Verkamaðurinn - 16.09.1960, Blaðsíða 2

2
VERKAMAÐURINN
Föstudaginn 16. sept. 1960
EYSTRASALTSVI KAN
Nú í sumar gafst mér tækifæri
til að sækja Eystrasaltsvikuna í
Austur-Þýzkalandi og jafnframt
ferðast um landið í nokkrar vik-
ur. Eg hef verið beðinn að segja
eitthvað frá þessari dvöl, og skal
þess freistað hér.
Austur-Þýzkaland var formlega
stofnað 1949 og sósíalisma komið
þar á. Þetta ríki, sem önnur
sósíalisk ríki, hefur ekki sloppið
við róg og níð afturhaldsaflanna
og verið reynt á allan hátt að gera
það sem tortryggilegast. Sennilega
væru allir íbúar austurhlutans
flúnir yfir til þeirra vestureftir og
ugglaust meira til, ef marka ætti
allar tölur, sem viss blaðakostur
gefur upp. Hér verður ekki farið
að rekja sögu Þýzkalands eftir
styrjöldina, en óhætt er að full-
yrða, að Þýzkaland er ein af mörg-
um púðurtunnur veraldar, þar sem
aðeins einn neista þarf til að
sprengingin mikla verði. Er það
ekki sízt að þakka geðstillingu og
öryggi þeirra í austurhlutanum, að
ekki hafa alvarlegir atburðir skeð.
A.-Þjóðverjar hafa ekki hlotið við-
urkenningu kapítalisku ríkjanna,
svo sem kunnugt er, en leggja allt
kapp á að afla sér trausts og álits,
og má e. t .v. segja, að Eystrasalts-
vikan sé í þeim anda haldin. En
fyrst og fremst vilja A.-Þjóðverjar
með Eystrasaltsvikunni efla vin-
samlega sambúð við, nágranna
þjóðirnar, og jafnframt gert það
að kjörorði sínu, að Eystrasaltið
verði friðlýst haf (Die Ostsee —
Ein Meer des Friedens). V.-Þjóð-
verjar leggja mikið kapp á að
koma upp herskipaflota á þessu
strandhafi og er það raunar í sam-
ræmi við þá vígbúnaðarstefnu,
sem þar ríkir.
Þetta mót sóttu þátttakendur
frá 8 löndum: Danmörku, Noregi,
Svíþjóð, Finnlandi, íslandi, Sovét-
ríkjunum, Póllandi og Þýzkalandi.
Okkur Islendingum var boðið að
senda allt að 60—80 manns.
Tilhlökkun mín var talsverð að
kynnast landi og þjóð, og þá fyrst
og fremst að fá að sjá af eigin
raun, hvernig ástandið væri. Og 1.
júlí hóf Sólfaxi sig á loft fullskip-
aður af fólki, sem flest hafði aldr-
ei fyrr stigið á þýzka grund. —
Ferðalagið gekk alveg eftir áætl-
un, flogið til Hafnar, þaðan með
lest til Gedser og ferju þaðan til
Warnemúnde. Laust eftir mið-
nætti vorum við komin á áfanga-
stað. Þar voru menn komnir til að
taka á móti okkur og koma okkur
fyrir, vorum við boðin velkomin
með hjartnæmum ræðum og hlý-
legu viðmóti. Er skemmst frá því
að segja, að þessarar gestrisni nut-
um við allan tknann.
Daginn eftir var hópnum skipt
þannig, að 20 áttu að búa í tjald-
búðum, þ. e. yngra fólkið, þó ekki
allt, en hinir skyldu vera á hótel-
um. Þessar tjaldbúðir voru í
Graal-Múritz, sem er þekktur bað-
strandarbær og var örstutt niður á
heitan og mjúkan fjörusand
Eystrasaltsins. Þjóðverjarnir höfðu
falið nokkrum háskólastúdentum
að vera okkur til leiðbeiningar og
aðstoðar þessa tíu daga, sem við
áttum að dvelja í tjöldunum. Var
viðkynningin og samvinnan við
þessa stúdenta sérstaklega ánægju
leg. Þar í hóp var stúlka, sem hét
Ingrid Schwarz (Indrið hin
svarta) og hafði hún lært íslenzku
hjá dr. Bruno Kress í tvo vetur.
Þessi málakunnátta kom í góðar
þarfir, sem nærri má geta. Fyrir-
liði þeirra hét Horst að fornafni,
lítill, kvikur og síkátur náungi.
Við bjuggum í þrem tjöldum og
var kvenfólkið haft í miðjunni.
