Suðurland - 07.09.1912, Page 1

SUÐURLAND
Alþýðublað og atvinnumála
III. árg
Eyrarbakka 7. september 1912.
Nr. 1B.
Landsímastöðin á Eyrarbakka er
opin frá kl. 8^/3— 2. og 3Va—8 á virkurn
dögum. A helgum dögum frá kl. 10—12
f. hd. og 4—7 e. hd.
Einkasfminn er opinn á sama tíma.
Sparisjóður Árnessýslu er opinn
hvern virkan dag frá kl. 3—4 e. hd.
Lestrarfélag Eyrarbakka lánar út
hækur á sunnudögum frá kl. 9—10. f. hd.
Steinolíukúgimin.
Meðferð málsins á þingi,
Steinolufélagið danska, er hér tók
sér bólfestu fyri'r nokkrum árum,
hefir nú náð hér bráðum fullum ein-
okunartökum á allri steinolíuverz'.lun.
Þetta félag, D. D. P. A., Ojað þýðir
á Reykjavíkurmáli: „Danskur Djöfull
Pinir Almúgann",) ætlar sér nú að
neyta þess, hve mikiíli fótfestu það
heflr náð hér. Með útlent auðváld að
bakhjalli, ætlar þáð sér nú að kúga
landsmenn til að kaupa olíuna með
því verði sem þvi þóknast að setja
á hana.
Á undanförnum árum heflr félag
þetta selt olíuna alldýrt, en nú tók
þó útyfir, er það auglýsti 5 kr. hækk-
un á fati hverju, og gaf í skyn, að
öðru eins eða jafnvel meiru yrði
við bætt innan skams; það var að
vísu ekki tilkynt opinberlega, en tals-
vert sennilegar líkur hafa verið fyrir
því færðar, að þetta hafl verið ætlun
félagsins.
Þessar fregnir munu almenningi
hafa þótt illar, og er, eigi að furða
þótt svo væri. Virtist mörgum ein-
sætt, að fyrst verðhækkun þessi
varð kunn á meðan þing stóð yflr,
að það tæki hér í taumana, og setti
einhver takmörk fyrir yflrgangi félags
þessa, að minsta kosti að það gerði
alvarlega tilraun til úrræða gegn
þessari ósvífnu kúgun olíufélagsins.
Skiftar voru þó skoðanirnar á þing-
inu um það hvort ástæða væri til
afskifta þess um þetta, og þá eigi
síður um hitt, hverja leið skyldi
fara í málinu.
Þegar verðhækkunin varð kunn,
vildu ýmsir þingmenn taka frumvarp
milliþinganefndarinnar, er þá lá hjá
skattamálanefnd neðri deildar („ílát-
inu"). Vár nefnd sú ófús á að láta
það frumvarp koma fram. Loks kom
það þó til umræðu í deildinni, en
var þá felt. Vat það gert með svo-
hljóðandi röksíuddri dagskrá:
„Deildin treystir því, að landstjórn-
in flnni, ef á þarf að halda, útvegi
til þess að birgja landið með stein-
olíú, gögn viðnnanlegu verði, svó sem
með því, tyrir miiligöngu bankanna,
'að stuðla áð stófnun innlends félags
til steinolíukaupa, eftir átvikum, með
þáttöku af hendi landsjóðs eftir föng-
um, og tekur deildin því fyrir næsta
mál á dagskrá."
Eins og allir sjá, sem þetta lesa,
er þessi rökstudda dagskrá ekki ann-
að en tilraun til að eyða málinu, og
varla getur þeim er hana samþyktu,
hafa blandast Iiugur um það, að hún
var með öllu gagnslaus. Þeir vildu
varpa allri sinni áhyggju upp á stjórn-
ina, þóttust treysta henni til að flnna
úrræði sem þeir sjálfir ekki sáu, eða
bentu henni á úrræði sem með engu
móti gátu að haldi komið.
Þetta mun og ýmsum hafa orðið
Ijóst bráðlega, því rétt á eftir flytja
þeir Jón Ólafsson, Eggert Pálsson og
Bjarni frá Vogi frumvarp um einka-
söluheimild landstjórnarinnar á stein-
olíu. Var frumvarp það þó spor í
rétta átt, þó gallað væri að ýmsu
leyti.
