Vínland - 01.09.1906, Síða 5

V I N L A N D .
53
vöru sína, er vanalega samsvarandi almennri
breytni í verzlun og öðrum viðskiftum.
Kngin önnur f>jóð i heimi á, eins mörg
fréttablöð og Bandamenn. Fyrir ári síðan
var talið, að um heim allan væru gefin út um
sextíu f>úsund fréttablöð, og freklega fjórði
hlutinn af öllum þeim' fjölda var gefinn út í
Bandaríkjunum. Nyjustu skjfrslur frá fjór-
mu helztu mentaþjóðum heimsins syna tölu
fréttablaða hjá hverri um sig, sem hér segir:
Bandaríkin...................... 15,904
Þyzkaland........................ 3,278
Bretland hið mikla og írland...... 2,902
Frakkland......................... 2,400
Næstum sextán þúsund fréttablöð hjá
-einni f>jóð, er fjöldi svo mikill að ótrúlegt má
kalla. Mörg hafa blöð þessi auðvitað fáa
kaupendur, einkum vikublöð í smábæjum; af
þeim seljast vanalega að eins fá hundruð, oft
færri en þúsund eintök. En í stórbæjum
seljast vanalega ekki færri en fimtíu þúsund
eintök daglega af h9]ztu fréttablöðum; en af
stærstu dagblöðum selst frá hundrað til tvö
hundruð þús. eintök á hverjum degi, og fáéin
hafa miklu meiri útsölu en það. Mánaðarblað
eitt hér í landi hefir um miljón kaupendurog
tvö eða þrjú tímarit og eitt vikuiilað hafa
hvort um sig hátt upp í miljón kaupenda. Þó
er ekki að eins fjöldinn mikill, lieldur erstærð
blaðanna engu síður eftirtektar verð. Dag-
blöðin eru vanalega 12 til 16 bls., hver síða
tveggja feta löng og hálftannað fetábreidd,
og sunudaga útgáfurnar frá 48 til hundrað
blaðsíður af sömu stærð. — Og altaf ' fjölgar
blöðunum; ny blöð þjóta upp eins og gorkúl-
ur á sorphaugi, helzt á kosningatímum.
Skammlíf verða sum að vísu, en nógu mörg
komast þó lífs af til þess að viðhalda stöð-
ugri fjölgun. í borginni New York voru 29
dagblöð árið 1880; af þeim seldust samtals
765,843 eintök að meðaltali, á hverjum degi:
þá voru borgarbúar rúml. 1,200 þús. svo að
3 menn hafa til jafnaðar fengið 2 eintök dag-
lega. Árið 1900 voru dagblöð þar í borg-
inni orðin 47 að tölu, ogrúml. tvær milj. og
sex hundr. þús. eintök af þeim seldust til
jafnaðar daglega, en þá voru borgarbúar að
eins rúml. tvær miljónir, svo að hvort manns-
barn í borginni féklt meira en eitt eintak af
dagblöðum til jafnaðar á hverjum degi. Svip-
uð þessu er fjölgun blaðanna í öðrum stór-
borgum landsins.
Dagblöð eru mest lesin í stórbæjum; þar
er varla nokkur fulltíða maður, sem ekki
kaupir blað á hverjum degi, margir fleiri en
eitt. Vinnulyðurinn kaupir morgunblöðin,
konur jafnt og karlar, og les þau á leið til
vinnu sinnar í sporvögnunum, og kveldblöð-
in er sjálfsagt að taka með sér þegar farið er
heim frá vinnu. Auk þessa kaupir fjöldi
manna þau blöð, sem koma út á öðrum tím-
um dagsins; flestir verja tómstundum sínum
að mestu levti til blaðalesturs. Þaðan hefir
J
hávaði manna mestan hlut sinnar andlegu
fæðu.
Fréttir eru aðalefni flestra þessara blaða.
E>au keppa hvert við annað um að flytja sem
flestar og mestar fréttiraf hverju sem við ber,
og er að einhverju leyti frábrugðið vanalegu
hversdagslífi. Það efni er nú orðið óþrjót-
andi, Fréttaburður er nú takmarkalaus.
Fréttasögur eiga nú þjóðbrautir um heim
allan; talsímar og ritsímar flytja fram og aft-
ur óteljandi sögur, sem fara þar með margfalt
meiri hraða en raddir þær, er berast í lausu
lofti. Aður en ritsíminn kom til sögunnar
var erfitt að afia sér frétta um það, er gerðist
í fjarska, en nú getur hver frétt boristásvip-
stundu um heim allan. Þessar frétta-lindir
eru takmarkalausar og óþrjótandi. E>ær eru
lífæðar blaðanna. Frægasta fréttablað heims-
ins, stórblaðið „Times“ í Lundúnum, fluttiár-
ið 1800 fréttir, sem voru alls tvær miljónir og
sjö hundruð þúsund orð, en árið 1900 voru
allar fréttir í því blaði þrjátíu og fimm milj.
orða.
Hérlendum blöðum nægir ekki að flytja
fjölda frétta, engu minna er undir því kom-
ið, hvernig þær eru sagðar; að búa þær í
þann búning, er bezt vekur eftirtekt alþyðu,
J>að er hin helzta list blaðamenskunnar; þeg-
ar ráðvandir hæfileikamenn æfa sig í þeirri
list, J^á getur hún orðið beinn vegur til rit-
snildar; en sá galli fylgir hórlendri blaða-
mensku mjög alment, að hana skortir ráð-
vendni í frásögn og rithætti. Blaðamenn
temja sér ykjur og ósannsögli, og skreyta það
með gífurlegum stóryrðum til þess að æsa
tilfinningar lesendanna; þannig sljóvga þeir
sínar eigin siðferðistilfinningar meira og
meira, jafnframt því sem þeir spilla hugarfari
lesenda sinna.
