Verkamaðurinn - 20.03.1964, Blaðsíða 4

Undir högg að sœkja inniheld-
ur 3 sögur. Fyrsta sagan, Um-
skiptingur, er mjög gott verk,
penni höfundar er hér óvenju
bitur og hið broslega fléttað al-
Blftðið l«og«r oð Uynna

Smásaga er að mínum dómi
glæsilegt túlkunartæki. Innan
hennar þrönga ramma hafa orð-
ið til nokkrar fegurstu perlur í
skáldskap. í eðli sínu er hún
skyldust ljóði, krefst hnitmiðun-
ar, skýrrarhugsunar og kunnáttu
meiri í byggingarlist verks, en
hin lengri saga. Gagnorður og
beinskeyttur þarf höfundur henn
ar að vera og vitandi um tak-
mörkun, svo hann sprengi ekki
rammann.
Langflestir stærri rithöfundar
hafa notað smásagnaformið jöfn
um höndum við hið breiða sagna
mál, og margir þeirra skapað á
því sviði listaverk, sem oft end-
ast þeim lengur til frægðar, en
hin stærri verk. Þetta á t. d. við
um flest eða öll okkar þekktustu
nöfn á sviði skáldsagnagerðar,
og hið sama er að segja um ann-
arra þjóða rithöfunda.
Af einhverjum ástæðum er
það útbreidd skoðun hérlendis,
að smásögur séu illselj anlegar.
Er ég hræddur um, að bókaút-
gefendur eigi þar hlut að máli.
Þeir hafa einnig legið á sama
lúalagi viðvíkjandi ljóðum. —
Þetta er eins og svo oft vill
verða hálfsannleikur. Vitanlega
fer það eftir gæðum verka þess-
arra, hvort þau seljast eða ekki,
og svo að öðru leyti eftir því,
hvað þau eru auglýst.
Eitt er víst, að tímarit sækj-
ast mj ög eftir smásögum og þykj
ast án efa vita hvað fólkið vill.
Að vísu lenda tímarit oft á þeirri
braut, að hirða smásögurnar úr
erlendum ritum og fá þær í
hendur mislægnum mönnum til
þýðingar, en þar afsannar ekki
þá skoðun, að þær standi undir
vinsældum ritanna.
Það er í samræmi við kröfur
tímans á öllum sviðum að þj appa
saman efni, sérhæfa og leita
kjarnans. Því ekki þá einnig á
sviði lista? Hinn langi eldhús-
róman á án efa vini, en þeim
fækkar, bæði vegna aukins
smekks og minnkandi tíma til
lestrar. Þess vegna ætti smá-
sagnagerð að eiga sér glæsta
framtíð. Leiklistaráhugi og vax-
andi leiklistarsköpun sannar
þetta. Þar á hið sama við. Sleppa
aukaatriðum, gefa kjarnann.
Betra er margt hálfsagt en of-
sagt. Lesandi vill gjama vera
ofurlítið skáld sjálfur og geta
í eyðurnar. Það er ekki í sam-
ræmi við tímann að einn tyggi
ofan í alla. Smásagan er oft
aðeins leiftur, sem kveikir á í-
myndunarkyndli lesenda, hann
rekur sig áfram í ljósi þessa.
Eins og áður er sagt, nota
skáldsagnahöfundar smásagna-
formið mjög samhliða hinu. En
það eru einnig til þeir höfund-
ar, sem eingöngu, eða því sem
næst, skrifa smásögur. Við eig-
um nokkra slíka hérlendis. Það
hefur lengi verið hugmynd okk-
ar að vekja athygli á nokkrum
þeirra helztu smátt og smátt hér
í blaðinu, og væri ekki óeðli-
legt að byrja hið næsta sér. Það
vill svo til, að einn þessarra
„beztu“ býr á Akureyri: Einar
Kristjánsson.
sagnasafn Einrs, bókin Septemb-
erdagar. Síðan hafa komið þess-
ar: Undir högg að sækja 1955,
Dimmir hnettir 1959, Gott fólk
1960 og sama ár Metnaður og
mannvirðingar.
