Verkamaðurinn - 22.10.1954, Síða 3

Föstudaginn 22. október 1954
VERKAMAÐURINN
S
¥TANN kenndi mér aS lesa fyrir
* * tuttugu og fimm árum, og ég
man enn eftir því eins og ritúali,
allan tímann frá því ég sá hon-
um bregða fyrir niðri við Rósen-
borg, hvernig sem viðraði að
vetrinum, með eitthvað undir
hendinni, sem ég bar talsverða
virðing fyrir, og þegar ég trítlaði
á eftir honum, eftirvæntingar-
fullur, upp stigann til stærsta
herbergisins á suðurloftinu, sem
veit út að Pollinum og Vaðla-
heiðinni, og við settumst hlið
við hlið á koffort við hrufótt borð,
sem allt var í blekklessum sum-
part af völdum skólanemenda
og sumpart af mín, og þegar hann
tók upp gleraugun, fægði þau og
setti þau á sig snyrtilega og brá
teygisnúrunni utan af þessu, sem
var undir hendinni, og opnaði það
og í ljós kom Stafrófskver séra
Jónasar á Hrafnagili og síðar,
þegar fram í sótti, Barnagull eft-
ir sama og lét mig stauta þar til
hann sagði: Nóg í dag, og klapp-
aði á kollinn á mér. Hann kom
alltaf með útilykt með sér, og
hann kom oftast á morgnana
nokkuð snemma, og það var alltaf
góð kaffilykt af honum. Mér
fannst alltaf verða ilmur úr því,
þegar hún og útilyktin blönduð-
ust saman við neftóbakslyktina,
en hana fann ég greinilegast, þeg-
ar hann tók fram rauða klútinn
og brá honum á nefið eða þurrk-
aði rauða grástirnda efrivarar-
skeggið, sem ég gaut oft augun-
vun til í laumi og með lotningu.
Mér fannst allt í stíl, og síðan átti
ég lengi bágt með að hugsa mér
kennara og kennslu öðruvísi.
Bækumar þessar, sem hann tók
fram og setti fyrir framan mig,
voru gamlar og gular, og hann
hafði haft þær í umferð fjölda
ára, og ekki lengur hægt að henda
reiður á tölu þeirra, sem höfðu
lært til stafs með aðstoð þeirra og
hans, er átti þær. Það var líka
skrýtin lykt af þeim, og mér
þótti alltaf vænt um hana, og síð
an hefur hún minnt mig á leynd
ardóma vizkunnar, ef nokkuð
hefur. Ég varð rígmontinn af því,
að mega handfjatla þessar bækur
og læra á þær hjá honum, og
hvert sinn sem ég fletti blöðunum
og rýndi í táknin, andaði ég að
mér lyktinni eins og reykelsis
ilmi í kaþólskri athöfn. Ég hélt eg
yrði vitrari en ella, ef ég gerði
það. Og ég var oft hátíðlegur á
þeim stundum og forðaðist að láta
mig langa of mikið í snjókast eða
fara á skíði á Barðstúninu. Ámi
Hólm kenndi mér fjóra vetur —
það voru góðir dagar — og enn
finnst mér hátíð að rifja upp, þeg-
ar hann kom með pennastöngina
og tók splunkunýjan axarpenna
upp úr vestisvasanum eða budd-
unni — skakkpenna, sem „fínt“
fólk á dönsku Akureyri kallaði
Skævepen, sagði mér að bleyta
hann á tungubroddinum, af því að
hann væri alveg nýr, kenndi mér
í eitt skipti fyrir öll, hvemig ég
ætti að stinga honum í grófina
og hvemig ég ætti að dýfa hon-
um í blekbyttuna með þeirri
glæsifágun, sem ég mun seint
gleyma, og að lokum hvemig
hann stýrði á mér hendinni
mjúklega, þegar ég þá í fyrsta
sinn paufaðist við skrifstafina.
