Norðurland - 11.07.1908, Blaðsíða 1

NORÐURLAND.
49. blað.
Má kirkjan hrynja?
Eftir síra Fr. J. Bergmann
í Breiðablikum.
Þegar um einhver mikil mein er
að ræða, sem ráða þarf á bráða bót,
er ávalt bezta ráðið að tala um þau
hispurslaust, án þess að draga úr og
án þess að afsaka.
Þá aðferð velur síra Þórhallur Bjarnar-
son sér, er hann ræðir mein íslenzku
kirkjunnar f Nýju Kirkjublaði. Svo
mikla óbeit segir hann mikinn þorra
manna á íslandi hafa á kirkjunni, að
það spilli fyrir blaðinu, að það er
kent við kirkjuna. Flestir eru farnir
að halda að ekkert gott geti úr þeirri
átt komið. Þar sé alt gamalt, útslitið
ónýtt.
Prestum og andlegrar stéttar mönn-
um sé eðlilega um kent. Biskupinn
geti ekkert og geri ekkert. Presta-
skólakennararnir fari stöðugt með sama
staglið — í hjáverkum. Prestarnir hugsi
flestallir um alt annað en kirkjumál.
Málsbætur sé auðvitað margar, en
stoði lítið. Búið að draga alt vald úr
höndum biskups. Prestaskólann sæki
helzt þeir, sem engan eiga úrkost
annan; þá sé eigi við miklum afrakstri
að búast þaðan. Kjör presta hafi ver-
ið svo bágborin, að þeir hafi neyðst
til að sinna annarlegum störfum til
framfærslu. Allar þessar málsbætur
segir hann, að þýði ekki neinn skap-
aðan hlut. Ekki koma þær neinum
umbótum tii leiðar. Hvernig hann
hugsar sér það gert, verður efni ann-
arar hugleiðingar.
Enginn vafi er á því í huga vorum,
að hér er um lang-þýðingarmesta mál
að ræða, sem fyrir framan þjóð vora
liggur. Viðkvæmara áhugamál er eigi
til fyrir nokkura kristna þjóð en þa.ð,
ef hún er í þann veg að snúa baki
við kirkjunni. Látum vera að kirkjan
sé að eins verkfæri. Sé hún ónýtt
verkfæri, er bezt að varpa því verk-
færinu frá sér. En hvar er annað
hentugra? Heimurinn þekkir það ekki
enn. Varasamt, að varpa því frá sér,
sem enn er bjargast við um heim
allan, — og hafa ekkert í staðinn.
Illur ræðari kennir oft um árinni.
Kirkjan hefir verið og er helzta
uppeldistofnun þjóðanna. Þar sem hún
er með lífi, er hún þann dag í dag
bezti alþýðuskólinn. Hvað er hið bezta,
sem menn læra í skólum? Að verða
menn. Að skilja æðstu hugsjónir manns-
andans — og elska þær. Að láta þær
renna svo í hold og blóð, að þær
göfgi og efli lundernið. Hið bezta,
sem maður á að hafa upp úr skóla-
göngu sinni, er eigi fróðleikurinn,
heldur þroskaðri og göfugri lund,
sannari og betri maður. Hvert er nú
ætlunarverk kirkjunnar? Alt starf henn-
ar miðar að þessu marki. Ungum og
gömlum, háum og lágum, fróðum og
ófróðum vill hún vera stöðugur skóli
til að göfga lundina og bæta siðuna.
Allar kristnar þjóðir eru enn sann-
Ritstjóri: Sigurður Hjörleifsson, læknir.
Akureyri, 11. júlí 1908..
færðar um, að kirkjan sé í þessum
skilningi ómissandi og ómetanleg upp-
eldisstofnun. Hvarvetna er hún svo
og svo ófullkomin, svo og svo margt,
sem henni má til foráttu finna, —
svo og svo fjarlæg hugsjón sinni.
Samt er naumast nokkur þjóð, sem
myndj þykjast geta án hennar verið.
Það er ekki að eins af gömlum vana
og fastheldni við gamlar kreddur. Eigi
heldur vegna þess, að hún þykist
vera guðleg stofnun. En það er vegna
þess gagns, sem hún hefir unnið þjóð-
unum og þeirrar blessunar, er hún
hefir breitt yfir mannfélögin.