Einar byrjar seint að skrifa
sögur. Fyrsta bókin kemur ekki
út fyrr en hann er orðinn rúm-
lega fertugur. En sögurnar báru
þó engin merki byrjandans. —
Septemberdagar var góð bók og
vakti verðskuldaða athygli. Og
þarna komu strax fram tvö höf-
uðeinkenni þessa höfundar, meir
vöru af meiritækni en í sögu
2, Andvaka. Síðasta sagan, Helgi
dagur, er „tragedia“ erfiðlis-
mannsins, sem ekki fær notið
hvíldar vegna langþreytu, og
leitar svölunar í meiri og meiri
þrældómi. Bókin er myndskreytt
af Einari Helgasyni.
í Dimmum hnöttum eru mér
hugstæðastar sögurnar Heiða
Lísa, falleg minning, full af sárri
orðfárri þjáningu. Ættarblómi,
sem er í rauninni stórverk í eðli,
Reykur, skopsaga um sjálfs-
blindu, Róður á Mikj álsmessu,
saga, sem sóma myndi sér í
hvaða úrvali, sem væri, vegna
hins hárfína samleiks skops og
alvöru, Blindur maður að vest-
an er snöggur rassskellur á at-
vinnupólitíkusinn og atkvæða-
veiðarann. Man ég þig mey, list-
rænasta verk bókarinnar, og
kannske bezta verk Einars til
þessa í hinum alvarlegri tóni.
í bókinni Gott fólk fer höf-
undur nú meir en áður á kostum
skopsins. Hér má finna þrjár
sögur, sem allar eru í fremstu
röð gamansagna, þ. e. Konan í
köldu stríði, Konan í hveitipoka
kjólnum og Líf í tuskunum. Ann-
ars er hér hver sagan annarri
spaugilegri og kannske ofurlít-
ið ívaf ádeilu með.
Einar er höfundur, sem á at-
hygli skilið. Hann kann vel að
byggja verk og sérlega að of-

Einnr Krist/ónsson/ smósngnnhöfund
Einar Kristjánsson er fæddur
26. okt. 1911 að Hermundar-
felli í Þistilfirði og ólst þar upp.
Foreldrar Kristján Einarsson
bóndi þar og kona hans Guðrún
Pálsdóttir.
Hann stundaði nám að Reyk-
holti og Hvanneyri en hvarf
heim í sveit sína á ný og giftist
sveitunga sínum Guðrúnu Kristj
ánsdóttur 1937. Þau byggðu ný-
býlið Hagaland út úr Hermund-
arfellslandi og bjuggu þar til
1946, fluttu þá til Akureyrar og
hefur Einar lengi gegnt hús-
varðarstöðu við Barnaskóla Ak-
ureyrar. Þau hjón eiga 5 börn,
4 uppkomin.
Arið 1960 var Einar gestur
sænsku samvinnufélaganna á
heimili þeirra Var Gard, en
sænsku samvinnufélögin hafa
undanfarin ár boðið þangað rit-
höfundum ýmissa þjóða til dval-
ar.
Árið 1952 kom út fyrsta smá-
að segja í tveim fyrstu sögunum:
Vaxtavextir og Allar vildu meyj-
ar. Höfuðeinkenni Einars eru
annars vegar óvenju næm inn-
sýn í sálarlíf fólks, hins vegar
afburða glöggt skopskyn, beitir
hann hvort tveggju jöfnum hönd
um og vegna skopsagnanna hef-
ur hann orðið þekktari, m. a.
mjög eftirsóttur upplesari á
skemmtisamkomum. Þriðja saga
þessarrar bókar, samnefnd
henni, er mér þó hugstæðust,
vegna hins næma skilnings á
sálarlífi eiginkonu búramennis.
Hún hafði gifzt í fjarlæga sveit
og þráði heim, að anda að sér,
eitt sinn enn, ilmi heimhyggð-
arinnar og sjá fólkið sitt. Hinn
skilningslausi eiginmaður er
ekki dæmdur, en myndin af sam
búðinni er meistaralega skýr.
