Þjóðin - 30.01.1915, Qupperneq 1
Stærsta
stjórnraálablað
hér á landi.
PJÚÐIN
Ódýrasta
vikublaðið á öliu
iandinu.
1. ár*.
Reykjavfk lausa-daglnn 30. janúar 1915,
7. tbl.
,Eftirlit
Dana með sjermálunum.
II.
það er einkenni sjermálanna,
samkvæmt stjórnarskránni, að í
þeim á ísland að hafa löggjöf
sína og stjórn útaf fyrir sig. Með
hin sameiginlegu málin hafa dönsk
stjórnarvöld farið, ólögskipað að
vísu, segja þeir sem bsekurnar
hafa, cn sú hefir verið venjan.
það gefur nú að skilja, að þvi
að eins getur ísland haft löggjöf
sína og stjórn útaf fyrir sig í
sjermálunum, að Danir hafi ekk-
ert íhlutunarvald, engan íhlutun-
arrjett um meðferð þeirra að
neinu leyti. þetta skildu líka ís-
lendingar meðan þeir voru enn
elgi orðnir svo þroskaðir, að taka
cpp hentistefnu í lífsspursmálun-
um, en ríða á vitlausúm „prin-
eipum“ í hinni auðvirðilegri
:ireppapólitík, og því hefir það
ætíð verið íslenska stefnan, að
iialda sjermálunum sem fjærst
dönskum áhrifum, enda ætti það
að ver* sæmilega ljóst, að ef vjer
mjssum umráðanna yfir þeim,
þá eru rjettindi þau, er stjórnar-
skráin veitir oss, þar með að
engu orðin.
það mætti nú eiginlega ætla,
að Dönum hefði verið það nóg,
að hafa töglin og hagldirnar í
meðferð sammálanna og látið oss
í friði með einkarjett vorn yfir
sjermálunum. En svo hefir aldrei
verið. Mörgum þeirra hefir seint
og snemma þótt oss gcfið of
mlkið svigrúm með þeim rjetti,
og insti kjarni dönsku stefnunn-
ar hjá þeim mönnum er því, og
hefir ætíð verið sá, að gera oss
hann ónýtan. AÖ vísu hafa þeir
hlífst við að ganga beint framan
að oss og heimta að lög sjeu
skýlaust brotin á oss, en því
meir hafa þeir reynt til þess
óbeinlínis. Alt strcðið við það,
að lögfesta uppburð sjermálanna
í ríkisráðinu og þverskallast við
að losa hann þaðan, er ekkert
annað en þrálát óhreinlyndissókn
aftan að íslendingum, til þess að
taka aftur rasgjöf þá, er oss þótti
vera gefin með sjermálaumráð-
unum, og yfirvarpið, aem haft
hefir verið til þess að ná þessu
göfuga takmarki, hefir rú að síð-
ustu verið það, að Danir verði
að hafa »eftirlit« með þvi, að
íslensk löggjöf fari ekki út fyr-
ir sjermálasvœðið, með þvi að
þeir beri ábyrgðina á gjörðum
vorum út á við, gagnvart óðrum
þjóðum. I stað þess að gangast
við því hreint og beint, að það
sje tilætlunin, að ræna oss rjetti
vorum, er það látið í veðri vaka.
að hún sje aðeins sú, að gæta
þess, að vjer förum eigi lengra
en rjettur vor nær. Hafi nokk-
urn tíma nokkur Dani trúað á
þessa „eftirlits“-nauðsyn og hald-
ið henni fram í alvöru, þá hefir
það verið af einskærri grunn-
hyggni og sá hinn sami hefir
„ekki verið með“.
