Reykjavík - 18.12.1903, Blaðsíða 4

4
an (austan) á Panamaströndinni.
Bandaríkin höfðu herskip þar og
settu hermenn á land, til að vernda
jámbrautina; heimtuðu þeir að fall-
h-yssubáturinn hætti allri skothríð;
varð svo að vera og sigldi bátur sá
á brott.
Fimtudaginn 5. Nóv. hóf Colom-
bíu-stjórn mótmæli gegn aðferð Band-
aríkjanna (N.-Am.); kvað þau hafa
róið undir uppreisnina í Panama og
komið henni á stað, en sett herlið
á land undir þvi yflrskini að verja
járnbrautina og hagsmuni þegna
sinna, en í raun réttri til að aftra
sér frá að kúga Panama til hlýðni.
S. d. þáði herlið Colombíu í Colon
boð uppreisnarmanna, að mega fara
í friði burt úr landinu; sté liðið á
skip og var flutt tíl Cartagena í
Colombíu.
Föstudag 6. Nóv. viðurkendi Roose-
velt forseti með ráði utanríkismáía
ráðherrans Panama sem frjálst og ó-
háð ríki.
Svona gekk hvað á fætur öðru.
Ráðaneyti forsetans alt félst í einu
hijóði á aðgerðir hans í Panama.
Hann lýsti yfir því rétt á eftir, að
hann Iíði engu útlendu ríki að setja
her á land í Panama.
Sama dag sem Roosevelt viður-
kendi Panama-ríkið, stigu hlutabréf
í franska Panamaskurðgraftarfélaginu
um 10°/0 á Parísar-markaði. Rétt
á eftir viðurkendi franska stjórnin
Panama-ríkið.
Eitt fyrsta verk nýju stjðrnarinn-
ar í Panama var að lýsa yfir því,
að hún vildi ganga að samningi við
Bandar. N.-A. um að lúka við Pan-
amaskurðinn. Auk sendiherra síns
til B. N.-A. (Bandar. N.-A.) sendi
hún sérstakan mann til Washington
til að semja við stjórn B. N.-A. um
skurðinn. Skömmu eftlr miðjan f. m.
var samningurinn fullger og er á
sömu leið sem samningurinn áður,
sem Colombía hafnaði, nema hvað
full umráð Bandar. vóru þar bundin
við 99 ár, með rétti til framlenging-
ar, en nú er Bandaríkjunum veitt
um aldur og ævi full umboðsstjórn-
ar og lögregiustjórnar umráð yfir
landbeltinu á báðar hendur skurðin-
um og- einkaleyfl til að grafa þar
skipgengan skurð og leggja járn-
brautir.
Colombía mótmælti og mótmælti
öllu, sem gerðist. Þegar forseti
Bandar. N.-Am. tók ekki tillit til
mótæla Colombía-forsetans, sendi
hann (Col.-fors.) forseta öldungaráðs--
ins mótmæli, stýluð til þings og
þjóðar, og birti þau jafnframt í N.
Y. „Evening Post“, mikilsvirtasta
blaði álfunaar. Það blað var frá
öndverðu andvígt aðgerðum Roose-
velts í þessu máli, og kvað landa
sína fara að sem aðra stigamenn og
níðast á lítilmagnunum (Colombíu).
En bæði þjóð og þing fylgja hér^
Roosevelt forseta, og kom öll áfrý-
jun Colombíu til þeirra fyrir ekki.
Nú var og hljóðbært gert, hvert
ræningjabæli Colombía væri í raun
réttri. Rétt eftir að þingið þar
neitaði að staðfesta skurðgraftar-
samning þann, sem Colombíu-stjórn
hafði gert við B. N.-A., tjáii Colom-
bíu-forseti forseta B. N.-A., að ekki
þyrfti að óttast að samningurinnkæm-
ist ekki á, sem ríkin hefðu gert, ef
B. N.-A. vildu að eins bíða tvö ár.
Þá væri einkaleyfi franska Panama-
félagsins útrunnið (en B. N.-A., höfðu
heitið að greiða því fél. $40,000,000
fyrir rétt þess og unnin verk); þá
kvaðst Colombía geta tekið undir
sig fyrir ekkert réttindi og verk
Panamafélagsins; Bandaríkin slyppu
þá við að greiða því félagí $ 40,000,-
000, og gæti þá vel staðið sig við
að borga Colombiu t. d. helming
þeirrar upphæðar, auk þeirra $ 10,-
000,000, sem áður -var um samið.