Þessi bók, Septemberdagar, er
einnig meiri að gildi vegna af-
burða myndskreytinga Elísabet-
ar Geirmundsdóttur.
þyngja því ekki með aukaatrið-
um. Hann er manna lagnastur
að segja það, sem þarf í stuttu
máli og vekja athygli lesandans
með frumlegri mynd. Inntak
verkanna er líf og stríð sam-
ferðamanna séð í ljósi fullrar
samúðar, þó brosvipra kunni að
leynast í auga. Einar er mann-
vinur með næma réttlætiskennd,
en til allrar hamingju enginn
predikari. En snjöll mynd getur
líka verið áminning. í stílbrögð
um mætti hann vera djarfari.
Þar sem Einar er búsettur hér
á Akureyri, er bezt að rabba
aðeins við hann um rithöfundar-
feril hans:
— Þú varst orðinn fullorð-
inn, þegar fyrsta bók þín kom
út. Hófstu seint að skrifa smá-
sögur, eða varstu í öðru?
— Ja, maður hafði lítinn
tíma í sveitinni, helzt að mað-
ur væri neyddur til að semja
erindi eða gamanþætti fyrir sam
komur.
— Ortir þú ekki Ijóð?
— Eg gerði lítið af því, ann-
ars vildu allir vera skáld þá, það
var talin upphefð.
—— En ekki nú?
— Hvað finnst þér?
— Ef spyrill ú að fara að
svara, get ég sagt, að ég tek
listamenn fram yfir aðra, og
lít ekki upp til annarra. En hvað
gaf þér aðstöðu til að hefjast
handa með ritstörf?
— Fyrsta veturinn, sem ég bjó
á Akureyri, varð ég atvinnu-
laus, hafði reyndar þráð það
undir niðri. En vitanlega varð
ég fyrir sárum vonbrigðum. En
þá fór ég að grípa í þetta mér
til dægrastyttingar. Mér tókst
að skrifa sögu, sem talin var
birtingarhæf. Á það leit maður
nokkuð stórt þá, þó ljóminn af
því minnkaði síðar. Eg vil líka
geta þess, að ég kynntist fljót-
lega Akureyrarskáldum og þau
örfuðu mig og hvöttu, ég á þeim
mikið að þakka.
— Hver var fyrsta prenthæfa
sagan?
— Vaxtavextir, fyrsta sagan í
fyrstu bók minni.
— Hvaða rök liggja lil þess,
að þú valdir hið vandasama
form, smásöguna?
— Eg hef alltaf liaft yndi af
lestri smásagna, gekk með og
geng enn með mikið efni í sög-
ur og mér finnst að ég geti gert
því flestu skil innan þess ramma,
sem smásagan gefur.
— Notar þú sannsögulegar
fyrirmyndir að sögum?
— Þetta er samvizkuspurning.
Menn halda oft, ef höfundi tekst
að skapa raunsanna mannlífs-
mynd, að hún hljóti að byggj-
ast á einhverjum sérstökum at-
burðum úr umhverfi hans. —
Þetta byggist oftastnær á mis-
skilningi. Þó kannske mörg
byggðarlög þykist þekkja at-
burði og persónur í sögu, sann-
ar það aðeins, að verkið hefur
tekizt. Saga um mannlíf á að
vera úr mannlífi, um menn. All-
ar byggðir eiga sínar „týpur“,
sína atburði, en ég reyni að
forðast „sannsögulegar" fyrir-
myndir.
Margar af hinum léttari sög-
um mínum er ég beinlínis neydd-
ur til að skrifa, Eg er oft beðinn
að flytja „eitthvað skemmti-
legt“ á samkomum. Þú trúir því
kannske ekki, en mér leiðist að
skrifa gamansögu.
— Það eru góð leiðindi, sem
verða undirrót svo bráðsmell-
inna skopsagna. Eg vona, að
þér leiðist þá stundum ennþá.
En hvenœr kemur þín nœsta
bók?
— Það má hamingjan vita.
Eg á efni í ein tvö sfnásagna-
söfn og vona, að þau gætu orð-
ið jafnanri að gæðum en fyrri
4) Verkamaðurinn
Föstudagur 20. marz 1964