Meðan hægrimannastjórnin sat
að völdum í Danmörku og gerði
ekki annað en að leggja kollhúf-
ur við öllum kröfum íslendinga,
voru þó Danir hreinskilnir við
þá. En þegar samningamakk og
samningasvik eru komin í önd-
vegið í mynd og líkingu Albertis,
þá er snúið við blaðinu. þá get
ur hann í athugasemdum sínum
við stjskrárfrv. 1902 „til fulls
fallist á kröfu hinnar íslensku
þjóðar um, að hin æðsta stjórn
hinna íslensku mála sje í hönd-
um íslenskra manna í náinni sam-
vinnu við löggjafarþing landsins"
en sagt þó um leið: „ . . . . Að
þessar stjórnarathafnir sjeu enn
sem fyrri bornar upp í ríklsráð-
inu, er nú sem fyr stjórnarfars-
leg nauðsyn...........Og návist
hans þar (o: íslandsráðherrans)
yrði með öllu nauðsynleg þá, er
vafi kæmi upp um það, hvort
eitt eða annað af þeim málum,
sem hann vildi hafa fram í ríkis-
ráðinu, stofnaði eigi eining rík-
isins í hættu eða kynni eigi að
skerða jafnrjetti allra danskra rik-
isborgara. því þar sem það auð-
vitað gæti ekki komið til nokk-
urra mála, að nokkur hinna ráð’
gjafanna færi að skifta sjer af
neinu því, sem er sjerstaklegt
mál íslands, þá er það hinsvegar
eins sjálfsagt, að það væri skylda
allra hinna ráðgjafanna að mæla
í móti, ef íslandsráðgjafinn gerði
tilraun til að ráðast á annað hvort
þessara tveggja atriða, alveg á
sama hátt og það væri rjettur og
skylda íslandsráðgjafans að mæla
í móti, ef reynt yrði frá Dana
hálfu að losa um sambandið við
ísland, eða halla jafnrjetti íalend-
inga í konungsríkinu á við aðra
danska þegna* — Hjer gægist
undirferlin fram undir yfirvarpi
„eftirlits“-kreddunnar.
Á endurskoðunarárunum var
því sífelt haldið fram með ský-
lausum rjetti, að uppburður sjer-
málanna í ríkisráðinu færi í bága
við það ákvæði stj.skrárinnar, að
í þeim málum skuli ísland „hafa
löggjöf sína og stjórn út af fyrir
stg~, og þaö viröist ráögáta, hvern-
ig jafnvel meðalflón fer að kom-
ast að þeirri niðurstöðu, að það
breyti nokkru í þessu máli, þótt
danskur íslandsráðgjafi fullyrði
það út í loftið, „að þaö geti auð-
vitað ekki komið til nokkurra
mála, að nokkur hinna rábgjaf-
anna fari að skifta sjer af neinu
því, sem er sjerstaklegt mál ís-
lands“, heldur sje bara verið að
hafa eftirlit með því, að íslands-
ráðherrann hafi eigi fram mál, er
stofni eining ríkisins í hættu, eða
skerði jafnrjetti allra danskra rík-
isborgara. Enn óskiljanlegri verð-
ur blindnin, er þess er gætt,
hvernig „Landvörn" rakti málið,
og að Sighv. heitinn Árnas. vakti
jafnvel athygli manna á því, þeg-
ar á þingi 1902, hve gagnstætt
það væri nefndri stj.skrárgr., að
slá því nú föstu með lagaboði,
að sjermál vor skuli borin upp
t ríklsráðinu. „það vaeri ekki
að hafa löggjöf og stjórn út af
fyrir sig í stjórnmálum vorum“,
aegir hann, „ef danskir ráðherr-
ar mættu fjalla um þau á einn
eða annan hátt. Eða getur nokk-
ur af hinum h. deildarmönnum
fullvissað mig um það, að danskir
ráðherrar hafi engin áhrif á sjer-
mál íslands, ef þau verða borin
fram í ríkisráðinu ?"
Nei, það ætti ekki að vera
þægilegt, að færa neinum heim
sanninn um það. Staðhæfingin
er viðlíka haldgóð og hin, sem
íslensk þingviska bar lengi vel á
borð fyrir menn, að ekki gæti
komið til mála, að íslandsráðherra
mætti nokkurn tíma staðfesting-
artregðu á íslandsmálum af hálfu
konungsvaldsins, úr því að kon-
ungurinn hefði einu sinni viður-
kent íslenskt þingræöi með því
að segja, að ráðuneytisskifti í
Danmörku næðu eigi til íslands-
ráðherrans. — En það ætti að
mega fullvissa hvern mann með
meðalgripsviti um nokkuð annað.
