Norðurland - 27.06.1908, Blaðsíða 2

Nl. 184
Danir f ófriði við aðrar þjóðir, rækju
þeir ófriðinn eigi aðeins fyrir sína
hönd, heldur og fyrir hönd íslendinga.
Vér ættum þá ófrið við óvinaríki Dana,
þó að ekkert heiði í shorist með oss
og því ríki eða þeim ríkjum. Óvinir
Dana ættu þá rétt á að fara með oss
sem óvinaþjóð. Engum, sem athugar
þetta vandlega, getur dulist, að með
slíkum samningi gæti þjóð vorri verið
stofnað í hættu. Sú ráðabreytni virðist
þeim mun ver til fundin, sem margir
Danir líta svo á um þessar mundir,
sem þeim sé ókleift að verja sitt eigið
land, ef á það er leitað; því síður
munu þeir telja sig geta varið ísland.
Vér vonum fastlega, að íslendingar
telji sig aldrei þurfa á hervörnum að
halda. En vér vitum ekkert, hverjar
breytingar kunna að verða hér á landi.
Og vér teljum oss ekki eiga neinn
rétt á, að taka svo fram fyrir hend-
ur niðja vorra, að svifta þá öllum yfir-
ráðum yfir slíkum málum, og lá þau
yfirráð í hendur annarri þjóð um ald-
ur og æfi.
Þessi liður greinarinnar er þeim
mun ískyggilegri, sem feld var af
nefndinni breytingatillaga þess efnis,
að hernaðarviðbúnað mætti ekki hafa
á íslandi né gera ráðstafanir til hans,
án samþykkis íslenzkra stjórnarvalda,
og að sömuleiðis var feld tillaga um,
að fá sem fyrst viðurkenning þjóðanna
fyrir hlutleysi (Neutrabtet) hins íslenzka
ríkis. Danir mundu varla nota sér þenn-
an rétt, sem þeir. hafa áskilið sér, til
annars en þess: annaðhvort að beina
hernaðarviðbúnaðinum gegn oss sjálf-
um, eða til þess að eiga hægara að-
stöðu í ófriðarviðureign við aðrar þjóð-
ir. í hvorum tilganginum sem þetta
væri gert, mundu afleiðingarnar geta
orðið oss mjög hættulegar.
3. Þó að 7. liður þessarar greinar
virðist ekki gefa tilefni til athugasemda
frá vorri hálfu, eru athugasemdir
nefndarinnar við hann töluvert eftir-
tektarverðar. Þar er það tekið fram,
að Dönum hafi þótt mjög viðsjárvert,
að vér gætum fengið œðsta dómsvald-
ið inn i landið, og þeir láta uppi þá
von, að svo verði ekki fyrst um sinn.
Þetta gefur nokkura bending um, hve
fjarri það er þeirra hugsun, að vér
verðum fullveðja ríki. Þess mun varla
dæmi, að nokkurt það land hafi verið
talið fullveðja ríki, sem nokkurum
komi til hugar um, að betur ætti við,
að æðsta dómsvald þess yrði með ann-
arri þjóð.
4. Með 8. lið þessarar greinar er
kaupfáninn gerður að sameiginlegu
máli. Því hefir verið haldið fram af
hálfu íslendinga, að kaupfáninn sé al-
gerlega fslenzkt sérrnál. Það virðist
nokkuð kynlegt, að taka það sérmál
Islendingum í sömu andránni, sem
reynt er að telja þeim trú um, að
landið sé að verða fullveðja ríki, og
banna þeim um næstu 25 — 37 ár að
sýna öðrum þjóðum sjálfstæði sitt með
kaupfánanum.
Með 5. grein yrði jafnrétti beggja
þjóðanna i báðum löndunum lögleitt,
og það óafturkallanlega, nema að því
er áhrærir fiskiveiðar í landhelgi. Þetta
jafnrétti hefir ekki verið lögfest til
þessa. Það virðist í meira lagi ísjár-
vert að binda þannig hendur löggjaf-
arvaldsins eftirleiðis í öðru eins máli
og þessu. Auðsætt er, að Danir líta
svo á, sem hér sé um mikið að tefla.
Þeir taka það fram í athugasemdun-
um, að þeir vilji gera þetta jafnrétti
að föstu og óbreytanlegu skilyrði fyr-
ir sambandi landanna. Enda virðist
liggja í augum uppi, að hagurinn yrði
miklu meiri Dana megin, arðvænlegra
og auðveldara Dönum að reka atvinnu
hér á landi og í landhelgi en oss í
Danmörk.
