Norðurland - 25.07.1908, Blaðsíða 2

Nl.
200
samið um það efni, að því er til
sumra þeirra kemur.
Ef nokkur veigur er á annað borð
í öllum Uþþkastsgyllingum stjórn-
armanna, nokkur rauður þráður í
öllum þeirra marglitu flækjum, þá
hlýtur hann að vera þessi, sem nú
hefir sagt verið. Annars væri alt
þeirra skraf um fullveðja ríki og
fullveldi o. s. frv. ekkert annað en
hégóminn einber.
Gott og vel.
Hvers vegna ættum vér þá ekki
að taka af öll tvímæli? Hvers vegna
þá ekki setja inn í liinn nýja sátt-
mála þau ummæli, að ísland sé ríki
með fullveldi yfir öllum sínum mál-
um?
Hver getur amast við slíku af
viti, ef þessi er hinn rétti skilning-
ur Upþkastsins, eins og alt af er
verið að telja oss trú um?
Væri nú ekki, í þessari deilu, hyggi-
legt af oss að renna augunum til
frænda vorra í Noregi, þegar verið
er að telja oss trú um, að Danmörk
verði ekkert yfirríki samkvæmt þessu
Uþþkasti?
í sambandinu við Svíþjóð voru
Norðmenn ólíku lausari böndum
bundnir við Svía, en vér yrðum við
Dani eftir þessum fyrirhugaða sátt-
mála.
Sameiginleg með Svíum og Norð-
mönnum voru engin önnur mál en
konungur og utanríkismálin. Norð-
menn höfðu sinn eiginn fána. Og
þeir höfðu sínar hervarnir alveg út
af fyrir sig. Enginn maður, sem til
þekti, gat verið í neinum vafa um
það, að Noregur var fullveðja ríki.
Samt svarf svo að Norðmönnum
meðvitundin og tilfinning þess, að
Svíþjóð væri yfirríkið, að sambands-
slit urðu úr því, og nærri lá, að til
ófiiðar kæmi— fyrir þessa einu sök,
að utanríkismálin voru sameiginleg
og í höndum Svía.
Hvernig getur nú nokkur skyn-
samur maður, með þetta fyrir aug-
um, látið sér koma til hugar, að
Uþþkastið girði fyrir það, að Dan-
mörk verði yfirríkið?
Nema þá með þeim skilningi á
málinu, að um yfirríkið geti ekki
verið að tefla af þeirri einföldu á-
stæðu, að ekkert unditríki sé til eftir
Uþþkastinu. Vér séum samkvæmt
því alls ekkert ríki — ekkert annað
en þjóð með sérstökum landsrétt-
indum, innlimuð í hina dönsku rík-
isheild (Det samlede danske Rige).
Og margir munu líta svo á, sem
það sé sanni næst.
Ekki leynir það sér í ritlingnum
hvernig á því stendur, að Jóni Jens-
syni er svo ant um, að vér tökum
þessu, sem nú er í boði, og að það
miklast honum svo, langt um alla
skynsemi fram.
„Réttindaafsalið" frá 1Q03, sem
hann hefir svo mikið talað um, er
enn að vefjast fyrir honum. Honum
finst, að vér höfum þá kastað öll-
um vorum rétti á glæ, og að nú
megum vér þakka fyrir, að hafa
annað eins og þetta upþ úr krafs-
inu.
En nú vill svo skringilega til, að
jafnframt því, sem Hannes Hafstein
kemur með þetta samnings-tilboð frá
Dönum, færir hann ómótmælanlega
sönnun fyrir því, að ríkisráðs-kenn-
ingar Jóns Jenssonar hafa verið rang-
ar. Eftir því sem málið horfir nú
við, hefir „réttinda-afsalið" ekki ver-
ið annað en heilaspuni, eins og allir
leiðtogar Heimastjórnarflokksins og
Framsóknarflokksins héldu fram 1902
og 1903.
Kenning Jóns Jenssonar var, eins
og menn muna, í stuttu máli þessi:
íslandsráðherrann getur ekki flutt
íslandsmál í ríkisráði Dana annan
veg en samkvæmt döskum grund-
vallarlögum. Regar vér samþykkjum
það stjórnarskráratriði, að ráðherra
vor eigi að flytja mál vor í ríkis-
ráðinu, þá viðurkennum vér þar með,
að hann sé danskur grundvallarlaga-
ráðgjafi. Og það er sama sem, að
vér viðurkennum innlimunina.