Aðbúnaður var þarna hinn bezti,
beddar, vindsængur, teppi, sömu-
leiðis rafmagnsljós í öllum tjöld-
unum. Var kímt töluvert að því
að menn höfðu ekki athugað að
breiða á sig nóg teppi og vöknuðu
við kuldann og skulfu sem loftbor-
ar í grjótnámu, eins og það var
orðað. En lærðu af reynslunni, og
undirritaður mun víst hafa haft 10
teppi ofan á sér næstu nótt og átt
metið í þeirri grein.
Þarna við tjaldbúðirnar var
stórt og veglegt hús í eigu F. D. J.
Freie Deutsche Jungend, Frjáls
þýzk æska. í þessum félagssamt.
mun vera um 60—70% unglinga.
Eg spurði, hvort ekki væri skylda
að vera í þessum félagsskap, en
var sagt, að svo væri alls ekki.
Hins vegar nytu þeir, sem í félög-
unum væru, ýmissa hlunninda og
hefðu mjög góðar aðstæður til
alls kyns tómstundastarfa. Hér
má sennilega merkja það, hvað
æskulýður þeirra landa, sem við
sósíalisma búa, er staðfastari og
laus við það rótleysi, sem ríkir hér
á Vesturlöndum. Maturinn var
nægur og góður, mikið af brauði
og áleggi, en kjöt ávallt skammt-
að. — Það eina, sem við gátum
sett út á, var veðrið. Veðurguðirn-
ir virtust vera í slæmu skapi þessa
dagana. Reyndar rigndi lítið, en
oftast var skýjað loft og dró mikið
úr baðstaðarferðum.
Hinn 4. júlí átti að opna Eystra-
saltsvikuna. Fór fyrst fram stutt
athöfn í tjaldbúðunum, flutt voru
ávörp frá hverri þjóð og stór
lúðrasveit lék. Síðan var haldið til
Rostock, en þar setti Otto Grote-
wohl, forsætisráðherra, hátíða-
höldin með snjallri ræðu. Síðan
komu margir fleiri og héldu ræð-
ur, og vorum við landarnir búnir
að fá nóg eftir að hafa staðið upp
á endann í mannþrönginni röska 3
tíma.
Um kvöldið var mótsgestum
boðið á óperettusýningu, sem
haldin var undir berum himni á
leiksviði í útjaðri borgarinnar. —
Komu þar fram um tvö þúsund
manns, efni leiksins var um upp-
byggingu borgarinnar og bola-
brögð, fals og klækir afturhaldsins
sýnt á einkar skemmtilegan hátt.
Var óhemju fögnuður þegar höf-
uðpaurinn, ýstrupjakkur mikill,
var rekinn á flótta með kústsköft-
um. Tónlistina samdi Schostako-
vits, en textann Kuba, báðir mjög
kunnir listamenn."
Dagarnir í tjaldbúðunum liðu
fljótt. Á daginn lágum við á bað-
ströndinni, fórum langar eða
skammar ökuferðir, skoðuðum
verksmiðjur, iðjuver o. fl. Á
kvöldin voru dansleikir, kvik-
myndasýningar, og svo skiptust
þjóðirnar á að annast kvöldvökur,
sem voru mjög skemmtilegar. Eru
mér sérstaklega minnisstæðir
þjóðdansar frá Ukrainu, sem
Rússamir sýndu af frábærri snilld.
Þarna í tjaldbúðunum voru um
1200 manns og var skólafólk frá
Skandinavíu og Danmörku all-
áberandi. Við vorum að prófa
dönskuna okkar og náðum í
menntaskólastráka til að spjalla
við. Þeim var efst í huga ,að nú
væri fríið farið að styttast
ískyggilega, þeir ættu að byrja
aftur 12 ágúst. Voru þeir gulir og
grænir af öfund, þegar þeir heyrðu
að við byrjuðum ekki fyrr en 1.
okt. Eg er hræddur um að þá yrði
nú fyrst bragð af krítikkinni, ef
íslenzkir skólar lengdu skólaskyld-
una, sem þessu svarar. Nóg er nú
samt fyrir. Þeir voru mjög hrifnir
af veru sinni og sögðu, að ekki
væri allt að marka, sem Politiken
og Berlingur segðu í fréttum aust-
an þaðan. Síðasta daginn, sem við
dvöldum þarna, höfðum við vin-
áttufundi með Rússum, Þjóðverj-
um og seinna Pólverjum. Voru
þessir fundir markaðir friðarvilja
og bróðurhug. Seinna fékk eg
tækifæri að ferðast um Þýzka al-
þýðulýðveldið. Öll sú ferð varð til
að staðfesta betur virðingu mína
fyrir því þrekvirki, sem hefur ver-
ið að gerast í A.-Þýzkalandi. Það
sem þeir hafa orðið að gera er
ámóta því, að við hefðum farið að
umskapa Húnavatnssýslunum í
iðnað og sjávarútveg Faxaflóans.