1. Með 8. grein er réttur íslands
bersýnilega settur skör lægra en rétt-
ur Danmerkur. Verði nokkur veruleg-
ur ágreiningur um það, hvort mál sé
sameiginlegt eða ekki, má ganga að
því vísu, eftir fyrirmælum greinarinn-
ar, að gjörðardómurinn verði ávalt
skipaður 3 dönskum mönnum og 2
íslendingum. í athugasemdunum telja
nefndarmenn ólíklegt, að á þessum
gjörðardóm þurfi að halda. Því furðu-
legra er, að Danir skuli hafa gert
það að kappsmáli, að geta haft meiri
hluta í gjörðardómnum, og felt jafn-
sanngjarna breytiugartillögu sem þá,
að hlutkesti skuli ráða, hvort odda-
maðurinn sé dómsforseti hæstaréttar
eða æðstur dómari hér á landi. Vér
lítuin svo á, sem ekki hefði verið
minni ástæða fyrir íslenzku nefndar-
mennina til þess að gera breytingar-
tillöguna að kappsmáli, þar sem lík-
indi þess eru mikil, eftir vorri skoð-
un, að þörf verði á þessum gjörðar-
dóm við og við.
2. Auk þess sem gjörðardómurinn
verður ekki skipaður eftir neinu jafn-
rétti, þegar um verulegan ágreining
verður að tefla, er verksvið hans alt
of takmarkað. Hann á eingöngu að
skera úr því, hvort mál sé sameigin-
legt eða ekki. Agreiningur getur engu
síður orðið um meðferð Dana á hin-
um sameiginlegu málum. Rétt til dæm-
is má benda á ágreining um það, hvort
þjóðasamningar hafi verið gerðir fyrir
vora hönd með fullkomnu umboði og
heimild, og hvort strandgæzlan hafi
verið af hendi int svo sem vera ber.
I samningnum eru engin ákvæði um
það, hvernig slíkur ágreiningur verði
jafnaður, svo að það liggur f augum
uppi, að Danir verði einir dómarar
um meðferð sína á hinum semeigin-
legu málum.
Eftir 9. grein geta öll þau mál,
sem talin eru sameiginleg, verið í
Dana höndum um 37 ár. Reynist
meðferð þeirra á þeim málum annan
154
að komast hátt í heiminum. En reyndar mátti ætla að
ýmsir vegir væru honum færir eftir þeim kröfum að
dæma, er hann gerði til lífsins, þær voru ekki svo
miklar.
Og þó fanst honum, að öll sund væru gersamlega
lokuð; í hans augum var engin leið til út í lífið önnur
en sú, sem presturinn átti ýfir að ráða. Og alt af gekk
Ásmundur í auðmýkt og þolinmæði fyrir nýjan og nýjan
prest til þess að iáta gera gys að sér um hríð og vera
svo á endanum rekinn frá.
Nú sá hann loksins fyrir endann á allri mæðu sinni.
Hann sat hljóður langa stund og hugsaði um það, hvað
mamma sín mundi segja, þegar hann kæmi heim, og
áður en hann vissi nokkuð af því, var hann farinn að
gráta.
Nú varð heldur glatt á hjalla, þegar það varð upp-
víst, að Golíat var farinn að skæla; Abraham hló líka,
þegar hann sá prófastinn brosa.
Að öllu samantöldu var hann mjög ánægður yfir því
að vera í góðu gengi hjá Sparre prófasti. Nú kveið
hann bara fyrir deginum þeim, þegar móðir hans kæmi
inn til hans og nevddi hann til að skrifta hreinskilnis-
lega og afdráttarlaust. Svo oft hafði atvik þetta svifið
fyrir hugskotssjónum hans, að hann sá hana eins og
Ijóslifandi koma inn úr dyrunum, — og hverju átti hann
þá að svara?
Undirbúningurinn undir ferminguna hafði vitanlega
ekki mikil áhrif á hann og því síður tók hann sál hans
nokkurum föstum tökum eða beindi huga hans í á-
kveðna stefnu. En hann vissi, að gagngerða alvöru yrði
hann að bjóða móður sinni og ekkert annað; hverja
155
einustu tilraun til undanbragða mundi hún samstundis
finna.
Svo leið haustið og ennþá var langt til páska.
Abraham varð það æ betur ljóst, að Broch var allra
bezti félagi. Þeir áttu mest mök við efri deildina í
bekknum, — efstu piltana í skóla, sem áttu að taka stú-
dentspróf árið eftir; þeir reiktu og spiluðu og á kvöldin
gengu þeir skemtigöngu með litlu stúlkunuin.
Abraham haíði eitthvað það til að bera sem hélt
honum uppi og hóf hann f sessi jafnvel í augum eldri
félaga hans.
