Norðurland - 12.10.1907, Side 1

NORÐURLAND.
Ritstjóri: Sigurður Hjörleifsson, læknir.
9. blað.
Akureyri, 12. október 1907.
J'dýir kaupendur
að
7. árgangi Norðurlands
fá í kaupbæti, eftir því sem þeir
sjálfir kjósa söguna
„Spæjarinn"
eða söguna
„Bandingini) á Sakhalíi)“.
Auk þess fá þeir ókeypis, meðan
upplagið hrekkur, það setn út er
konið af sögunni
„Eitur“
eftir Alexander Kielland. Sú saga
er talin ein af ágætust sögum
skáldsins.
Norðurland kostar að eins
3 Krónur.
Til útsölumanna Nl.s
Þeir háttvirtir útsölumenn blaðsins, er
eitthvað hafa óselt af 48. og 50. nr. 5. árgangs
Norðurlands, eru beðnir að gera svo vel
að senda blaðinu, á þess kostnað, öll þau
blöð er óseld eru, með því þessi nr. af
blaðinu er fyrir löngu útseld, en eftirspurn
mikil eftir þeim.
Sitt af hverju.
sem gengu í Akureyrarbæ um Ping-
vallafundinn, þegar eg kom þar með
Vestu að sunnan og áttu þær að vera
sprottnar upp í símanum og runnar
eftir honum endilöngum vestan að og
sunnan. Eg nefni að eins hitt, sem
Norðri mælti í garð fundarmanna og
fundarins. Hann furðaði sig mest á
tvennu: að fundurinn var kallaður
þjóðfundur og annað fekk hann sér
mjög til orða, það, að nefndarmenn-
irnir væru ekki þjóðkunnir mjög, þeir
sem gerða tillöguna í sambandsmálinu
á Þingvelli og mun hann hafa haldið,
að með þessum orðum væri þeim
hnekt í áliti þjóðarinnar.
Eg skal fyrst minnast á orðið þjóð-
fundur. Eg mun hafa sett það í Norður-
land í ferðasögubroti mínu, sem þar
kom í sumar og þykist eg geta varið
það mál. Eg fer auðvitað ekki í mál-
fræðisdeilu við Norðra, heldur er að-
eins um málsvenju að ræða í þessu
efni. Og málsvenjan er þessi, að kenna
við þjöð, það sem víðtækara er en svo,
að kent verði við sveit, sýslu eða fjórð-
ung. Norðri verður að játa það, að Þing-
vallafundurinn síðasti var ekki hrepps-
fundur, né sýslufundur, og heldur eigi
fjórðungsfundur. Hann var einmittþjóð-
fundur, af því að fleiri stoðir runnu
undir hann en aðra fundi í landinu.
Þingmálafundirnir, sem haldnió voru
s. 1. vor, víðsvegar um land, sýndu
það, að þjöðviljinn var samþykkur Þing-
vallafundarsamþyktinni og hún honum.
Fundur, sem hefir svo öílugan bakhjarl
og sóttur er úr flestum sýslum og
héruðum, hann er réttnefndur þjóð-
fundur, svo sem sú lýgi er réttnefnd
þjóð-lýgi, er gengur um land alt, enda
þótt blaðið sem flytur hana sé eigi
þjóð-blað að vitsmunum né rótfestu.
Þá var sú önnur ástæða gegn fund-
inum, sem Norðra gerði að gapuxa f
þessu máli, að nefndarmennirnir á
Þingvelli í sumar væru eigi þjóðkunnir
mjög! og því líklega litlir menn fyrir
sér.
Ritstjóri Norðra hefði átt að fara í
hendurnar — eg á við munninn —
á sumum nefndarmönnunum t. d. Ein-
ari Hjörleifssyni, Bjarna frá Vogi og
síra Guðniundi frá Gufudal. Honum
mundi hafa orðið að því, að þeir
munnar snúa þversum og eru þó ekki
vanskapaðir.