Jón Jensson hefir stöðugt verið
að fullyrða, að þann veg hljóti hver
danskur maður að líta á það, sem
gert var 1903.
Svo kemur þetta Uppkast 1908.
Nú er oss sagt velkomið að taka
ráðherrann útúrríkisráðinu, án nokk-
urrar grundvallarlagabreytingar. Með
öðrum orðum: Danir viðurkenna nú
nákvæmlega það, sem Heimastjórn-
ar- og Framsóknarflokkarnir héldu
fram 1903, að hinn nýi Reykjavík-
urráðherra sæti alls ekki í ríkisráð-
inu samkvæmt grundvallarlögum
Dana, heldur samkvæmt stjórnar-
skrá íslands.
Pessi viðurkenning er ef til vill
merkasta atriðið, sem fengist hefir
framgengt í nefndinni. Vér höfum
fengið sannanir þess, að hinn máls-
aðilinn, Danir, lítur alls ekki svo á,
sem vér höfum afsalað oss neinutn
réttindum 1903, og allar hrakspár
Jóns Jenssonar um afleiðingarnar af
því margumtalaða réttindaafsali eru
orðnar að engu.
Ef vér höfum átt nokkurn rétt
fyrir 1903, þá eigum vér hann enn.
Og eftir því getum vér hagað oss,
og eiguin vér að haga oss.
Jóni Jenssyni hefir orðið svo mik-
ið um það, að Hannes Hafstein hef-
ir komið sérkreddum hans í sam-
bandsmálinu fyrir kattarnef, að hann
hefir nú gengið í bandalag við Hann-
es Hafstein um nýtt, ómótmælanlegt
réttinda-afsal.
Svo skringileg getur villan orðið,
170
að frelsa aumingjann litla frá lífsins gjöf, sem var svo
dauðans vafasöm.
Og í þessari óuroræðilegu einveru — yzt á barmi
lífsins, sem hún neyddist nú til að hverfa frá, brá fyr-
ir ofurlitlum bjarma af móðurgleði, — eins og hún
héldi barninu sínu litla grátandi í faðmi sér og bæri
það með sér inn í hinn blessaða ljúfa syefn.
En Abraham — barnið, sem hún átti á h'fi, — haíði
hún þá mist hann svo gersamlega, að óhugsandi væri,
að hún kynni að geta unnið hann aftur?
Hvað eftir annað reiknaði hún þetta dæmi í hugan-
um, og í hvert skifti sem henni sýndist að það ætlaði
að ganga upp, kom eitthvað og ruglaði alt fyrir henni.
Nei! Hún gat ekki orðið honum að neinu gagni
framar með því að lifa, eins og líf hennar mundi verða
eftir þenna dag, — það var óhugsandi!
Aftur á móti gat hún hugsað sér, að minningin um
hana kynni ef til vill að verða honum stuðningur eða
hjálp til viðreisnar einhvern tíma seinna í lífi hans, ef
hann skyldi vakna til meðvitundar um það, — og það
vonaði hún — að hún — móðir hans — var sú eina,
sem reynt hafði að gera hann sannan og heilbrigðan í
anda, og að aðrir — þeir hefðu eitrað æsku hans og
gert hann huglausan og ómerkilegan.
Frú Wenche var nú helzt orðið það um megn að
hugsa öllu meira. En eitt var henni orðið gersamlega
ljóst, — ákvörðunin. Þessi kveljandi rannsókn á lífi
hennar hafði þreytt hana mjög og hugsunin tók að
sljóvgast Hún tók eftir þessu sjálf og gekk að næsta
ljóskeri til þess að líta á úrið sitt.
Klukkan var orðin tólf.
Frú Wenche hafði alla tíð verið ráðin í því, hvern-
171
ig hún ætti að því að fara, og hún hafði hugsað til
þeirra, sem áttu að lifa hana.
Hún sveipaði að sér kápunni og horfði út á fjörðinn
og inn eftir f áttina til ljósanna í bænum; og hún safn-
aði saman í huga sér æskuminningum sínum, gleði sinni
allri og gæfu, öllum þeim sólskinsstundum, sem hún
hafði átt í lífi sínu, lét það alt saman líða með hálf-
skýrum ummerkjum fram hjá hugskotsaugum sínum og
valdi svo aftur myrkrið, — þreytt, en fast og án þess
að hvika.
Því næst gekk hún hratt inn í bæinn aftur og beina
leið heim.
XII.
