Norðurland - 25.07.1908, Blaðsíða 3

201
N1
Fullveðja ríki.
t>ví er haldið fast að oss, að eftir
samnings-uppkastinu verði ísland
fullveðja ríki.
Aðalrökin, sem fyrir því eru færð,
eru þau, að málin, sem Dönum sé
ætlað að fara með fyrir oss, felum
vér þeim sjálfir. Þeir fari eingöngu
með þau fyrir vora hönd. Þeir séu
umboðsmenn vorir. Uppspretta þess
valds sé hjá oss. Og slík uppspretta
geti ekki komið frá öðru en full-
veðja ríki.
Þessi er þungamiðjan í öllum rök-
færslum þeirra, sem með frumvarp-
iuu mæla. Og þeir hafa töluvert til
síns máls. Grundvöllurinn er óneit-
anlega allur annar eftir Uppkastinu
en eftir Stöðulögunum. Eftir þeim
eru upptök valdsins með Dönum.
Eftir Uppkastinu yrðu upptökin með
íslenzkri þjóð.
Þetta er sanngjarnt og sjálfsagt
að viðurkenna. Og fyrir margra hluta
sakir er hættulegt að gera minna úr
því, sem oss er boðið, en það á
skilið.
Oss virðist mikið mæla með því,
að rétt sé að segja, að ráðstafi ís-
land málum sínum með þeim hætti,
sem um er mælt í Uppkastinu, þá
gerir það þá ráðstöfun sem fullveðja
ríki.
Það er einmitt þetta, sem virðist
villa formælendur Uppkastsins. Þeir
horfa á þetta atriði, þangað til þeir
sjá ekkert annað. Þeir gæta þess
ekki, að um þetta eitt út af fyrir
sig er ekki mjög mikils vert.
Mest er um það vert, hvernig
oss er þá ætlað að fara með valdið
á málum vorum frá þeirri stund, er
vér öðlumst það.
Oss er ætlað að nota þetta vald
til þess að fá ýms af vorum mikils-
verðustu málum í hendur annari
þjóð. Fá henni það í hendur skil-
yrðislaust, svo að vér missum allan
rétt til þess að taka þau til vor aft-
ur, þó að vér finnum til þarfar á því.
Og hvaða gagn höfum vér þá af
þessu fullveldi, sem sagt er, og segja
má, að vér öðlumst, ef vér látum
það af hendi samstundis?
Þetta verður þá í raun og veru
ekki annað en leikur. Og sá leikur
er í meira lagi hættulegur.
Slíkan leik höfum vér aldrei Ieik-
ið áður. Vér höfum aldrei afsalað
neinu íslenzku máli í hendur nokk-
urrar annarar þjóðar.
Og vér gerum það fráleitt í sumar.
Þingmenska í BarOastrandarsýsiu.
Síra Sigurður Jensson í Flatey hefir
hætt við að bjóða sig fram til þing-
mensku fyrir Barðastrandasýslu og er
nó fullyrt að þar verði í kjöri Björn
Jónsson.ritstjóri ísafoldar.
A móti honum mun sýslumaðurinn
þar í sýslunni bjóða sig fram. Er
hann að sögn gamall stjórnarsinni, en
vill þó breyta Uppkastinu meira eða
minna, en ólíklegt er að Barðstrend-
ingum þyki ekki vissara að fylgja Birni
Jónssyni, úr því þeir eiga hans kost.
LœknishéruO veitt.
Svarfaðardalshérað er veitt Sigur-
jóni Jónssyni héraðslækni, er þegar
hefir flutt til þe*s héraðs á síðastliðnu
vori og Þistilfjarðarhérað Jóni Jóns-
syni héraðslækni á Hjartarstöðum.
Má kirkjan hrynja?
Nei! Vér mótmælum allir — eins
og síra Friðrik J. Bergmann. Nei! því
nú eru ný tákn á lofti, sem boða nýtt
líf og framtíð í kristni þessa hólma
vors. »Guð er stórstígari nú á dögum
en sjálfur Henrik Vergeland spáði,«
sagði snillingurinn T. Lyche 1895 á
50 ára minning höfuðskálds Norðmanna.
Og nú 13. júní, þegar öld var liðin frá
fæðing Vergelands, var þeirra orða
aftur minst. Hin stóru framstig vorra
tíma fara langt fram úr hugarflugi and-
ríkustu spámanna hins fyrri helmings
19. aldarinnar. Og þótt hin gamla
sól hinna fornu kirkjudeilda virðist
víða standa kyr (eins og jörðin),
gengur hún þó og dansar með hinni
œðrí sól: sannleikans, kærleikans og
réttlætissólinni — þeirri einustu hei-
lögu þrenningu, sem hinn hugsandi
hluti mentuðustu þjóðanna trúir á í
alvöru. Og sjá: þrír vorir æðstu kenni-
menn, þeir Þórhallur prófessor Bjarnar-
son, síra J. Helgason og síra Fr. J.