Síra Kjartan Helgason var fjórði
maður í nefndinni, ágætur maður að
viti og mannkostum. — Hann er einn
af hinum nafnkunnu Birtingaholtsbræðr-
um og efast eg um að ritstjóri Norðra
sé maður á móti honum á þann hátt,
sem fermingardrengur er gagnvart presti
-sínum — aukheldur þá meira. Magnús
Blöndal trésmfðameistari var fimti mað-
ur í nefndinni. Um hann veit eg það
með vissu, að hann gæti smíðað
með annari hendinni utan um ritstjóra
Norðra. Og þótt hann væri handalaus
gersamlega mundi honum vera auð-
velt að gera það með tungu sinni. —
Björn frá Gröf f Húnavatnssýslu var
sjötti maður í nefndinni. Hann hefir
flutt flókið mál fyrir rétti og þótti vera
æði sleipur og hefir þó þroskaat síð-
VII. ár.
an að líkindum. — Þá eru nefndar-
mennirnir taldir nema eg, sem þetta
rita. Og er það skjótast sagt, að eg
þykist vera jafnoki ritstjóra Norðra í
öllum góðum greinum og þó snjallari
í hvívetna — nema í því að koma
mér í mjúkinn hjá þeim mönnum, sem
hafa magann fyrir guð sinn og eta sig
framsetta.
Annars er við því að búast, að eigi
verði allir sammála í landinu, svo
mörgu sem nú viðrar og misjöfnu.
Við ritstjóri Norðra lifum í sínu and-
rúmsloftinu hvor og er þess vegna
við því að búast, að við skjótum upp
öndjnni misjafnlega. Hann mun hafa
komið í konungsherbergi í sumar og
verið við nafnbótaskömtunina. En eg
var á engi og »at erfiði.* —
Fleira er rætt í landinu en þjóðmál-
in, þótt þau láti hæst, og konungs-
koman, sem margmálgust hefir verið,
nú í sumar.
Eg leit yfir Frækornin hans Davíðs
Austmanns hérna um daginn, eftir póst-
komuna, og fann þar ritgerð eina, sem
var annarar náttúru en krossaveiting
og konungsferð. Ritgerðin er um heims-
enda og spádómana sem fjalla um
Ragnarök Biflíunnar. Davíð sýnir fram
á það í Frækornum sínum, að spá-
dómarnir sýni það berum orðum, að
nú sé komið að heimsslitum.
Hann telur upp alla spádómana, þá
sem um þetta efni fjalla — nema einn.
Hann nefnir ekki eitt stórmerkið, sem
komi á daginn áður en »veröld steyp-
ist«. Hann nefnir ekki þetta sem mig
II.
Einar Hjörleifsson reyndist getspak-
ur á Þingvallafundinum í vor, þegar
hann flutti tillögu nefndarinnar í Þing-
brekku. Hann gat þess þá, að margur
mundi verða til þess að líta illu auga
til þessa fundar og trúa því.um hann,
að hann væri afskræmi. Hann sagði,
að mörgum manni mundi í því efni
fara líkt og einfeldningi einum fyrir
vestan. Maður kom til hans og sagði
honum, að ljótt væri nú að frétta af
barninu, sem fæðst hefði þarna á bæn-
um, sem hann nefndi; það væri hræði-
lega vanskapað — þetta litla! munnur-
inn sneri reyndar þvers um og hár-
ramurinn út! — Fáráðlingurinn varð
alveg hissa á því hvað barnið væri
herfilega vanskapað og lét söguna ber-
ast boðleiðina.
Daginn eftir kom Reykjavíkin út og
sagði frá fundinum. Þá var spáfluga
Einars sprungin að nokkuru Ieyti. Rvík-
in talaði um fundinn svo sem þjóðar-
vanskapnað og endemi. En þó hafði
hún lappirnar fyrir sér, Reykjavíkin hans
Jóns, og varð eigi ber að flónskuhjali
um fundinn. En þegar kjaftatívan hún
Gróa á Norðraleiti mintist á fundinn,
þá rættist spá Einars fyllilega. Pá var
f’ingvallafundurinn orðinn vanskapning-
ur og vanskapnaðurinn var þessi: að
tuunnurinn sat þvers um á barninu
°g hárramurinn sneri út! —
Eg tala nú ekki um lygasögurnar,
8o
dafnaði á sinn hátt. Skólinn þreifst ekki; með hverju
árinu komst hann að raun um, að nemendum þeim
fækkaði, sem vakið gátu vonir að því er latínunámið
snerti. En aftur var nóg af röskum strákum, sem hættu
snemma og voru síðan í förum eða fóru til útlanda að
læra verzlunarfræði.