Samlíkingin er kannski ekki full-
nægjandi, en eg vona að vitað sé
við hvað er átt. Þessir 107 þús.
km2, sem tilheyra lýðveldinu, eru
kjarninn í landbúnaðarhéruðum,
sem voru fyrir stríð. Því miður er
hér ekki tækifæri að tilfæra tölur,
sem sýna aukningu iðnaðarins, en
hún er alveg gífurleg. Þó skal
nefnt eitt dæmi. Þeir urðu að
byggja algerlega upp frá grunni
járn- og stálframleiðsluna, því að
Ruhr-héraðið, lenti allt í vestur-
hlutanum. Um 1950 var byrjað að
reisa borg við Oder-Neisse línuna,
sem nú framleiðir í sex háofnum
3500 tonn af hrájárni á dag. Járn-
grýtið kemur frá Sovétríkjunum,
en kolin frá Póllandi og Tékkó-
slóvakíu.
Hér gefst ekki tóm til að segja
frá þessari ferð nú, þótt síðar geti
orðið. Við komum m. a. til Berlín-
ar, Leipzig, Dresden, Weimar og
víðar. Alls staðar þar, sem við
komum, vorum við hvött til að
spyrja og spyrja. Eitt af því
fyrsta, sem við spurðum um, var
auðvitað flóttamannastraumurinn.
Við fengum þær upplýsingar, að í
rótleysi eftirstríðsáranna hefðu
margir farið vestur yfir, þar sem
að lífskjörin urðu þar tiltölulega
mjög góð, allir vita ástæðuna. —
Bandarísku fjármagni var ausið
inn í landið, allar stríðsskaðabæt-
ur felldar niður o. s. frv. Hins veg-
ar urðu austanmenn að borga sin-
ar stríðsskaðabætur fram á árið
1958. Reyndar hefur margt af
þessu fólki snúið aftur, orðið fyrir
vonbrigðum og ekki fest yndi. —
Hins vegar hefur upp á síðkastið
komið mikið af ungum mönnum,
sem eru að flýja herskylduna, sem
Adenauer og félagar hafa komið á.
I A.-Þýzkalandi er enginn fastur
her eða herskylda, en 90 þús. sjálf
boðaliðar eru í nokkurs konar rík-
isher, en íbúatalan er 17,6 millj.
Það verður að horfast í augu við
þá staðreynd, að sú stjórnarstefna,
sem ríkir í V.-Þýzkalandi minnir
óþægilega mikið á nazismann í
allri sinni nekt. Landvinninga-
græðgin sú sama, reynt er að æsa
upp hroka og þjóðernisdramb og
allt gert til að afsaka gerðir Hitl-
ers og breiða yfir hryðjuverk naz-
istanna. I skólunum er kennt að
Hitler hafi ekki verið svo afleitur
karl, en gert bara ýmsar vitleysur.
Einnig verður því ekki mótmælt,
að ýmsir framámenn nazistaflokks-.
ins gegna háum og þýðingarmikl-
um embættum þar vestra. Ekki er
vitað, hvort þeir hafa nokkuð
breytt um lífsskoðun. Tveimur ár-
um eftir að Kommúnistaflokkur-
inn var bannaður hjá* Adenauer,
var banninu af gamla nazista-
flokknum aflétt.
Við spurðum um uppþotið í
Berlín í júní 1953, sem afturhald-
ið hefur fellt mörg krókódílstár út
af. Okkur var sagt, að það hefði
stafað af því, að auka þurfti álag
á almenningi til að 5 ára áætlunin
(1951—’55) gæti staðizt. Af þessu
leiddi óánægju, og þá sáu vissir
aðilar sér leik á borði. Talið er
að 5% vrekamanna hafi tekið þátt
í óeirðunum .Minnir þetta nokkuð
á atburðina í Ungverjalandi haust-
ið 1956.
Ein kvöldstund í Dresden er
mér ávallt minnisstæð. Eg var að
spjalla við þýzkan jafnaldra og
spyr í þeirri einlægni, sem eg átti
bezta til, hvort að það sé nú alveg
víst, að þeir séu ánægðir með
þetta stjórnarfyrirkomulag, sem
þeir búi við. Hann svaraði ekki al-
veg strax, en spurði síðan: „Veiztu,
hver átti áður þetta hús, sem við
erum í nú? Þýzku æskulýðssam-
tökin áttu það og var þar fjöl-
breytt aðstaða til alls kyns tóm-
stunda.“ Jú, svarið kom við því.
