Norðurland - 09.11.1912, Blaðsíða 2

Nl.
182
hans. Það gettgur illa að fá verulegt
traust á þeim manni, sem einu sinni
hefir ætlað að drepa saklausan mann.
Guðrún er tvívegis gerð að trygðrofa,
af hégónilegum ástæðum í fyrra skiftið.
Guðfinna er hið mesta skass og glæfra-
kvendi, og hugsar aldrei anrn-ð en
það, sem ilt er og óguðlegt; en hún
er lesaranum með öllu óskiljanleg, og
ekki er reynt að gera þess neina grein,
hvers vegna hún er svona afskaplega
vond. Ólafur gamli ísleiksson, forn-
eskjukarlinn, mun verða lesaranum
einna minnisstæðastur, og helzt munu
menn bera samhygð með honum.
Þessa sögu sýnist vanta þunga-
miðju, sem allir smærri atburðir séu
tengdir við, og er það mikill galli.
Yfirleitt sfendur þessi saga að baki
öðrum sögum Jóns trausta, sem út
hafa komið, að minsta kosti sumum
þeirra, og er ilt til þess að vita.
Með þessari sögu hefir höf. tekist
að ná því marki sínu, að veita þeím,
sem söguna lesa, nokkurn sögulegan
fróðleik, og honum hefir lika tekist
að gera hana svo úr garði, að marg-
ir hafa án efa skemtun af að lesa
hana. Að öðru leyti er bókmentum
vorum lítill gróði að þessari sögu.
4
Ingólfur og „þrœlalögin“.
Pað er siður óhlutvandra manna,
að velja mótstöðumönnum sínum, og
þeim málefnum, sem þeir berjast móti,
hæðileg nöfn og svívirðileg. Einkum á
þetta sér stað hjá þeim, sem illan mál-
stað hafa að verja og snauðir eru af
skynsamlegum og réttmætum rökum.
Þessi vopn, þó óheiðarleg sé, bíta
oft furðu vel í höndum þeirra, sem
leiknir eru að fara með þau. Þess
vegna hefir margt þarft og gott mál-
efni átt örðugt uppdráttar í fyrstu,
meðan reynslan hefir ekki náð að
ieggja sitt þunga lóð í metaskálina.
Ekki voru aðflutningsbannslögingöm-
ul, þegar mótstöðumenn þeirra skírðu
þau á skrifstofu sinni og nefndu þau
»þrælalögin«, og hefir það nafn verið
óspart notað síðan í baráttunni gegn
þeim. Sjálfsagt hefir þetta rangnefni
átt að vekja óhug hjá þjóð vorri á
lögunum, og hefir, ef til vill, gert
það að einhverju leyti, því að reynsl-
an sýnir, að nafnið eitt getur haft af-
ar-mikil áhrif á framgang hvers mál-
efnis. Þjóð vor hefir ýmugust á öllum
þrældómi, eins og von er, og þess-
vegna var um að gera að hnýta þræls
nafninu við lögin, til að reyna að
koma óbeit á þeim inn hjá þjóðinni,
reyna að koma því inn í tilfinning
manna, að lögin geri þá að þrælum.
Miklu hafa andbanningar eytt af sín-
um dýrmæta tíma í að sanna réttmæti
þessa nafns, þótt þeir hafi átt erfitt
með það, og væri því ekki úr vegi,
að athuga þá hlið málsins dálítið
nánar.
Tökum dæmi af tveimur mönnum.
Annar þeirra hleypur eftir öllum fýsn-
um sínum og tilhneigingum og reynir
að svala þeim á hvern þann hátt, sem
bezt gengur. Hinn breytir þvert á móti:
hefir vald yfir gerðum sínum, og er,
í fám orðum sagt, sinn eiginn herra.
Hver þeirra er frjálsari maður?
Hver þeirra stendur betur að vígi
gagnvart áhrifum utan að? Það verð-
ur sjálfsagt dómur allra réttsýnna marina,
að hinn st'ðar taldi sé frjáls maður og
sjálfstæður, en hinn þræll síns verra
manns, og í alla staði lítilsvirði. Hið
sama á sér stað um þjóðirnar.
Það þjóðfjelag, sem einn góðan veð-
urdag segir: »Nú hætti eg að neyta
áfengis«, leggur engin þrælsbönd á
sig. Það brýtur þvert á móti af sér
gamla hlekki og er frjálsara eftir en
áður. Hin þjóðin, sem ekki treystist
að létta farginu af sér, heldur áfram
að lifa í þrældómi. Pvi að það eina
og sannasta frelsi er, að hafa þroska
til að setja sér lög og halda þau.