Hann sneri sér við og gekk út f gamla stóra garð-
inn hinumegin við húsið. Þar átti hann ofurlítinn trið-
aðan blett undir æfagömlu perutré; þar sat hann á
sumarkvöldum og tók í nefið hægt og gætilega. En
ekki þarna heldur — fráskilinn bænum og öllum heim-
inum bak við háa kirkjugarðsmúrinn—ekki þarna held-
ur fekk hann frið fyrir óværum og áleitnum hugsunum.
En hvað honum geðjaðist illa að öllu þessu — allri
þessari nýju annríku ákafatíð, og hún skelfdi hann —
skelfdi hann satt að segja eins og apturkippur og and-
legt hrun niður í siðleysisástand og svartnætti fávizk-
unnar — þessi lítilsvirðing á fornfræðanáminu, sem hér
og þar var tekin að koma í ljós.
En hann vildi ekki missa kjarkinn. Ennþá stóðu þeir
þó — guði sé lof! — gömlu fornritahöfundarnir, án
þess nokkrum manni hefði tekist að yfirstíga þá síðan,
gnæfandi hátt til himins um allar aldir, líkt og fagra
kirkjan þarna. sem gnæfði yfir þröngsetna, nærsýna
fiskiveiðabæinn alvarleg og tigin á svip. Og frá kirkj-
unni var nú eins og liði léttur andvari yfir rústirnar,
yfir skólann, yfir hann sjálfan um leið og hann stóð
upp frá beknum. Hughraustur eins og eftir bænagerð
gekk hann efldur af afli og trausti upp á lestrarstofu
sína til þess að þrýsta Tacitusi að enni sér.
— Og uglurnar trufluðu hann ekki; skólinn og bær-
inn var orðinn of stór og hávær fyrir þær; einusinni
77
lágu í leyni undir riðinu. Og eftir því sem ljósið þvarr
og húmið fól í gleymsku harðræðið um daginn, vökn-
uðu og efldust slitnir og óslitnir kraftar; og riddara-
skapur, órjúfandi vinátta, hugprýði og hetjudugur funaði
upp í æðisgengnum smáorustum og glaefrabrögðum,
sem aldrei gleymdist.
En um hljóð og kyrlát haustkvöld, þegar bækilaufið
lá f dyngjum neðan undir trjánum — meðan stormur
feykti því ekki á burt eða skólaþjónninn bar það inn
í reykingakjallarann sinn — þá komu Indíanar og veiði-
þjófar og læddust kænlega í skugganum, — eða konungs-
efnið var þarna á ferð, — ólánsmaðurinn Stúart, sem
braust móti ofsastormi og illviðri og stefndi á Ijósið í
kofanum hennar Betty Flanagan.
í hvert skifti sem kjallaradyrunum var lokið upp og
rauð ljósböndin lagði út á milli trjánna sáust mýmargir
hnatthöfðar sitja umhverfis eldinn í þungum stígvélum
og með stórkraga og járnspora; kápur þeirrá voru
hengdar til þerris umhverfis reykháfinn og löngu kross-
heftu sverðin stóðu upp við steinvegginn. Gamla Betty
lyfti upp kringlótta raðbrunna, tréhlemnum, og upp
úr stóra pottinum hennar lagði sterka lykt af sauða-
kjöti, káli, jarðeplum og kryddi, sem alt var þarna
soðið saman — uppáhaldsmatur Hálendinga! —
Innan við reykingakjallarann og undir skólabygging-
unni allri lágu leynigöng ýms og holur og hellar milli
gömlu endalausu klausturkjallaranna; þangað smugu þeir
inn, sem hugdjarfastir voru, og komu svo aftur gráir
af ryki og kalki.
Og frásögur þeirra gengu bekk úr bekk, sköpuðu í-
skyggilegan jarðveg undir hinum óvinsæla skóla úr
gömlum greypilegum klaustursögum, leynilegum sam-