Um það, að með þvi, að viður- [
kenna þenna eftirlitsrjett danskra
ráðherra i rikisráðinu, er þeim
i raun og veru selt sjálfdæmi,
gefið úrskurðarvald um það, hver
mál skuli teljast sjermál og hver
sameiginleg. þeir geta þá ekki
einungis með viðurkendum rjetti
slett sjer fram í, hvenær sem eitt-
hvert nýtt mál kemur fram, sem
enn þá hefir hvorki verið talið
til sjermála nje sameiginlegra mála
— og slík mál geta alt af komið
fram —, og naicuö þvi fram, aö
það sje sameiginlegt mál, eöa
heimtað, aö þaö skuli vera þaö,
heldur geta þeir og, ef þeir vilja
beita sjer iila, si og æ slett sjer
fram í efalaus sjermal, undir þvi
yfirskyni, aö þau snertu að ein-
hverju leyti eitthvert sammál. Á-
tyllur til slíks mætti lengi finna
og það gæti tafið og ónýtt mál
vor svo, að ekki væri þolandi.
Enginn er til að skera úr hugs-
anlegum ágreiningi um takmörk
sjermálasviðsins, annar en ríkisráð
Dana sjálft, sem með þessu lagi
hefði viðurkendan rjett til þess,
að hafa áhrif á konungsviljann.
1908 komust Danir það lengst,
að bjóða oss gerðardóm um þau
mál með dönskum oddamanni,
og sjá állir hver jafngirni er í
því. Meðan svo stendur, ervið-
urkenningin á rjetti danskra ráð-
htrra iil þess, að hafa neftirlit“
með því, að íslenskt löggjafar-
vald fari ekki út fyrir sjermála-
sviðið — sem í reyndinni verður
sama og að ráða einir takmörk-
um þess sviðs —, ekkert annað
en gagngerð ónýting á sjermála-
frelsi voru, sem oss er veítt meö
stjórnarskránni. Og hún er jafn-
vel meira. Hún er auglýsing um
ómyndugleika vorn frammi fyrir
öllum heiminum. Éftirlitsrjettur
einnar þjóöar með annari um eín
eða önnur mál þýðir aldrei og
getur aldrei þýtt annað en það,
að sú þjóðin, sem háð er eftirlit-
inu, er ekki einráð um meðferð
þeiira mála. „Eftirlit“ þýðir
blátt áfram ófrelsi!
þetta vita Danir, og það er engu
líkara, en að Valtý hafi rámað
eitthvað í það líka á þingi 1903,
þegar hann gat ekki stilt sig um
að afklæða dálítið vitleysuna í
nefndarál. neðri deildar, þar sem
sagt er, að það vinnist með rík-
isráðsákvæðinu, „að ekki þarf að
setja nein önnur ákvæði um það,
á hvern hátt ríkisstjórnin skuli
fá vitneskju um hverju fram vind-
ur í hinni sjerstöku löggjöf vorri
og stjórn". Valtýr vissi það og
sagöi, að þá „vitneskju* gæti hún
fengið með því, að útvega sjer
eitt eintak af stjórnartíðindunum,
ef ekki lægi þar annað á bak við.
þetta er alveg satt, og nú er
komið að síðustu kórvillunni í
þessu máli og ef til vill þeirri
mestu.
-I-
sínurn, uns hann fór í latínuskól-
ann. þaðan útskrifaðist hann
1863. Sumarið 1869 tók hann
embættispróf við prestaskólann
og var síðan vígður að Skinna-
stöðum í Öxarfirði. Vorið 1873
fluttist hann að Helgastöðum í
Reykjadal og síðan að Grenjaðar-
stöðum 1876. þar var hann þrjá
tigu vetra, uns hann fluttist til
Húsavíkur, þar sem hann reisti
sjer bústað og dvaldist hin síð-
ustu ár ævinnar. — Prófastur
Suðurþingeyjarsýslu var hann
1873—1884 og varð R. af dbr.
1901. — Póstafgreiðslumaður var
hann ávalt síðan fastar póstferð-
ir hófust í landinu og til dauða-
dags.
Hann var tvíkvæntur. Fyrri
kona hans var Regina Magdalena
Hansdóttir kaupmanns Sivertsen
í Reykjavík. Ljest hún að Gren-
jaðarstöðum 1884. Síðari kona
hans var Ólöf Ásta þórarinsdótt-
ir bónda að Víkingavatni Bjarn-
arsonar og lifir hún mann sinn.