Níræður: ÁRNI HÓLM MAGNÚSSON, kennari
Hann dró sjálfur upp stafina,
kenndi eftir sinni forskrift. Hann
var listaskrifari og fór víða orð
af, kenndi snarhönd, studdist við
Gröndalskerfi, sem svo er kennt
við skáldið Benedikt, og hélt
Árni fast við. Koparstungufor-
skrift, eins og hún var kennd,
kom síðar til sögunnar með for-
skriftarbókum Jóns Þórarinsson-
ar, fræðslumálastjóra. Snarhöndin
aótti mörgum listrænni og per-
sónulegri og ekki bundin fast-
mótaðri forskrift eins og kopar-
stungan. í þann tíð tíðkuðust
fagrar rithendur og litið á slíkt
sem list.
J¥JÁ ÁRNA hlaut ég mennt,
sem streymdi til hjartans,
því þar varð allt að ævintýri. Á
þriðja vetri fór hann að sýna mér
á landakort, og þá byrjaði hann
einnig að fræða mig um parta
ræðunnar í ísienzku og málfræði,
allt án bókar, og hjá honurn skrif-
aði ég mína fyrstu ritgerð — hún
var um vorið minnir mig — og
síðar þegar ég fór í annan skóla
átti ég eftir að skrifa fleiri rit-
gerðir um vorið, en þá þurfti
maður endilega að fara öðruvísi
að því. Mér hafði þótt gaman að
því í~ fyrsta sinn hjá Árna. Ég
fékk aldrei á tilfinninguna, að ég
væri þvingaður til að læra þetta,
sem ég átti að læra hjá honum, og
mér fannst allt vera eðlilegt og
sjálfsagt eins og veðrið og snjór-
inn úti.
Á RNI HÓLM MAGNÚSSON er
níræður í dag, fæddur 22.
október 1864 á hreppsenda í suð-
lægum inndal Eyjafjarðar, að
Öxnafelli í Saurbæjarhreppi. Þar
sátu jafnan hreppstjórar í hans
tíð. Foreldrar hans voru Steinunn
Benjamínsdóttir Pálssonar, bónda
í Víðigerði í Eyjafirði, og Magnús
hreppstjóri Ámason, prests
Snorrasonar, sem seinast bjó á
Tjörn í Svarfaðardal, hafði áður
þjónað á Felli í Sléttuhlíð.
Magnús faðir Árna var af Húsa-
fellsætt, og þaðan eru runnir
margir kennimenn og gáfumenn.
Hann var tvíkvæntur, og hét fyrri
kona hans Hólmfríður frá Ána-
stöðum í Eyjafirði, og með henni
átti hann tvær dætur, hétu báðar
Ragnheiðir, en önnur, sú yngri
Guðrún Ragnheiður, giftist séra
Jóni syni Jóns lærða á Möðrufelli,
sem þjónaði Grundarþingum
Ragnheiður hin átti Sigurð bónda
á Jórunnarstöðum. Hann var orð-
lagður ferðamaður. Synir þeirra
voru Magnús stórhöldur á Grund
og þeir bræður. Árni var getinn
af síðara hjónabandi, og má hik-
laust telja ætt hans hafa ,blátt
blóð‘, — að hún sé göfug og stór
í rót og að eðli. Hann ólst upp í
Öxnafelli til fermingaraldui'S. Fór
í Möðruvallaskóla haustið 1881 og
brautskráðist þaðan 1883. Þá
þóttu gerðar harðar kröfur til
nemenda, kennarar eftirgangs-
harðir og óvægir í einkunnagjöf
og 'ekki hneigðir fyrir að „favera“
eins og á skólamáli segir, og við
lokapróíið yar Árni sá eini nem-
enda, sem hlaut fyrstu aðaleink-
unn. Að loknu námi á Möðruvöll-
um stundaði Árni kennslu að
einhverju leyti með venjulegum
sveitarstörfum, en tók nú að búa
sig undir skóla hjá séra Jakobi
Björnssyni í Saurbæ, sem síðar
varð tengdafaðir hans, lærði
latínu 1% ár og settist í annan
bekk Latínuskólans haustið 1885
að afloknu 1. bekkjar prófi. Hann
var tvo vetur suður þar, en veikt-
ist af augnveiki seinna veturinn
og varð að hætta námi af þeim
sökum. Árni gat sér "glæsilegan
orðstír fyrir snerpu og afrek í
námi. í bekk hans voru þá annál-
aðir harðvítugir námsgarpar eins
og heitnir Haraldur Níelsson pró-
fessor og Sæmundur Bjarnhéð-
insson. holdsveikralæknir. Árni
varð efstur um vorið eftir fyrra
veturinn, en þreytti ekki próf árið
síðara vegna þess, sem að framan
greinir. Þó var lærdómsáhugi
hans svo mikill, hef ég heyrt, að
hann bað rektor um að fá að sitja
í tímum löngu eftir að hann gat
ekki greint á bók sakir sjón-
deprunnar og höfuðkvalanna,
sem af sjúkleikanum stöfuðu.