E>að nægir sjaldan að fréttaritarar blaða
vorra segi blátt áfram frá atburðum. E>egar
þeir komast á snoðir um að einhvernstaðar
hafi verið framið rán eða morð, hafi rnaður
verið hengdur eða farist af hroðalegu slysi,
eða uppskátt orðið um eitthvert hneykslan-
legt athæfi manna, þá dugir ekki að segja frá
Jjví með fáum orðum og smáum, J>eir verða
að búa til úr því sögu, sem bragð er að, og
sá er talinn mestur maðurinn, sem fljótastur
er að færa það í stílinn.
Flest blöð flytja ritgerðir um pólitík,
dóma um nyjar bækur, sjónleiki og fagrar
listir, og ofteru þeir dómar óvilhallirogsann-
gjarnir, en oftar er þeim gefið rúm í blaðinu
fyrir einhverja þóknun, — mútur frá mönnum,
sem hlut eiga að máli; sérstaklega á það
heima í pólitík; um hana ræða fá blöð með
óblutdrægri sannfæringu; J>ar geta valdafíkn,
flokksfylgi og eigingirni ráðið mestu, og oft
eru drjúgustu tekjudálkar blaða þeir, sem
ræða pólitík, að undanteknum auglysingum.
Auglysingar eru arðmesta og ósviknasta vara
margra blaða, því að um þær veit almenning-
ur það, að þar flytur blaðið fyrir ákveðna
borgun eins mikið skrum og líkur eru til að
fólk muni trúa.
Öll dagblöð flytja jafnan langt mál um
knattleiki, kappreiðar og annað ,,sport“, og
fjöldi manna les J>að daglega og festir það í
mjpni. llitstjórnargreinar eru sjálfsagðar i
hverju blaði; í merkustu blöðum landsins eru
þær vanalega mikilsverðar, skyra almenn
áhugamál og leiðbeina hugummanna til heil-
brigðra skoðana. En miklu fleiri eru þau
blöð, er flytja ritstjórnargreinar, sem ekki eru
annað en þyðingarlaus J>vættingur og sniðn-
ar til þess að fylla ákveðið rúm í ritstjórnar-
dálkum.
E>að, sem hér er sagt, á við allan fjölda
fréttablaða hér í landi; einkum á það þó við
dagblöðin, sem flestir lesa. Undantekningar
eru að vísu ekki fáar; blöð sem láta sór ant
um að vanda sem bezt efni og frágang allan,
svo að J>að geti orðið lesendunum að veru-
legum notum.
Aragrúi af fréttum, pólitískir hleypidóm-
ar, slúðursögur um náungann — helzt þó um
nafnkunna menn—og auglysingar, J>að er
aðalefni margra þeirra blaða, sem mest eru
lesin hér í landi. Ekkert er til sparað er vak-
ið geti athygli lesandans. Tröllaletur er sett
efst á blaði til þess að töfra augað, og orð-
bragð alt í frásögninni er til þess valið að
æsa tilfinningar og halda vakandi eftirtekt.
Frá öllu er svo gengið, að það kostar enga
andlega áreinslu að lesa það. E>ar eru engin
verkefni fyrir andann að leysa, ekkert sem
skerpir skilningogdómgreind; altmiðaraðþví
að vekja tilfinningar og æsa geðshræringar
en ekkert er til þess gert að æfa og efla æðri
hæfileilsa mannsandans. Frá svo mörgu er
sagt og öllu er svo hrúgað saman, sem þó er
sundurlaust og sitt úr hverri áttinni, að les-
andinn getur ekki stundu lengur haldið því í
skipulegri niðurröðun í huga sér. Myndirn-
ar verða óljósar, ruglast og skyggja hver á
aðra, svo að ekkert festist í minni. Lestrar-
fíknin eykst af vananum og heimtar alt af eitt-
hvað nytt, maðurinn verður æ sólgnari í nyj-
ustu fréttir, og gleymir flestu eða öllu svo að
segja jafnótt og það er lesið. Ekkert spillir
minni manna meira en stöðugur og langvar-
andi dagblaðalestur, og það er ef til vill verst-
ur ókostur þeirrar iðju.
E>að er oft hvíld frá andlegu erfiði og á-
hyggjum daglegrar syslu að lesa stund og
stund dagblöð eða önnur léttvásg rit. En þeg-
ar sá lestur verður að stöðugum vana, og fátt
eða ekkert annað er lesið, sem veigameira er
að hugsun, þá sljóvgar það svo andlega hæfi-
leika mannsins að hann verður til þess ófær
að lesa til enda með eftirtekt og sér til gagns,
nokkurt rit eða bók þess efnis, er útheimtir
staðfasta hugsun og andlega áreynslu af hálfu
lesandans.
Auðvitað má telja blöðum og blaðalestri
margt til gildis, og vérkönnumst við það fús-
lega að það eru að eins ókostirnir — og þó
ekkí nema fáir þeirra,— sem vér höfurn talið.
En það eru einmitt þessir ókostir, sem yfir-
gnæfa, fara mest í vöxt, og eru hér í landi—
einkum þó í stórbæjum — orðnir þeim mun
meiri og verri, sem blöðin eru fleiri og stærri
héren hjá öðrum þjóðum.