Pau lög, sem vér setjum oss sjálfir,
gera oss ekki að þrælum. En hafi það
verið hugmyndin fyrir andbanningum,
að aðflutningsbannslögin væru réttnefnd
þrælalög af þeirri ástæðu, að þau eru
til orðin vegna þeirra manna þjóðar
vorrar, sem eru þrælar ofdrykkjunnar,
er nafnið ekki fjarri lagi.
En eg get varla búist við að svo
sé, þvf að væri hugmyndin sú, mundu
þeir ekki hafa haldið nafninu svo mjög
á lofti sem þeir hafa gert.
Þegar »Ingólfur« hafði ritstjóraskifti
síðast, — og eigandaskifti, væntu marg-
ir þess, að hann myndi ekki fylla rúm
sitt framvegis með óhróðri um bann-
lögin og þá menn, sem að þeim hafa
unnið, því að nóg virtist vera komið
af þeirri vöru áður; því að þótt útgef-
endur hans séu ekki bannlögunum
fylgjandi, þá var þess að vænta, að
þeir byðu lesendum sínum ekki slíka
fæðu, sem blaðið hafði á boðstólum
áður.
En þeir virðast vera þeim örlögum
háðir, að geta ekki losað sig við fjár-
stæður og illkvitni bannfjenda, og sýn-
ist það ekki vera í góðu samræmi við
aðal-stefnu blaðsins, sem berst fyrir
heiðri og sjálfstæði þjóðarinnar, að
gerast jafnframt málsvari ólöghlýðni og
siðspillingar, eins og greinin »Ný þræla-
lög«, sýnir svo berlega. Greinin þarfn-
ast ekki mótmæia, svo er hún svört
í barðið, enda hvað hún rekja ætt
sína til mannsins, sem varðsjösaga í
bannmálinu um árið; en hitt er at-
hugavert, að »Ingólfur« skuli láta sér
sæma að Ijá þess háttar óþverra rúm.
Og það mun koma á daginn, að ekki
munu vinsældir hans aukast við slíka
framkomu gagnvart þjóðinni. Sá, sem
ætlar að halda heiðursfána hennar hrein-
um, verður að gæta þess, að flekka
hann ekki tneira en þeir, sem kallaðir
eru óvinir hennar, eða máske annað
Ijótara. Framkoman verður að vera í
fullu samræmi við hugsjónina.
Halldór Friðjónsson,
frá Sandi.
4'
Hjúkrunarfélazið ,H|íf
heldur hlutaveltu á mörgun.
110
oft haft mikla skapraun af lýðveldiskenningum hans
og vantrúarskoðunum sem hann lét hiklaust í ljós, þó
að íhaldssöm etazráð og háæiuverðugir prest-
ar heyrðu til. »Ræða hans eru hneykslisorð,« sagði
hiun gamli vinur og sálnahirðir þeirra, síra Petersen,
við Hólm í aðvörunarrómi.
»Já, það er í raun og veru gott að vera laus við
hánn,« sagði Hólm afdráttarlaust, en Lilju dóttur hans
féll það mjög illa.
Hún var mjög hrygg yfir því, að Olafur skyldi
fara svona án þess að segja eitt vingjarnlegt orð við
hana að skilnaði; en hún var alls ekki reið við
hann. Hún hafði séð hann aðeins sem snöggvast á
dansleiknum um kvöldið, eftir að hann kom út úr
herberginu frá Ester, og þá hafði hún séð, að hann
var mikilmenni. —
Hún skyldi það svo vel, að maður með hans
skaplyndi hlaut að draga sig í hlé með sorg sína
og harm, og láta sig engu skifta hvað menn segðu.
Hún var sífelt að hugsa um hann, hún saknaði hans
og þráði návist hans meir, en hún vildi viðurkenna
fyrir sjálfri sér. Eftir því sem lengur leið, langaði
hana æ meir til að sjá hann og tala við hann, áð-
ur en hann færi. Hann þurfti að fá að vita að hún
væri tryggur vinur hans, sem skildi hann og fyndi
til með honum. •
En hann kærði sig ekkert um vini og trúði ekki
á vináttu neins kvenmanns, það hafði hann sagt
111
henni svo oft. Hann trúði því einu, að konan væri
sjálfselskufull.
Hún þóttist vita, að hann mundi álíta þaðfrekju-
lega sjálfselsku, ef húri reyndi að ná tali af honum.
Ef hann skyldi halda, að forvitni eða heimskuleg og
barnaleg ást væri ástæðan til þess, að hún kæmi til
hans, þá þóttist hún vita að hann mundi ekki einu
sinni ómaka sig til að hugsa um það. Henni þótti
■líklegast, að hann mundi aðeins reyna að losna við
hana sem fyrst, ef hún dirfúist að heimsækja hann.
