Norðurland - 27.06.1908, Blaðsíða 1

NORÐURLAND.
Ritstjóri: Sicurður Hjörleifsson, læknir.
Akureyri, 27. júní 1908. | VII. ár.
47. blað.
Sambandslaga-uppkastið.
Leiðarvísir
um réttan skilning á því,
skráöur að filhlufun blaðanna Fjallkonunnar, Ingólfs, ísafoldar, Þjóðólfs og þjóðviljans,
og sendur út um land.
Eins og sjá má af fyrirsögninni hafa 5
blöð syðra sent út leiðarvísi þann, er hér
fer á eftir og þykir oss rétt að birta hann
hér í blaðinu, þó um það megi deila hvort
færð séu full rök fyrir öllu því, sem í hon-
um er sagt. Á þvi er enginn vafi að hann
sé réttur í ýmsum greinum og er öllum
ærin nauðsyn á að gera sér málið sem
allra ljósast. Það er og sannast að segja
að fleira er íhugunarvert við frumvarpið
en það, sem hér er tekið fram.
>Nöfn höfundanna hirðum vér eigi að
birta, ségir ísafold«, >ekki af því að oss
sé nein launung á þeim, heldur hinu að
vér hyggjum miklu hollara, að lesendur
sannfærist af röksemdum heldur en manna-
nöfnum.
Sé orðið lög í fyrirsögninni réttnefni,
þá virðist loku fyrir skotið, að ísland sé
fullveðja ríki. Það nefnist aldrei lög,
sem tvö fullveðja ríki binda fastmæl-
um sín í milli, heldur sáttmáli eða
samningur (Akt eða Traktat). Fyrir
því er nafnið beinlínis villandi, svo
framarlega sem oss sé ætluð sú rétt-
arstaða í sambandinu við Danmörk,
sem haldið ‘er fram af formælendum
uppkastsins.
1. Óviðkunnanlegt er að taka það
fram (í 1. gr.), að ísland verði eigi af
hendi látið. Sé íslandi ætlað að vera
fullveðja ríki, liggur það í hlutarins eðli,
að enginn á rétt á að afhenda það.
Engum dönskum manni mundi koma
til hugar að kveða á um það með
lögum, að ekki mætti afhenda Dan-
mörk. Ákvæðið væri skiljanlegt skil-
yrði, ef vér værum að afhenda land-
ið annari þjóð til umráða. Eins kynni
og ákvæðið að vera eðlilegt, ef landið
hefði nokkuru sinni verið af hendi
látið. En svo er ekki, eins og kunn-
ugt er.
2. Orðið ríkjasamband er viðsjál
þýðing á orðinu Statforbindelse (
danska textanum. Rikjasamband merk-
ir samband ríkja og samsvarar danska
orðinu Statsforbund. Statsforbindelse
merkir að minsta kosti venjulegast
rikiseining, og er því grunsamara hér,
sem nefndin feldi tillögu um að við-
hafa orðið Statsforbund.
Veldi Danakonungs er gersamlega
röng þýðing á orðunum: det samlede
danske Rige í danska textanum. Rétt
þýðing á þeim orðum er: hin danska
ríkisheild.
Hvorugt orðatiltækið í danska text-
anum: Siatsforbindelse né det samlede
danske Rige eru í samræmi við það,
að ísland sé, eftir Uppkastinu, ætlað
að verða fullveðja ríki. Þar á móti
bendir hin ranga íslenzka þýðing í þá
átt, að það sé íslandi ætlað. Slíkii
ónákvæmni verður ekki bót mælt.