Um þetta frumvarp urðu allsnarp-
ar umræður í neðri deild, og sýndist
sitt hverjum. Valtýr Guðmundsson
vildi láta landstjórnina útvega stein-
olíu eftir pöntúnum frá bæjar- og
sveitarstjórnum; 'flutti hann breyt-
ingaítillögur við frumvarpið þess efnis,
en fáum virtist þær vænlegar, og voru
þær felcíar.
Þá vildi Björn Kristjánsson breyta
frumvarpinu á þá leið að Landsbank-
inn fengi einkasöluréttindi á stein
oliu. Hafði hann reyndar lýst því
yflr daginn áour, að hann væri mót-
fallinn allri einkasölu útlendri sem
innlendri, í hverri mynd sem væri,
jafnvel landseinkasölu. En nú vildi;
hann þó fá einkasölu handa bankan-
um. Sá böggull fylgdi því skammrifl,
að stofna skyldi 3ja bankastjóraem-
bættið við Landsbankann með 5000
kr. launum. Átti sá víst að heita
steinolíu-bankastjóri.
Pess er vert að geta almenningii
til athugunar, að bankastjóri Lands-|
bankans gat þess í ræðu sinni, að|
það sem þyrfti til að ráða bót á,
þessum steinolíuvandræðum — sem
hann reyndar efaðist um að væru
nokkuð alvarleg — væri verzl-
unarþekking og peningar, og þetta
hvorttveggja væri nóg hjá Lands-
bankanum.
Sumir hafa nú þótst verða þess
varir, að Landsbankinn hafl haft of
lítið fé, örðugt að fá þar lán, og allra
helst í peningum. Er því almenn-
ingi þart að fá að vita það, að Lands-
bankinn hefir nóg fé, og ætti því
þangað að vera örugt að leita fyrir
þá er lán þurfa að fá.
Þessi Landsbanka steinoliueinkasaia
fékk harla lítinn byr, greiddi henni
enginn atkvæði nema flutningsmaður
sjálfur. Yar svo frumvarpið samþykt
i deildinni, með þeirri breytingu þó,
að lögin skyidu aðeins gilda til árs-
loka 1913, en með því vaið frv. gagns-
laust með öllu, eins og bersýnilegt
er hverjum manni, og þarf eigi að
leiða rök að því.
. í efri deild átti frv. þannig lagað
dauðann vísan. Kom það þar á
dagskrá á laugardaginn 24. ág. kl. 5
síðdegis. Á þeim fundi var samþykt
þingsályktunartillaga um að skora á
landsstjórnina að undirbúa einkasölu,
helst lundseinkasölu á steinolíu fyrir
næsta þing.
Frv. var þá til 1. umræðu, en þó
voru þá þegar komnar fram breyt-
ingartillögur þess efnis, að stjórnin
mætti fela einstökum mönnum eða
hlutafélögum innlendum að standa
fyrir kaupum og sölu á olíunni.
Skyldi hún einnig mega framselja í
þeirra hendur heimild sína og einka
rétt til oliuinnflutnings eftir lögum
þessum með nánari skilyrðum, þó
eigi til lengri tíma en 3ja ára. Enn-
fremur var þar lagt til að takmörk-
unin á gildi laganna félli burt.
Breytingaitillögur þessar fluttu þeir
Jón Jónatansson, Jósef Björnsson,
Einar Jónsson þm. N. M. og Björn
Þorláksson.
Yar frv. vísað til 2. umræðu með
7 atkv. móti 1, en aftur varð þjark
nokkurt um hvort fund ekyldi halda
aftur til að sjá hverjar undirtektir
breytingartillögurnar fengi. Varð sá
endirinn, að eigi skyldi fund halda í
deiidinni fyr en kl. 11 á mánudag,
en það var hálfri stundu fyrir þing-
slit; var því auðséð að með þessu
móti var málinu eyt.t. Likaði þeim
illa er koma vildu málinu fram, og
á sunnudaginn tókst að kippa þessu
í lag. Yar fundur haldinn í efri
deild kl. 9 á mánudagsmorgni; voru
þá breytingartillögurnar samþyktar,
þó með þeirri breytingu, að sett
voru 5 ár í staðinn fyrir 3. Var
málinu síðan vísað til 3. umræðu,
fundur settur aftur eftir fáar mínút-
ur og frv. þá samþykt og afgreitt
til neðri deildar. Þar var fundur
settur kl. 10'/2 t- m. og málið tekið
á dagskrá. (Var þessi meðferð þess
öll í báðum deildum gerð með af-
brigðum frá þingsköpunum.)