Þannig gæti bæði B. N.-A. og Col-
ombía grætt sínar 20 milíónirnar
hvort á kostnað Panama-félagsins
við að bíða tvö ár.
Þetta var í raun réttri ekki ann-
að en tillaga um, að B. N.-A. og
Coloinbía skyldu í sameiningu ræna
hluteigendur í Panamafélaginu eign
sinni. Svo leit og Roosevelt á það
og tjáði Colombíu fyrirlitning sína á
tillögunni.
En nú loks þeger alt var um garð
gengið og samningurinn við Panama-
ríkið nýja fullger, þá komu loks
sendimenn frá Colombíutil Washing-
ton, og buðu nú B. N.-A. að ganga
að Panamasamningnum gamla og
taka enga borgun fyrir skurðleyfið —
spara Bandaríkjunum tíu milíónir
— ef þau vildu leyfa Colombíu að
leggja undir sig aftur Panama-ríkið
með hervaldi. Bauð Colombía að
kalla saman auka-þing þegar í stað
og fá þetta samþykt þar tafarlaust.
Þetta var alveg nýorðið, er skipið
fór frá Leith, en það þarf ekki að
efa það, a'ó Bandaríkiu líta ekki við
slíku mútuboði.
Þó ekki væri það í samningnum
til skilið við Panama, er þó mælt
að Bandaríkin í N.-A. hafi áskilið
það í tómi við Panama-ríkið, að það
greiddi Colombíu af þeim 10 milíon-
um, sem það fær frá Bandaríkjunum,
hæfilegan hluta, sem svari þeim hluta
af rikisskuldum Colombíu, er á Pan-
ama ætti að koma að hlutfalli réttu
eftir mannfjölda, og þykir það rétt-
víslega ráðið.
Tyrkland. í Makedóníu hefir
uppreisnin legið niðri síðan hausta
tók og verður henni ekki fram hald-
ið fyrri en vorar. Austurríki og
Rúsland hafa nú sent soldáni endur-
bóta-frumvarp í 9 greinum um betri
stjórn í Makedóníu framvegis og
eftirlit þar af jstórveldanna hendi.
Eftir langan drátt og vífilengjur
hefir soldán lýst yfir því, að hann
gangi að þessu „í aðalatriðum", en
áskilur, að framkvædinni verði þann-
ig hagað, að sér og sinni stjórn
verði enginn vanzi af. Meðal ann
ars kvað hann vilja, að eltirlitsfull-
trúar stórveldanna verði klæddir
tyrkneskum búningi, svo að fólkið
hugsi, að þeir séu tyrkneskir emb-
ættismenn.
Ensk blöð telja þetta samþykki
soldáns alveg þýðingarlaust, því að
hann geti endalaust vafið það, hvað
sé stjórn sinni til vanza, og geti
talið til þess flest afskífti erindrek-
anna, er til umbóta horfi. Hins
vegai láta Austurriki og Rúsland
sér þetta heitorð vel líka, — af því,
segja ensk blöð, að riki þess eru ekki
við því búin að senda herflota sína
gegn Tyrkjum, þó þeir óhlýðnist.
Þess má geta, að morð og mis-
þyrmingar við vopnlaust fólk af
Tyrkja hendi halda enn áfram í
Makedóníu engu siður en áður. Hers-
höfðingjar Tyrkja látast vera að
heimta af landsfólkinu að það fram-
selji vopn sín. Nú er fólkið flest
vopnlaust í bygðinni (uppreistannenn
hafast við á fjöllum uppi), og kaupa
mgrgir byssur af hermönnunum tyrk-
nesku, til að geta framselt vopn.
Hafi einhver enga byssu fram að
selja, þá verður hann að kaupa sig
lausan með mútu til foringjanna,
7 til 10 sterlingspundum tyrkneskum
(hvert um 14 kr.). Sé féð ekki
heldur til, þá eru karlar pyndaðir,
konur svívirtar, og fóllc drepið ungt
og gamalt, börn, konur og karlar.
Suður-Afríka. Kosningar til efri
málstofu í Gzpe-Iýðlendu eru um
garð gengnar, og fékk enski flokk-
urinn („progressive&“) eins atkvæðis
meiri hluta. Nú er í óða önn verið
að keppa um kosningarnar til neðri
fnálstofu, og mjög tvísýnt, hvorir
þar sigra.