1. Eftir 2. grein eiga Danir einir
rétt á að kjósa OSS konung, ef kon-
ungdómurinn verður laus og enginn
ríkisarfi verður til. Þetta er beint
réttinda-afsal. Vér höfum átt og eig-
um enn rétt á að eiga þátt í konungs-
skipun, ef til kemur. Þeim rétti er nú
ætlast til, að vér afsölum oss. Kyn-
legt er, að farið skuli vera fram á
slíkt réttinda-afsal af vorri hálfu, jafn-
framt því sem reynt er að telja oss
trú um, að ísland verði fullveðja ríki
með samningnum. Þess munu varla
dæmi, að nokkur þjóð hafi af frjálsum
vilja afhent annarri þjóð slík réttindi;
því síður, að nokkurt fullveðja ríki
hafi hagað sér með þeim hætti. Þjóð-
fundurinn 1851 var varkárari í þessu
efni.
2. Það misrétti kemur og fram f
þessari grein, að alþingi er ekki ætl-
að neitt atkvæði um það, hvort kon-
ungur vor megi hafa stjórn á hendi
í öðrum löndum. Ríkisþingið ræður
því eitt (sbr. Grundvallarl. Dana).
1. Með 3. grein (2. lið) afsölum
vér oss yfiráðum yfir utanrikismálum
vorum í hendur Dönum. Þetta afsal
gildir um aldur og æfi, sbr. 9. grein.
Yfirráðunum getum vér ekki náð aft-
ur með öðru móti en annaðhvort
samþykki Dana eða samningsrofi.
Um samþykki Dana er það að segja,
að göngum vér að þessum samningí
óbreyttum, er engin von um, að það
samþykki verði nokkuru sinni fáan-
legt; samningnum fylgja þau ummæli
nefndarmanna í athugasemdum við
Uppkastið, að konungssamband sé með
öllu óaðgengilegt, svo framarlega sem
utanríkismál og hermál verði ekki
sameiginleg. Um þetta hafa orðið
mestar deilur ( nefndinni. Dönum er
þetta svo mikið kappsmál, að þeir
láta ekki undan síga í þessu máli nú,
nema ef þeir gera það fyrir yfirlýst-
um vilja íslenzkrar þjóðar og íslenzks
löggjafarvalds. Fái þeir þennan rétt
lögmæltan, virðist með öllu vonlaust
um, að þeir láti hann nokkuru sinni
af hendi.
Verði aftur á móti um samnings-
rof að tefla af vorri hálfu, mundi það
að dómi ágætra lögfræðinga hér geta
haft mjög ískyggilegar afleiðingar.
Verði litið á landið sem sjálfstætt
rfki, gæti samningsrof orðið talið rétt-
mætt ófriðar-tilefni. En verði litið á
oss sem ríkishluta, mundi yfirþjóðin
þykja eiga rétt á að fara með samn-
ingsrofið sem innanrfkis-óhlýðni.
Um þann varnagla, sem sleginn er
í þessum lið um þjóðasamninga, er
snerti Island sérstaklega, er það fyrst
að athuga, að orðið samþykki er röng
þýðing á orðinu Medvirkning í danska
8. árg. jMorðurlands
í öðrum Norðurálfulöndum
kr. 1.75
í Vesturheimi
60 Cent.
Nýir kaupendur fá auk pess
ókeypis pað sem ókomið er út
af 7. árg.
textanum, sem veitir oss engan rétt
til yfirráða í slíkum málum. Auk þess
er þess að gæta, að eftir þessu á-
kvæði verður ekki afskifta vorra leit-
að, nema þegar tefla er um þjóða-
samninga, sem snerta ísland sérstak-
lega. Um þá samninga, sem snerta
bæði ísland og Danmörku, eigum vér
ekkert atkvæði. Það misrétti getur
engum dulist, sem athugar það.
2. Með þessari sömu grein (3. lið)
gerum vér hervarnir Dana að sameig-
inlegu máli og gefum Dönum óaftur-
kallanlegt umboð til þess að fara með
það mál fyrir vora hönd, sbr. 9. gr.
Sem stendur höfum vér alls engar
hervarnir. Afleiðingin af þessari breyt-
ingu yrði meðal annars sú, að lentu
156
fengið sérstaklega gott lag á því að afla sér hylli hjá
kennurunum; jafnvel Aalbom gleymdi djöfulsnafninu
gamla sakir þeirrar mjúklátu ástúðar, er Abraham sýndi
honum. Skólastjórinn var sá eini, er sýndi honum eins
og hálfgerða fáþykkju.