Pó varð hún altaf ákveðnari f því að fara heim
til hans; — hún hafði fyrst hugsað sér að skrifa
houum og spyrja hann hvort hún mætti koma, en
nú hvarf hún frá því, því að þá var hún viss um, að
hann neitaði henni um það, — hún varð að koma
óvænt. —
* *
*
Seinnipart dags seint um vorið hringdi Lilja Hólm
dyrabjöllunni hjá Ólafi Hansen.
Hún fékk að vísu aldrei að fara ein út, en for-
eldrar hennar voru þá í heimboði, svo að henni
tókst að komast burt án þess nokkur færi með
henni.
Hún hafði altaf verið hugrökk, þegar hún hugsaði
til að fara þessa ferð, en þegar að því var komið
og hún var komin að herbergisdyrunum, þá misti
hún alt í einu kjarkinn. Allar þær ástæður, sem hún
Til Mr. Gooks trúboða.
Herra trúboði! Ur því þér segist
elska ísland og ætlið fyrir alvöru að
gera yður hér heimakomna, og úr því
þér auðsjáanlega viljið fá að tuskast
við mig, sem yður er meir en velkom-
ið, þá ætla eg að segja við yður eins
og einn góðkunningi vor í nágrenninu
kemst að orði: »Má eg leggja fyrir
yður fáeinar spurningar—en þér getið
ekki svarað þeim.« Eg spyr þá: getið
þér sannað af bókstafnum, að sólin
hafi staðið kyr; að spámaður hafi lifað
þrjá daga í kviði hvalfiskjarins; að
asna Bileams hafi talað Hebresku? get-
ið þér sannað að slíkt og þvílíkt sé
annað en þjóðsögur? Eða getið þér
sannað að biflían öll sé ekki bygð á
andairú? Getið þér ennfremur sannað
að sá »fordæmdi«, sem þér vitnið til
í grein yðar, og látið sanna allar yðar
eigin kreddur, hafi samt sem áður
ekki verið afturgangaf og ef þér hald-
ið að Ijandinn hafi gert út þann sendi-
herra, getið þér þá sannað að skapar-
inn sé það ómáttkari, að hann geti
ekki sent oss góða anda? Eða fóruð
þér þarna í hring? Eða getið þér sann-
að að þeir séu svikarar og Charlatan-
ar, sem mælt hafa með spíritista hreyf-
ingunni, mikilroennin, spekingarnir og
stórskáldin, ejns og. þeir Gladstone
gamli, Wallace, vinur Darwíns, Croo-
kes, Barrett, Lodge, Tennyson, Victor
Hugo, Flammaríon, Lombroso, Hyslop
o. s. frv ? Og loks: getið þér sannað,
góði minn, að hann ídr. Stead sál.,
Ijónið dauða, sem þér sparkið í, hafi
verið ekki í þessu einu, heldur í öllu
stórgáfað og stórmerkilegt — húmbúg>
Sé svo, vil eg enn leggja fyrir yður,
minn góði trúboði frá 17. öld, eina
spurningu enn, sem yður ætti lítil vor-
kunn vera að geta svarað: Séu nú allir
hinir nefndu menn, að Mr. Stead með-
töldum, húmbúg og Charlatanar, mun
okkur þá ekki hætta búin, smámenn-
unum og tossunum, sem varla þykja
þess verðir að leysa hinna skóþvengi?
Förum varlega í djúpspekina, og gæt-
um þess vel, að það er þó ekki ómögu-
legt, að hinn alvaldi sé enn aö skapa,,
enn að opinbera, enn að birta dásam-
lega hluti. Já, förum gætilega, Mr.
Gook, í ókunnu landi, sern ekki meltir
alt, sem ykkur þykir nærandi matur—
lörum varlega, að ekki verði lagðar
fyrir ykkur spurningar Hans Andersens
í æfintýrinu um »Ljóta ungann«, sem
þannig htjóðar:
»Geturðu galað eins og haninn? eða
rnalað eins og kötturinn, eða spunnið
eins og kerlingin ? því ef þú kant það
ekki, máttu ekki tala með.«
Yours sincerely
Matth. fochumsson.
Hafnargerðin í Reykjavík
á að byrja f þessum mánuði, eftir
því sem Monberg mannvirkjafræðingur,
sem tekið hefir að sér hafnargerðina,
befir skýrt frá í bréfi til borgarstjórans
í Reykjavík.
Norskur stúdent,
ívar Hövik að nafni, er nýlega
kominn til Reykjavíkur til þess að
stunda íslenzku við háskólann; er það
annar norski stúdentinn sem þangað
kemur f haust.