Eina kristna þjóð má að sönnu
benda á, sem nú virðist vera að hafna
kirkjunni, frakkneska þjóðin. Þar eru
taldar fjöritíu miljónir manna í landi.
Sagt er, að þar sé nú að eins tvær,
sem í raun og veru enn heyri kirkj-
unni til. Eigi væri það sannleikur að
segja, að hinar þrjátíu og átta væri
orðnar heiðingjar. Mikill meiri hluti
þjóðarinnar er eflaust kristinn enn.
Haldi hann áfram að vera kristinn,
er sennilegast, að kirkjan rísi þar upp
í nýrri mynd.
Hví er nú svo komið á Frakklandi?
Þjóðin ein upplýstasta og gáfaðasta
þjóð heimsins. Var eitt sinn talin í
hópi hinna trúuðustu og bezt kristnu.
Hví er hún nú að snúa baki við kirkj-
unni?
Henni finst hún vera andlegu lffi
til niðurdreps. Bjóða stein fyrir brauð.
Vera til farartálma en eigi framfara.
Stífla uppsprettur lífsins f stað þess
að veita þeim út um akur og engi.
Veita sálunum enga næring. Eiga
ekkert bergmál lengur í hugarfylgsn-
um fólksins. Svo snýr hún sér frá
henni og segir: Þetta er orðið ónýtt
og fúið og þarf að hrynja. Hvort hún
hafi rétt fyrir sér í þessu, tölum vér
ekkert um. En þetta finst henni.
Einhver bylting svipuð þessu finst
oss hafa verið að búa um sig í huga
þjóðar vorrar um tíma all-langan. Sú
sannfæring hefir smám saman verið
að læðast inn og öðlast meiri og
meiri fótfestu: Kirkjan er ónýt. Hún
er hætt að vinna þjóðinni nokkurt
gagn. Hún er byrði, sem vér viljum
ekki bera, því vér fáum ekkert í aðra
hönd. Hvernig stendur á því, að svona
skuli hugsað?
Kirkjan á íslandi er að miklu leyti
hætt að hafa áhrif á andlegt líf fólks-
ins. Því finst ekki borga sig að koma
til kirkju. Það vakni ekkert við það,
fái ekkert til að hugsa um. Menn
ganga ekki lengi í þann skóla, þar
sem þeim finst ekkert vera að læra.
— Prestarnir finna til þess, að þeir
hafa ekkert á boðstólum og láta verða
messufall eins oft og þeir sjá sér fært.
Eða þeir láta á sér heyra við hvert
tækifæri, að alt annað vildu þeir held-
ur vera en prestar; það sé hreinustu
neyðarúrræði.
Hvenær sem kirkja einhverrar þjóð-
ar hættir að hafa teljandi áhrif á
hugsunarhátt og andlegt líf, snýr fólk-
ið við henni baki. Það er við því að
búast. Hún vinnur þá ekki ætlunar-
VII. ár.
verk sitt lengur, en er orðin þung
byrði, sem lýir bakið.
Orlög kirkjunnar finnast oss öll
undir þessu komin. Geti breyting á
orðið í þessu efni, rís hún við aftur
og ávinnur sér hylli og álit. Fari
hún að auðga hugsanalíf fólksins,
hættir hún að vera byrði. Finni menn
til þess, að kirkjan sé heimili heilagra
og haldgóðra hugsana, svo innri mað-
urinn rísi við og fái nýtt fjör í hvert
skifti, er þangað er komið, verður
hún ekki látin standa tóm.
Mikið mál er prentað á íslandi á
hverju ári. Sáralítið af því er um
andleg mál. Út um heiminn hafa þau
aldrei verið rædd af meiri áhuga en
nú. Með oss eru þeir sárfáir, er gefa
þeim gaum. Út um heiminn eru and-
legrar stéttar menn þar í fremstu röð,
eins og sjálfsagt sýnist. Með oss búa
þeir flestir í þagnarinnar landi eða
eru annars hugar. Ein og ein bók á
mannsaldri frá einum eða tveimur
leiðtogum kirkjunnar er eigi nóg. Þeir
þurfa að vera að gefa þjóðinni nóg
að hugsa á hverju ári. Annars ná
önnur mál og aðrir leiðtogar eyra
hennar. í höfuðstað landsins eru er-
indi flutt um ýms mál önnur. Að þar
sé fyrirlestrar fluttir um kristindóm,
er naumast nokkur dæmi.