Árni þótti yfirburðamaður í ýms-
um námsgreinum, einkum grísku
— þar hafði hann spilin, spaðana
og ásana — og sennilega engu
lakari í íslenzku og veraldarsögu,
því að hann lék sér að þrístimdu
praei yfir línima. í lærða skólan-
um var þá lögð megináherzla á
artes bonae, — fagrar menntir,
hinar klassisku dygðir. Inntöku-
skilyrði í I. bekk voru 100 síður í
Caesar: Það svarar sennilega til
fjórða bekkjar lesningar í
menntaskóla nú í sömu grein og
freklega það. Sjö kennslustundir
í henni viku hverja í neðri bekkj
um og níu í þeim efri, og 5—7 í
grísku. Námið var hart, og það
sótti rjóminn af ungmennum
þjóðarinnar, og það hafa verið ill
örlög, sem sviptu einn mesta
námsvíking þeirra allra af miðri
framabraut æðri menntunar.
Skólaferill Áma hefur verið eins
og leiftur, sem bar að, norðan
komið undan bröttum hlíðum
eyfirzkri dalakyrrð og sló niður
þar syðra og brá ljóma yfir nafn
þessa yfirlætislausa unga lær-
dómsmanns, sem hlaut virðing
allra skólapilta og félaga fyrir
hæfileika sína, svo lengi var
minnum haft.
skap. 1890 kvæntist hann núlif-
andi konu sinni Ragnheiði Jak-
obsdóttur prests Bjömssonar, síns
gamla kennara, sem síðast sat að
Saurbæ. Bjöm faðir Jakobs var
gullsmiður og af Húsafellsætt, svo
að ættir Árna og konu hans renna
þar saman. í Húsafellsætt þykja
jöfnum höndum ráða gáfur og
listrænn hagleikur, enda ekki tal-
ið fara svo sjaldan saman. Árni
reisti bú í Saurbæ, jörðin stór og
tvíbýli. Þar var hann oddviti um
skeið, 1900—1910. Hann eignaðist
sex böm við konu sinni og lifa
tveir synir, Magnús Hólm, bóndi
á Krónustöðum í Saurbæjar-
hreppi og Jakob bóksali, sem
lengi var ritstjóri Verkamannsins
á Akureyri. Báðir taldir geðfelld-
ir gréindarmenn, Jakob listfeng-
ur, drátthagur og afburðasnjall
skrifari sem faðir hans. Ámi
stundaði heimiliskennslu ein
göngu fyrstu árin framan af,
kenndi börnum og unglingum þar
í sveit ýmsar greinar: lestur,
skrift og reikning og tungumál,
einkum dönsku og ensku og jafn-
vel þýzku, sem hann nam af
sjálfum sér mestmegnis. Á þeim
árum hafði hann samneyti nokk-
urt við séra JónaS á Hrafnagili,
og fékk léðar hjá honum þýzk
skemmti- og fræðirit. Bókmennt
irnar Göthe og Schiller lagði
hann sér snemma til munns jafn-
framt og las mikið tímaritið Die
Auslese, sem þótti merkt. Klass-
isku málunum kvað hann líka
hafa haldið við að talsverðu leyti.