Bergmann í Ameríku eru allir komnir
í forvígi vorrar hrörlegu kristni (eg
segi ekki: kirkju, því það heiðursnafn
á hún Iítt skilið að svo komnu). Hvað
hefir vakið þessa mikilhæfu menn ?
Hvað annað en hin nýju áhrif guðs
almennu opinberunar í hinni margþættu
fljótu og fjölbreyttu þróun vorra tíma?
Sá sem þetta skrifar, getur nú kallað
sinn svanasöng það sem hann kvað
fyrir nærfelt 40 árum:
»Rísið nú upp, það roðar á fjöll
í ríkinu drottins fríða U
Nú gleðst hann við þann skilning og
þær undirtektir, sem andi hans þráði
þá; nú dáist hann að þeirri röggsemi
og skörungskap, sem hinir leiðandi
menn í trúarefnum lands vors hér og
landa vorra vestan hafs nú þegar eru
teknir að sýna. Já, það liggur við að
mér þyki nóg um, að »Þórður minn
sortni sjálfurc, það er svo nýtt og
sigurvænlegt, að sjá forvígismennina
ganga fram fyrir skjöldu. Þá fyrst
kemur guðmóður í herinn. Ekki þarf
að óttast þótt fornar kenningar falli,
ef þær eru óvígar áður og fáir treysta
þeim framar. En alt um það þarf vork-
unn og varasemi við að hafa, þegar
nýtt er boðað, því betri er reformaiíón
en revolútíón. Vér sjáum reyndar nú,
að það vald eða lögmál, sem veldur
þróuninni, bendir fremur til byltinga
en þess guðsríkis, sem þróast með
spekt og eins og ekki á beri, en
þótt andi Drottins búi bæði í storm-
inum og eldinum, talar hann þó eink-
um til vor í »andvaranum«. Fjöldinn
er ávalt á eftir — langt á eftir. Og
þótt framtíðin lifi líka í honum, veit
hann ekki af því, og vakni hann úr-
illur við hinar nýju skoðanir, verður
hann óður og fyllir alt með ryki svo
ekki sézt handaskil. Og óðara koma
sjálfboða-postular úr öllum áttum til
að bjarga trúnni (um breytinguna kæra
þeir sig minna), bjarga sálunum, bjarga
kirkjunni sem hrynur, til að umvenda,
til að endurskíra! En hvernig sem fer
og hvað sem öllum öfgum líður, ríð-
ur ávalt á að sýna vægð og vorkunn,
elskusemi og umburðarlyndi, einkum
alþýðunni, sem alizt hefir upp sem
vanans börn undir oki annara.
En nú á dögum er erfitt að gefa
lífsreglur, því svo má segja að alt sé
í hamförum hjá því sem áður var.
Enda er öll von, að nú þoli fram-
faravinirnir hálfu ver en áður aftur-
hald og þrályndi hinna kreddubundnu
kirkjufélaga. Síra Bergmann er og all-
óþolinmóður við deyfðina hjá oss. En
veri hann óhræddur! Kirkjan vaknar,
þjóðin vaknar — jafnóðum og hennar
leiðandi menn læra að trúa á sann-
leikann, þ. e. guðsneistann í oss sjálf-
um, læra að »afleggja Iygar (eða hálf-
sannindi) hver við sinn náunga*. Ein-
asta mega þeir ekki gleyma því, að
börn þola ekki megna fæðu, og að
margt hið nýja er enn þá ófullburða
bæði að efni og formi, á eftir að
vinna algildi, festu og þjóðlega Ienzku.
Ekkert má alveg niðurbrjóta, nema til
þess að nýrra og betra komist að.
Því varð siðabót Lúthers, og fyrir því
dó hún að vissu leyti í fæðingu sinni,
að sumstaðar var barninu steypt út
með skírnarvatninu. Þá glataði kristn-
in mörgu af sínu fegursta og fínasta,
líknarskjólum sekra og veikra, listum
miðaldanna, ásamt ótölulegum menja-
gripum, helgidómum og meistaraverk-
um, — heilli siðmenning af fegurð,
friði og unaði var kastað á glæ. Eða
hver kann að meta hvað vor þjóð-
menning glataði í sukki hinnar svo-
nefndu siðabótar? Saga hinna helgu
og ágætu manna móðurkirkjunnar,
bæði lærðra og leikra, er ósamin enn.
Jafnvel í skáldskap og ritsnild stakk
í stúf með siðabót þessari. Eftir Jón
Arason kemur bersýnilegt leirburðar-
snið og volæðisbragur á flest alt, sem
hér á landi var samið í heila öld eft-
ir Jón biskup, enginn les það, enginn
kann það. Þá hvarf hið forna þjóðerni,
þá slitnaði samband íslendinga við
höfuðból heimsmenningarinnar. Og þótt
vor fornu fræði smá lifnuðu við, þrátt
fyrir latínuna, varð viðreisnin afar-löng
og sein, enda bötnuðu siðirnir ekki að
nokkurum sýnilegum mun með nýju
kreddunum. Eitt er víst, að aldrei
fær Iand vort lifandi kirkju, nema
þess ungu synir leiti aftur menningar
handa sér og henni við frjálsari há-
skóla en þá f Höfn og á Norðurlönd-
um.