Auðkýfingur nokkur hafði átt það
og búið í því ásamt tveimur börn-
um sínum í 32 herbergjum. —
„Heldruðu að við viljum skipta?“
Eg lét mér þetta að kenningu
verða og spurði ekki slíkra spurn-
inga oftar.
Eg hafði búizt við því, að farg
myndi hvíla á fólkinu, alls staðar
væri lögreglan að sniglast o.s.frv.
En slíkar hugsanir ruku út í veður
og vind, þegar á hólminn var kom-
ið. Fólkið var svo frjálslegt og
glatt, sem í Austurstræti Reykja-
víkur eða Hafnarstræti Akureyr-
ar. Athygli vakti snyrtilegur klæða
burður kvenfólksins. Karlmenn
gengu mikið í stuttum skinnbuxum
og var stundum hálf spaugilegt að
sjá virðulega eldri menn á slíkum
gæja-brókum.
Verðlag er heldur ódýrara en
hér á vörum almennt, en matvör-
ur og húsaleiga, svo að eitthvað sé
nefnt, er hræódýrt. Verkamaður í
skipasmíðastöð hefur 500 mörk á
mánuði (margfalda með 10 til að
fá íslenzkar krónur) og greiðir 48
mörk á mánuði fyrir þriggja her-
1960
bergja íbúð. Vinnutíminn er 7Vz
klst. á dag, en aðeins unnið fram
að hádegi á laugardögum.
Maður hafði ekki verið þarna
lengi þegar komizt var að því,
hvert var mesta hjartans áhuga-
mál fólksins: Það var varðveizla
friðarins. Eg held að aldrei hafi
svo ræða verið haldin, að ekki
hafi verið minnst á friðinn og
vernd hans. Enn þann dag í dag er
verið að hreinsa rústir frá stríð-
inu, og gert er ráð fyrir að því
verði ekki lokið fyrr en að fimm
árum liðnum. Allt líf okkar og til-
vera byggist á því, að friður hald-
ist, því að þriðja heimsstyrjöldin
táknar jafnframt eyðileggingu og
útrýmingu mannkynsins, hvort
sem það eru bolsar eða burgeisar,
hvítir eða svartir eða eitthvað þar
á milli.
Der Sozialismus siegt — sósíal-
isminn sigrar — mátti víða sjá.
Sú heillandi lífsgleði og bjart-
sýni, sem maður varð alls staðar
var við, sannfærði okkur um það,
að allt sem þeir gera lánast þeim.
A.-Þjóðverjar eru staðráðnir í því
að bogna ekki fyrir hatursherferð-
um grimmra andstæðinga. „Þjóð
irnar, sem vilja ekki viðurkenna
okkur í dag, standa í biðröðum
hjá okkur á morgun,“ sögðu þeir,
og þessi ummæli segja langa sögu.
Jón Gunnlaugsson.
EKKI G0TT - EN Í>Ó
Ríkisstjórnin pantaði í sumar
gegnum svokallaða „samstarfs-
nefnd launþegasamtakanna",
norskan hagfræðing hingað upp
til að lýs.a blessun sinni á „við-
reisninni“. Maður sá heitir Per
Dragland, og dvaldi hérlendis 3
vikur, mállaus og öllum ókunn-
ugur. Túlkar hans og heimildar-
menn voru lögfræðingar ríkis-
stjórnarinnar, Jónas Haralz og
Torfi Hjartarson.
Þessi Dragland hefur nú sent
hingað upp langa greinargerð um
„viðreisnina“ og hún verið þýdd
á íslenzku.
Við höfum orð Alþýðublaðsins
fyrir því, að Dragland andvarpi
mitt í skýrslu sinni og segi: „Ráð-
stafanirnar (þ. e. ,,viðreisnin“)
fela í sér svo mikla kjaraskerð-
ingu allrar alþýðu, að tilfinning-
ar mínar gera mér erfitt að mæla
með þeim.“
Má af þessu andvarpi Drag-
lands marka, að hann hefur ekki
með glöðu geði tekizt á hendur
varnir fyrir „viðreisnina“.
En gera verður fleira en gott
þykir — enda starfið sjálfsagt vel
launað.
F ramkvæmdast jóri
K. V. A.
Samkvæmt því er „Alþm.“
skýrir frá sl. þriðjudag hafa orð-
ið framkvæmdastjóraskipti við
Kaupfélag verkamanna Akureyr-
ar, KVA, um síðustu mánaðamót,
og hefur Haraldur Helgason, sem
lengi hefur starfað í Kjötbúð
KEA, verið ráðinn framkvæmda-
stjóri.