Hin niðurbælda mótspyrnuhvöt, sem lá í eðli hans,
ruddi sér nýja braut; kom þetta fram í því að draga
dár að mönnum og gera þá hlægilega. Hann gat sagt
ýmsa fyndni bæði um trúarbrögð og önnur alvarleg
efni. Og þó að hann væri jafnan friðsamur og auð-
mjúkur bæði í skólanum og heima, þá gat hann verið
versti háðfuglinn af þeim öllum, þegar þeir sátu út af
fyrir sig í einhverri smugunni kafnir í þreifandi tó-
baksreyk.
Broch veltist um af hlátri, og lofsyrðin ýttu undir
Abraham, svo hann varð alt af verri og verri og gáði
nú einkis framar, eins og hann vildi leitast við að bæta
sér upp alla heimakreppuna með því að verða alveg
viltur og tryltur þegar hann þorði að slíta af sér höftin.
Hann fekkst líka við að búa til skrípamyndir. í fjórða
bekk gekk ein slík mynd lengi á milli manna, sem átti
að sýna helvíti; kyntu þeir kennararnir Borring og
Aalbom þar hver undir öðrum, en Madvig og Pontoppi-
dan dönsuðu æðisgenginn »pas des deux< í logunum.
í skólanum gekk honum nú mjög vel. Abraham var
nægilega ástundun$irsamur, og auk þess hafði hann
veg en vér óskum, er sá tími alt of
langur. Og hafi Danir vilja á að færa
sér í nyt yfirráð þessara mála og
hlunnindi þessa lands, getur þeim
orðið mikið ágengt á jafn-löngum tíma,
jafnvel meira en svo, að vér fáum
notið vor að fullu að þeim tíma liðn-
um. Auk þess erum vér bundnir við
Dani um aldur og æfi í fjórum stór-
málum, konungssambandi, utanríkis-
málum, hervörnum og jafnrétti manna-
f báðum löndunum.
Eftirmáli. Vér höfum mikið grætt
á starfi nefndarinnar. Það eigum vér
að viðurkenna, hverjum augum sem
vér annars lítum á það, hvort ganga
eigi að samningnum eða ekki.
Að sönnu höfum vér ekki söguleg-
an og lagalegan sjálfstæðisrétt vorn
viðurkendan. Danir neita honum enn
í athugasemdunum við Uppkastið. En
vér höfum fengið viðurkendan sann-
girnisrétt vorn til þess að vera sér-
Stakt ríki. Þó að þau orð séu ekki
nefnd í Uppkastinu, eru þau í athuga-
semdunum. Fullveðja ríki er oss ekki
ætlað að vera; það hyggjum vér, að
mönnum verði ljóst af samningnum
og athugasemdum vorum hér að fram-
an Einhvers konar undirtylluríki yrð-
um vér fremur. En sérstakt ríki samt.
Þessa viðurkenning höfum vér fengið,
hvort sem samningurinn verður að
lögum eða ekki. Og hún er mjög
mikilsverð.
Þó að samningur þessi verði að
lögum, öðlumst vér íslendingar engin
ný réttindi. Vér fáum að eins viður-
kenning Dana fyrir nokkurum hluta
af þeim rétti, sem vér eigum. Vér
höfum ávalt haldið því fram, að vér
eigum rétt til þess að hafa fullveldi
yfir öllum vorum málum. Vér öðl-
umst viðurkenning Dana fyrir því, að
vér höfum fullveldi yfir sumum mál-
um vorum. En vér kaupum þá
viðurkenning: með því að
afsala oss réttinum til valds
yfir öðrum málum vorum. Og
oss er fyrirmunað að geta lát-
ið þá sæta nokkurri ábyrgð,
sem með það vald fara, þó
að þeir kynnu að beita því
annan yeg en vér öskum.
Þó að samningur þessi verði ekki
að lögum, getum vér vafalaust, hve-
nær sem vér viljum, náð valdi á öll-
um þeim málum, sem ætlast er til 1'
samningnum að verði sérmál vor um
næsta mannsaidur. Vér getum losað
þau mál við ríkisráðið. Vér getum
fært æðsta dómsvaldið inn í landið.
Vér getum notað fána vorn, að minsta
kosti innanlands. Peim breytingum
mundu Danir hvorki geta aftrað né
vilja aftra, eftir þá viðurkenning,
sem fengin er.
En vér spillum þá ekki rétti vorum
að neinu leyti. Vér bindum ekki
hendur niðja vorra Og ef vér af-
neitum allri hlutdeild í hervörnum
Dana, stöndum vér vafalaust betur að
vígi, ef svo illa kynni til að takast,
að Danir yrðu ofurliði bornir.
'4
Sturlungu
er Sigurður bóksali Kristjansson að
láta prenta á sinn kostnað og á hún
að vera með|sama sniði og íslend-
ingasögurnar, sem hann hefir gefið út.
Dr. Björn Bjarnason sér um útgáfuna.