þetta sinn: Hve árangur
sóttvarnar er algerlega kominn, undir
alþýðu og hve varúðarvert það getur
orðið að binda sóttvarnir við ein-
strengingslegan lagabókstaf og ákveð-
ið sjúkdómsnafn.
Berklaveiki er mjög almenn hér í
héraðinu og sýnist ekki fara þverrandi.
Alls hafa verið skrásettir á þessu ári
39 nýir sjúklingar, en heimilisfastir í
þessu héraði eru þó aðeins 25 og hafa
13 þeirra veikina í lungunum. Alls eru
í héraðinu um 30 sjúklingar með berkla-
veiki í lungum, en 30—40 með berkla-
veiki í öðrum líkamspörtum.
Holdsveiki fer óðum þverrandi og
eru góðar horfur á því að hún upp-
rætist hér innan skamms. Þó eru hér
sem stendur 8 holdsveikir menn í hér-
aðinu, en fiestir þeirra með slétta holds-
veiki og við sæmilega heilsu.
Sjúkrahúsið.
Aðsókn að því hefir verið í meðal-
lagi, sjúklingatala 151 og tala Iegu-
daga 3234. Af sjúklingunum er talið
að 84 hafi fengið fulla lækningu, 12
ófullkomnari lækningu, 18 nokkurn
bata en 26 engan, 12 dóu. Af þeim
sem dóu voru 9 aðfram komnir, eða
með algerlega ólæknandi sjúkdóma er
þeir komu á sjúkrahúsið.
46 stærri skurðir hafa verið gerðir
á áiinu og voru 13 þeirra holskurðir.
Þrátt fyrir aðsóknina að sjúkrahús-
inu hefir það komið í ljós, að það
getur ekki borið sig með þeim tekjum,
sem það hefir. Tekjuhallinn er þetta
árið á 2. þúsund krónur og stafar hann
að mestu af aðgerðum og endurbótum
á húsunum. Er það viðbúið að annað-
hvort verði sjúkrahúsið að fá frekari
styrk frá héruðunum eða landssjóði,
eða hækka verði daggjald sjúkling-
anna lítið eitt.
J'ugladráp og friðun.
Eftir
Guðmund Friðjónsson.
I.
Löndin þurfa að hafa tvent til að
bera, svo að þau geti heitið byggileg.
Þau þurfa að vera gagn-auðug og
fögur.
Hvorugt þetta má vanta, ef hugir
mannanna eiga að laðast að löndun-
um. Hver maður verður að hafa nœr-
ing sína, og augnayndi þar að auk, ef
hann á að geta unað hag sfnum.
Náttúran leggur þessi gæði til þeim
löndum, sem bygð eru, ýmist af skorn-
um skamti, eða í ríkulegum mæli, og
geta mennirnir bæði aukið þau og
rýrt.
Eitt af mörgu sem gerir landið
okkar byggilegt, er fuglaríki þess.
Fuglarnir eru til arðs og unaðar fjölda
manna.
Fuglabjörg.
Fuglabjörg og veiði við þau, eru
gullnámur þeim mönnum, sem ná til
þeirra. Vörp í úteyjum eru kölluð
cggver í fornum sögum og má vera,
að þar séu æðarvörp talin með.
Fornmenn deildu oft um eggverin,
og börðust um þau, með fullum fjand-
skap, svo mikils þótti þeim um þau
vert.
Ólafur konungur Haraldsson vildi
sölsa Grímsey undir sig og þóttist
mundi geta fætt þar her manns. Þess
gat Einar Þveræingur sér til um hug
konungs. Hann mun hafa litið girndar-
auga sínu til bjargsins einkanlega.