Bandaríkin. Kosningar fóru þar
fram í haust í ýmsum ríkjurn á
senatorum og öðrum embættismönn-
um, og var lítið sögulegt, þvi að
flokkunum veitti nokkuð jafnt. —•
Mestum. tíðindum þótti það sæta, að
sérveldismenn í New-York („Tam-
many“) unnu stórkostlegan sigur í
öllum bæjarkosningunum. Aðalor-
sökin mun hafa verið sú einfalda,
að hávaði borgarmanna var óánægð-
ur með hræsnisfult helgihald sunnu-
dagsins, er þeir svo skölluðu og
endurbótaflokks borgarstjórinn, Seth
Low. neyddi menn til (lokun veit-
ingahúsa o. s. frv.).
Roosevelt forseti kvaddi til auka-
þings í haust, til að hafa fram stað-
festing á tollsamningi við Cúba, sem
hann hefir gert og Cúba samþykt,
efri deild bandaþingsins samþykti í
fyrra, en neðri deild hafnaði. Nú hefir
neðri deild samþykt samninginn, en
efri deild ekki enn þá, en þó talið
víst að hún samþykki hann líka.
Það er talsvert réttlætisverk við
Cuba, en sykuryrkjumenn í Banda-
rílcjunum hafa barist á móti samn-
ingnum með hnúum og hnjám.
Bolgaría. Blaðið Oiziv birtir
leyndarmál, er það hefir grafið upp,
og þykjast allir sannfærðir um, að
að það muni rétt vera, sem blaðið
segir. í fyrra vetur var Zankow
forsætisráðherra og hafði hann gert
leynisamning við Rúsa, á bak við
Ferdínand prins, um að „leigja“
þeim tvær hafnir, Varna og Burgas,
sem Rúsar gætu svo haft fyrir flota-
stöðvar, því að þaðan var létt að
ráðast að Miklagarði. Til þess að
Rúsar skyldu engri mótspyrnu mæta,
er þeir tækju hafniinar á sitt vald,
þá hafði Dr. Doueff í fyrra, er hann
fór til Pétursborgar, heitið Lamsdorff'
greifa þvf, að taka lúsneskan hers-
höfðingja fyrir hermálaráðherra í
Bolgaríu. Svo áttu Rúsar að skipa
herliði, 70 þúsundum manna, í Bur-
gas og Jamboli héruðin, undir þvi
yfirskini, að það væri til að vernda
Bolgara fyrir árás af Tyrkja hendi,
Svo hét Rúsastjórn að þægjast Bol-
garíu fyrir þetta með 10 miliónum
franka til herútbúnaðar. Búist var
við að Ferdinand prins yrði tregur
til að ganga að þessu, en til að
mýkja hann átti að hefja æsing í
blöðunum gegn honum. Fyrst, hafðí
jafnvel verið ráðið að myrða hann,
til að láta Zankow-ráðaneytið hafa
ríkisforráð meðan sonur hans væri’
ófulltíða.
Ráðagerð þessi varð þó að engu'
við það, að Feidinand vék Zankwo-
ráðaneytinu frá völdum fyrri en það'
varði í vor, sem leið, og tók sér'
ráðaneyti af Stambulovista flokki.
Prússland. Þar hafa farið fram-
kosninsar til þings með þeim ein-
kennilegu úrslitum, að fjölmennasti
kjósendafiokkur ríklsins (sósíaiistar)
kom ekki einum einasta fulltrúa á-
þiug. Sú kosninga-aðferð er ein-
kennileg mjög og merkilega óréttvís,
Eftir því sem Tiines lýsir tilhögun-
inni, er hún á þessa leið. Kosning'
ar eru tvöfaldar: fyrst kosnir kjör-
menn í hverju kjördætai og þeir
kjósa svo þingmann kjördæmisins.
Nú er kjósendum öllum skift í 3
flokka eftir því, hve mikla beina skatta
þeir gjalda, og kýs hver af þessum
fiokkum jafn-marga kjörmenn — hefir
jöfn áhrif á kosning þingmanna. En
nú er auðnum, og þar með gjaldþoi-
inu, misskift mjög í kjördeildunum.
Þannig hagar t. d. svo í einni kjör-
deild, Unter den Linden, að einn
einasti kjósandi, sem geldur í beinan
rikisskatt 216, 274 mörk [1 mark=
88 au.], verður einr. í fyrsta flokki
og kýs því einn jafnmarga kjörmenn
eins og 2. og 3. flokkur til samans.
í 2. fiokki í þessari kjördeild eru 6
— sex — kjósendur. í annari kjör-
deild, Yilhelmsstrasze, eiga svo marg-
ir auðmenn heima, að allir þeir sem
ekki greiða yfir 12,250 mörk í beina