Það vakti undrun manna á gildaskálanum, að pró-
fessorinn skyldi sitja þar fram yfir klukkan tíu og
drekka toddý.
Hann var sem sé jafn viss og ákveðinn í háttum
sínum og klukka. Hann spilaði við félaga sína á gilda-
skálanum á hverju föstudagskvöldi, en alla aðra daga
fór hann heim stundvíslega klukkan níu. Að sjá hann
eins og ( dag — sjá hann borða kvöldverð þarna á
þriðjudagskvöld og setjast síðan að spilum með nokkr-
um yngri herrum, — það þótti mönnum ærin nýlunda.
Hann hló líka sjálfur að þessu og var mjög upp-
rifinn.
En þegar hann kom heim, klukkan að ganga ellefu,
varð honum all-hverft við þegar hann sá, að kona hans
var ekki gengin til hvílu.
Hann hafði reiknað það út, að hún mundi sofa —
eða þá látast sofa, þegar hann kætni svona seint heim;
og hann vildi ekki fyrir nokkurn mun tala við hana
þegar menn hafa á annað borð kom-
ist út á glapstigu.
Athugasemdirnar hér að framan
lúta allar að hinni fyrri ritgjörð
Jóns Jenssonar.
Síðari ritgjörðin er öll andmæli
gegn ræðu Skúla Thoroddsens, þeirri
er hann hélt í samsætinu í Reykja-
vík 27. f. m., og prentuð hefir ver-
ið í ísafold og Ingólfi.
Of langt mál yrði að ræða það
alt að þessu sinni. Sennilega svarar
Sk. Th., ef honum þykir það taka
því — setn vér efumst sannast að
segja um. Vandalítið væri það að
minsta kosti. Enda má þegar finna
svör við sumum athugasemdum Jóns
Jenssonar í ýmsum blöðum, bæði
Norðurlandi og öðrum.
Að þessu sinni lætur Norðurland
sér nægja að benda á niðurlags-að-
dróttunina í ritlingi J. J. — þá, að
Sk. Th. muni hafa fremur gert það
sjálfs sín vegna en niðjanna að
ganga úr leik, þegar fulltrúar ís-
lendinga í nefndinni voru að sam-
þykkja þetta Uppkast.
Aðdróttunin er ekki sem geðs-
legust.
Og hún er ekki sem viturlegust.
Það hefði sannarlega verið næðis-
samara og þægilegra fyrir Skúla
Thoroddsen, dauðveikan, að fylgj-
ast með félögum sínum, en að
leggja einn út á þá braut, sem hann
vissi ekkert hvort þjóðin mundi vilja
fylgja sér á. Auðvitað var hann að
fylgja fram þeim kröfum, sem hann
vissi, að þjóðin hafði gert mikið úr.
En félagar hans höfðu horfið frá þeim
kröfum. Hvað vissi hann nema þjóð-
in kynni að gera það líka?
Sjálfstæði það, sem Sk. Th. sýndi
á þeim örðugu stundum, á að verða
honum til sæmdar í augum allra sann-
gjarnra manna —hvort sem þeir eru
honum að öðru leyti sammála eða
ekki.
$
Réttindi íslenzkra Kvenna.
Frú Bríet Bjarnhéðinsdóttir ferðast
nú um landið til þess að stofna kven-
réttindafélög og hefir þegar orðið tölu-
vert ágengt.
Hér á Akureyri stofnaði hún eitt
slíkt félag og eru félagskonur þegar
orðnar 32. í stjórn félagsins eru frú
Þórdís Stefánsdóttir (formaður) frúrn-
ar María Hafliðadóttir og Margrét Guð-
mundsdóttir og kenslukonurnar Hólm-
fríður Arnadóttir og Margrét Jónsdóttir.
A ísafirði, Blönduós og Sauðárkrók
hefir frú B. B. stofnað samskonar fé-
lög.
Fór hún héðan með Hólum austur
um land f þeim erindum að stofna
fleiri slík félög.
Ekkert er eðlilegra en að kven-
þjóðin bindist nú félagsskap til þess
að ná réttindum sínum. Stjórnarskrár-
breyting fer að sjálfsögðu í hönd og
þarf kvenþjóðin því að láta það í ljós,
hvort það æskir hluttöku í stjórnmál-
um landsins. Vér erum I engum vafa
um að hún eigi að gera það og muni
gera það.
Norðurland óskar því hinum nýstofn-
uðu kvenréttindafélögum allra heila.
'4
%