Enn vil eg benda á eitt, að þar
sem síra Fr. J. Bergmann lofar enn
sem fyrri lífið og dugnaðinn í kirkj-
unum, í Vesturheimi, er það líf, að
mér skilst, miklu fremur að þakka í-
haldssemi þeirra en frjálslyndi, og þó
einkum samkepninni milli hinna svæsnu
og ríkilátu trúarflokka. í Canada t. d.
hafa hinir frjálsustu kristnu flokkar
mjög Iítinn byr. Eða hvað segja land-
ar vorir f kirkjufélagi síra J. Bjarna-
sonar? Þeir fylgja bókstaflega hinni al-
mennu lenzku í landinu. Kirkjulífið
þar hefir slæma skugga — eins og alt
mannfélagslífið, hvað sem hinu póli-
tfska líður. En ekki álasa eg svo
mjög síra J. B., né neinum einstök-
um. Það mun eflaust vera svo, að
sami maðurinn, þótt mikilhæfur sé,
endist ekki til að efla hæfileika sína
jafnt til allra hliða. Þessi eflist mest
í ráðfestu og siðlegri karlmensku, en
hinn að frjálslegri dómgreind og marg-
háttaðri þekking síns tíma. Annar seg-
ir: Eg vil halda því sem eg hefi, og
aldrei víkja; en hinn segir: Eg vii
læra meðan lifi!
Matth. Jochumsson.
Fallieres.
forseti Frakklands, er á ferð í Kaup-
mannahöfn.
Símskeyti til Nls.
Vestur-íslendingar
Og
sambandsmálið.
Þeim rennur blóðið til skyldunnar
löndum vorum f Vesturheimi um þess-
ar mundir. Öll blöð þeirra, sem nokk-
uð minnast á stjórnmál, hafa rætt
sambandslaga-uppkastið og öll gera
þau það á einn veg. Öll eru þau því
mjög andvíg að vér göngum að upp-
kastinu óbreyttu. Og öll kveða þau
að um þetta með mjög ákveðnum
orðum.
Síðustu fréttirnar sem oss hafa bor-
ist frá löndum vestan um haf eru í
hraðskeyti frá 19. þ. m. Þar er skýrt
frá því að Vestur íslendingar f Da-
kota hafi haldið fjölmennan fund að
Garðar og hafi sá fundur lýst yfir
einhuga þeirri ósk að ísland segi
skilið við Danmörku og gerist full-
veðja sjálfstætt lýðveldi.
Svo vel lýst þeim á sambandslaga-
frumvarpið.
Eftir er þetta var sett, berast hing-
að þau tíðindi, að á fjölmennum fundi
ísiendinga í Winnipeg hafi verið
samþykt ályktuij út af sambands-
málinu, samhljóða þeirri, sem áð-
ur var samþykt á Garðar.
Má því telja að ályktun þessi sé
gerð af hinum langfjölmennustu og
þýðingarmestu hlutum íslenzks þjóð-
ernis í Vesturheimi.
X
Fundir um
sambandsmálið.
í þessari viku kom hingað Bjarni
Jónsson frá Vogi, snögga ferð, og flutti
hann ræðu hér í Templarahúsinu um
sambandsmálið, á fimtudagskvöldið er
var. Húsfyllir var í salnum. Bjarna
sagðist prýðisvel, ræddi málið hóflega
og stillilega, án nokkurra æsinga eða
áleitni og færði skýr rök fyrir því að
rétt væri að breyta Uppkasþinu. — Á
meðan hann flutti ræður sínar var hvað
eftir annað reynt að trufla hann, með
því að taka fram í fyrir honum. En
ætíð lauk þeim viðskiftum svo, að hinir
málhvötu menn urðu að athlægi fund-
arins.
Á eftir hinni fyrstu ræðu Bjarna var
skotið á fundi. Var Oddur Björnsson
prentsmiðjueigandi kosinn fundarstjóri,
en Vilhelm Knudsen kaupmaður skrifari.
Þær umræður stóðu fram á nótt og
leyndi það sér ekki að stjórnarliðar
vildu draga fundinn með málæði sínu,
til þess að kjósendur færu heim af
fundi, þeir sem frumvarpinu voru and-
vígir.
Loks varð hlé til þess að bera upp
fyrir fundinn svohljóðandi tillögu:
»Fundurinn lýsir yfir því að hann
vill ekki ganga að Uppkasti milli-
landanefndarinnar, nema á því séu
gerðar verulegar breytingar, er kveði
skýrar á um fullveldi landsins.*—Var
sú tillaga undirrituð af 15 kjósendum.
Ymsir úr stjórnarliðinu gerðu þá svo
mikið hark og háreisti í sálnum að
skipulegri fundarstjórn og atkvæða-
greiðslu varð ekki við komið. Var skop-
legt að sjá gráhærða menn haga sér
sem ósiðaðir drengir. Gengu þá marg-
ir af fundi, er leiddist þaufið. Og fór
því svo að með þessari tillögu voru
greidd 28 atkvæði, en 42 á móti.