Lövdahl prófessor sýndi syni sínum mikla alúð um
þessar mundir, gekk langar göngur með honum á sunnu-
dögum og talaði við Abraham eins og hann væri nærri
þvf fullorðinn maður.
Bæði var nú, að prófessorinn vildi leitast við af öll-
um mætti að laða son sinn að sér, og lfka var eitthvað,
sem lagðist hálf-þungt á hann, svo honum fanst léttir
að því að hafa drenginn hjá sér, sem oft var kátur og
fjörugur.
Svo mikill trúnaður varð á milli þeirra, að Abraham
sagði jafnvel frá ýmsu, sem hann hefði áreiðanlega
annars þagað yfir.
Þannig var það einu sinni, þegar þeir voru að tala
saman, að hann fór að segja sögu nokkura úr skólanum,
hálf-nauðugur þó.
Rúða hafði verið brotin f efsta bekk, og allir f
bekknum vissu, að Marteinn Krúse hafði gert það. En
þegar skólastjóri spurði, þá vildi enginn svara. Broch
var veikur þenna dag, svo Abraham sat efstur.
Nú var ekkert, sem espaði skólastjóra jafnmikið eins
og það, ef hann varð var við eða þóttist verða var við
þrákelkni hjá nemendum sínum. Nú sá hann undir eins
og skildi, sem gamall skólameistari, að allir í bekknum
voru einhuga á því að koma ekki upp um sökudólginn.
Hann hafði þá þotið í Abraham. >Varaðu þig nú,
Lövdahl! Mundu nú eftir því, að þú hefir einu sinni
áður haft hér mótþróa í frammi. Þú slappst í það
153
heiði og alt til þessa dags hafði hann baslað við spurn-
ingar og svör gersamlega árangurslaust.
Aðeins f eitt skifti hafði þó andinn komið yfir hann
og heilinn hans gerði óstöðvandi áhlaup á þessa ógur-
legu spurningu um náðargjafir fagnaðarboðskaparins.
Og samkvæmt því undarlega einkenni, sem fylgir utan-
bókalestri, hafði þessi þula orðið gersamlega blýföst f
honum án þess út af brygði nokkursstaðar. Og svo oft
hafði hann endurtekið hana, þegar hugsýkin steðjaði að
honum, að óhugsandi var, að hún gæti hrunið f mola
eða farið þaðan nema því aðeins að hin vanburða skyn-
semi Asmundar aumingjans hefði öll farið út um þúfur.
En ógnarlega lítið höfðu náðargjafir fagnaðarboðskap-
arins hjálpað honum alt til þessarar stundar.
Ár frá ári hafði hann gengið sem ófermandi vesa-
lingur, athlægi allra og hrygðarefni foreldrum sínum —
bæði heima í sveitinni og eins þarna f bænum eftir
það er faðir hans hafði flutt þangað og fengið atvinnu
við verksmiðjuna.
Enginn vegur var honum fær. Ófermdur drengur var
alstaðar fyrir borð borinn. Enginn vildi nota svo heimsk-
an og spiltan strák, sem ekki var hægt að ferma þó
að hann væri nítján vetra gamall, hvorki sem vikadreng
né búðarloku, hvorki í skrifstofu né sjóbúð. Það var
lítið gagn að því, þó hann væri stór; hann var of krafta-
lítill og óharðnaður enn þá til þess að geta fengist við
sama verk og faðir hans, og — hvaða kaup mundi nokk-
ur maður bjóða ófermdum dreng? Útgerðamenn vildu
ekki einu sinni nýta hann á skip, af þvf að hann var
ófermdur.
Asmundur Ásbjörnsson frá Sauðamýri hafði ekki mik-
ið traust á sjálfum sér og bjóst ekki hcldur við því
G J ALDDAGl
á 7. árgangi Norðurlands er
fyrir miðjan júní.