Kirkjan leggur eigi lengur sinn
skerf til hugsanalífs fólksins. En hve
nær sem hún gerir það, finst því, að
það ekki mega án hennar vera. Þegar
þjóðin fær lítið eða ekkert í aðra
hönd, segir hún óþolinmóð: Kirkjan
164
»Þú hefir þá ekki skilið —.«
Á einu augabragði áttaði hann sig; hann greip um
höfuðið og horfði vandlega á hana með hvössum lækn-
isaugum, sneri sér svo undan og kom aftur og tautaði
eitthvað fyrir munni sér.
»Hvað segirðu, Karsten?*
»Egt — eg Segi bara: Sjáið þið nú!« svaraði hann
náfölur.
»Eg er hrædd um, að hvorugt okkar hafi hið rétta
hjartalag gagnvart litla aumingjanum.«
»Hvaða aumingja?*
»Barninu okkar, Karsten, — aumingja litla barninu
okkar.«
»Okkar?« svaraði hann með sama ógeðs-brosinu og
sneri sér að henni svo sem andartak.
Frú Wenche horfði um stund á afmyndaða andlitið
hans án þess að skilja, hvað um var að vera. Hann
sneri fram að dyrunum og ætlaði út aftur.
»Karsten!« hrópaði hún alt í einu, »Karsten, hvað
var það, sem þú sagðir?«
Hann sneri sér við í dyrunum; maðurinn allur var
gerbreyttur; hárin risu á höfði honum, það skein í
tennurnar, og augun voru eins og í dýri, sem alt í
einu hefir mölvað sundur búrið sitt. Honum var erfitt
um andardráttinn og röddin hás, þegar hann þeytti
þessum orðum beint framan í hana: »Eg trúi þér ekki.«
Hún rak upp hljóð og æddi út á eftir honum með
upplyftum höndum. En hann var þegar horfinn út um
anddyrið og hún hætti eftirförinni; hún gat auðvitað
ekki hvort sem var lamið hann flatan til jarðar, og
það var þó einmitt það, sem hana langaði til.
Stutta stund stóð hún kyr og skalf eins og hrfsla.
161
band þeirra og fanst það ofur óhreint; henni sýndist
það á þessari stundu fremur lítils virði.
Svo tók hún ást sína og reyndi afl hennar með því
að spyrja sjálfa sig, hvort hún væri reiðubúin að fórna
heimili sínu, stöðu sinni, manni sínum, syni sínum,
mannorði sínu, — og því lengur sem hún hélt áfram,
því kvfðafyllri augum leit hún á ást sína. Og á end-
anum komst hún að þeirri niðurstöðu, að hún væri of
gömul.
Hún var of gömul, áleit hún, til þess að gefa sig á
vald þessarar blindu ástar, sem freistar og lokkar eins
og sælan sjálf og knýr og þröngvar eins og skyldan.
Hún bar svo gott skynbragð á lífið, að hún vildi ekki
láta neina glapsýn blinda augu sín; og hún var alt of
ráðvönd og skyldurækin til þess, að henni sæist yfir
kröfur annara.
Henni þótti mjög vænt um Mordtmann, það fann
hún vel. Tímunum saman gat hugsunin ein gagntöfrað
hana, — hugsunin um það, ef hún væri hans, — hugsunin
um það að lifa með manni, sem var henni jafn sam-
huga, jafn hleypidómalaus, ístöðumikill og drenglyndur
í öllum greinum.
Og þegar hún fór svo að hugsa um lífið eins og
það mundi nú verða eftir þenna dag með hennar rétta
manni, þá fór hryllingur um hana yfir allri þeirri lygi.
Og þá varð þetta alt svo viðbjóðslegt í augum hennar,
að eina örþrifaráðið til bjargar því dýrmætasta, sem
hún átti, varð það að rjúfa það alt saman viðstöðu-
laust, — og eignast alla þá heilnæmu harma og sálar-
kvalir, sem því fylgdu, og byrja svo nýtt líf með Mordt-
mann — hvernig sem færi.