Farkennari gerðist hann 1910; er
meðal fyrstu hér á landi í þeirri
grein, og á því sviði starfaði hann
samfleytt til 1928, að hann fluttist
til Akureyrar og stundaði
kennslu þar á vetrum í einka
tímum og ýmsa algenga verka
mannavinnu á sumrum, þegar
hún gafst. Og kennslunni hélt
hann áfram óslitið þar til fyrir 4
—5 árum og hafði þá unnið að
^EGAR
fékk
norður kom
smam saman
og hann
heilsu
ný, byrjaði hann kennslu og bú-
henni hvorki meira né minna en
rúm sextíu ár. Aldrei í skóla,
heldur eingöngu eins og sá, sem
á erlendri tungu heitir tutor, og
þess vegna aldrei verið háður
neinu skólakerfi né bimdinn á
klafa fræðslulaga. Hann miðlaði
að nemendum sínum eftir kerfi
hjarta síns í það og það sinnið
eins og góðra kennara er háttur,
og hann lánaði börnum og ung-
lingum lykla að lífsnauðsynlegri
þekkingu, sem honum tókst að
gera svo töfrandi og skemmtilega,
svo sálrænt og persónulega, að
orðin kennari og að Iæra og að
lesa urðu að rómantískri mynd,
sem aldrei getur fymzt í skugg-
anum af ögrandi kaldyrðinu_
skóli.
P'G HEIMSÓTTI gamla kennar-
ann minn í fyrradag hér á
Akureyri. Hann býr í Ránargötu
sex niðri á Oddeyri. Ég gekk upp
brattan stiga, og á leiðinni þar
upp vitjuðu gömul atvik mín og
urðu snarlifandi. Ég barði að dyr-
um spurði lítil böm, sem komu
til dyra, hvort Árni Hólm væri
heima. Þau ljómuðu og bentu mér
á dyrnar til hans. Ég hafði ekki
séð hann nokkuð lengi. Það var
svarað kom inn, og ég opnaði, og
þar sátu gömlu hjónin hvort
gegnt öðru við borð í litlu eld-
húsi, konan að vinda hnykil og
Ámi á skyrtunni, ylhýr í bragði
og em og þekkti mig óðara og tók
mér fagnandi eins og ég væri að
koma í tíma til hans sem forðum
daga. Hann bauð mér í stofu, og
þar rabbaði ég við hann. Mér
fannst ég læra mikið.
Akureyri, 21. október 1954.
Steingrímur Sigurðsson.
,»iini>iniiiiiiuiiiitnunMWMminMiWMniiMiMiwiiwm
Ritsafn Jóns Trausta 1-8 í
Með afborgumim.
Bókaverzl. Edda h.f. |
Akureyri.
Gilbarco-ol í ubrennarar
og olíugeymar til húsakyndingar jafnan fyrir
liggjandi. — Útvegum olíukynta katla, elda-
vélar og hvers konar önnur olíukynditæki
með stuttum f^TÍrvara.
Olíusöludeild KEA.
Vinnan og verkalýðurinn
er eiva verkalý ðsvíálatimaritið, sem út kennir
að staðaldri hér á landi.
Vinnan og verkalýðurinn
flytur greinar um verkalýðsmál, erlend sent
innlend jöfmtm höndum, e-nnfremur almenn-
an fróðleik, Esperantóþátt, kvæði, vísnabálka
o. fl.
Afgreiðsla Skólavörðustíg, Rvík — Sími 7500