Eú brá svo kynlega við, að sumir
fylgismenn frumvarps þessa í neðri
deild vildu ekki við það kannast í
nýju fötunum, lagðist Bjarni frá Vogi
mjög á móti því, og þá eigi síður
þeir B. Kr. og L. H. B. Töldu þeir
hið mesta glapræði að stjórninni
skyldi vera heimilað að veita einka-
sölurétt innlendu hlutafélagi. Sögðu
þeir að slíkt innlent félag yrði aðeins
leppur fyrir D. D. P. A. og fleira
þessháttar. Eru þessi ummæli kát-
leg af hálfu þeirra manna, er sam-
þykt höfðu fyrir 2 dögum þessarök-
studdu dagskrá, sem getið er hér að
framan, þar sem þMr vilja láta stjórn-
ina og bankana stuðla að myndun
innlends félags. Ef nokkuð átti að
vera meint, með þessari i'ökstuddu
dagskrá, hefði þeim átt að falla þessi
breyting efri deildar á frumvarpinu
vel í geð. Því það er öllum aug-
ljóst að óyndisúrræði er það að stofna
innlent félag tií olíukaupa, án þess
Orðsending
til kaupmanna og kaupenda
Suðurlands í Reykjavík.
Herra verzlunarm. Ólafur Gislason,
Thorsteinsonsverzlun Liverpool tekur
á móti auglýsingum og veitir möttóku
borgun fyrir blaðið. Eru menn í
Reykjavík og grend því vinsamlegast
beðnir um að snúa sér til hans með
alt er að því lýtur.
Munið eftir að auglýsa í Suðurlandi
fyrir haustkauptíðina!
að það gæti fengið einkasölu, því
einungis á þann hátt er hægt að úti-
loka D. D. P. A. er að öðrum kosti
hefði tljótt gereyðilagt hvert innlent
félag er reynt hefði að keppa við það.
Þrátt fyrir öll andmæli var nú
frv. samþykt óbreytt eins og það
kom frá efri deild með 13 atkv. gegn
9. Aðeins 1 hinna upphaflegu flutn-
ingsmanna, Eggert Pálsson greiddi
atkv. með því, Bjarni greiddi atkv.
á móti, en J. Ól. lét telja sig með
meiri hlutanum.
Það verður að teljast vel farið að
það hepnaðist að þinginu var ekki
slitið svo að ekki væri gerð tilraun
til úrræða útaf vandræðum þessum,
endá hefði slíkt varlá getað talist
vansalaust fyrir þingið.
Hver verður nú árangurinn af þess-
um lögum? munu menn spyrja. Um
það skal ekki miklu spáð, en óhætt
mun að fullyrða það, að með lögun-
um er gert fyrir meiri hækkun
en þegar er orðin, og er það þó betra
en ekki.
Forstjóri D. D. P. A. í Reykjavik
vildi reyndar bera á móti því að
meiri hækkun hefði verið í vændum,
en trúi því hver sem nógu trúgjarn
er til þess. En hitt furðar engán,
þó hann léti lítt yfir væntanlegri
meiri hækkun er hann sá að þingið
mundi ætla að láta málið til sín
taka.
Og sé mönnum nú nokkur alvara
með að reyna innlend samtök eða
félagsstofnun til varnar gegn þessari
dönsku fordæðu D. D. P. A., þá er
nú með lögum þessum allvel í garð-
inn búið. Ætti nú stjórnin og bank-
arnir að beita sér fyrir þeim sam-
tökum.
Að stofnað verði innlent félag,
örugt og heilbrigt, er fengið gæti
eiukasölu samkvæmt þessum lögum,
væri besta ráðið. Hvort það tekst
eða ekki er ekki gott að segja, en
nú gefur að likindum raun vitni um
það, hve mikil alvara hefir fylgt
máli þeirra, er uni slíkan félagsskap
hafa talað,
Verði ekkert úr neinni félagsstofn-
un, getur stjórnin sjálf ráðist í oliu-