Börn síra Benediktsogfyrrikonu
hans eru þessi á lífi : Bjarni, kaup-
maður í Húsavík, Karólina, hús-
freyja í Múla, kona Helga bónda
Jóhanness., Gaðrún ógift, Hansína,
gift Jónasi lækni Kristjánssyni að
Sauðárkróki og Ingibjörg, gift í
Fljótsdalahjeraði. Mörg börn þeirra
ljetust í æsku, öll á einni viku
(úr barnaveiki ?). — Börn síra
Benedikts og síðari konu hans
eru þessi á lífi: Kristján, úr-
smiður í Vopnafirði, Regina, gift
Guðmundi Thoroddsen lækni í
Húsavík, Baldur, í Vesturheimi,
Jon, stundar læknisnám við há-
skólann í Reykjavík, Svcinbjörn,
stud. artium, (les heima í vetur)
og þórður. Einn pilt mistu þau,
Pórarin, sem ljest 17 ára í Hafn-
arfirði i nóvember 1906.
Benedikt prófastur var einkar
vinsæll í hjeraði sínu og vel virð-
ur. Búhöldur var hann ágætur
og margoft bjargvættur nágranna
sinna og sveitarmanna i heyleysi
og harðindum. Heimili hans var
víðfrægt að gestrisni við hvern
sein að garði bar, fátækan og rík-
an, bæði meðan hann bjó í sveit
og eins, er hann var sestur að í
kauptúni Húsavíkur. Bæinn að
Grenjaðarstöðum reisti hann all-
an við og hýsti svo stórmannlega
á forna vísu, að varla mun ann-
ar slíkur finnast á Islandi. Hjálp-
samur var hann bágstöddum
mönnum svo að afbrigðum sætti
og skjól og skjöldur vina sinna.
Fjörmaður var hann hinn mesti,
ljettvígur og snar í hreyfingum
til elliára, mikill hestamaður og
hvatur í ferðum. Örgerður og
fljóthuga um sum dagráð, en
staðfastur í mannkostum. í trú-
málum var hann hjalslyndur, svo
að sumum kirkjufeðrum (hinum
eldri) þótti nóg um. — Kenni-
maður þótti bann einkennilegur
og ræðumaður ágætur.
B. Sv.
Benedikt Kristjánsson
præp. hon., ijest að heimili
sínu í Húsavík í þingeyjarsýslu,
aðfaranótt þriðjudags 26. þ. m.,
eftir sex daga legu, á fjórða ári
yfir sjötugt.
Hann var fæddur á Snærings-
stöðum í Svínadal í Húnavatns-
þingi 5. nóv. 1840. Voru for-
eldrar hans Kristján bóndi Jóns-
son, er síðar bjó í Stóradal og
Sigurlaug Sæmundardóttir bónda
í Gröf í Víðidal, Jónssonar.
Benediþt ólst upp með föður
Frjettir
frá stríðínu.
(Úr nýjustu blöðum).
Serbía bað Grikkland fyrir
jólin að senda 100,000 manna
her til hjálpar sjer gegn Austur-
ríkismönnum og létu Grikkir lík-
lega, ef Serbar uppfyltu viss skil-
yrði, viðurkendu meðal annars,
að Grikkir ættu réttmæta kröfu
á borginni Monastir, og stuðluðu
að því, að Bandaþjóðirnar styrktu
Grikki ef þeir lentu í ófrið við
Búlgara.
Frá Kanada voru nú fyrir
jólin komin 30 þús. manns alls
til liðs við Englendinga, en verið
var að æfa þar 50 þús., til þess
að senda við tækifæri austur yfir
haf.
Henri Bergson heimspeking-
urinn frakkneski hefur á ársfundi
franska vísindafjelagsins haldið
ræðu mjög skæða í garð þjóð-
verja. Hefur hún vakið mikla
athygli.
Kafnökkvi enskur skreið í
desember undir 5 raðir af tund-
urduflum inn í Dardanellasundið
og skaut sprengli að tyrkneska
herskipinu Messujide og sökti því.
Karl Liebknecht jafnaðarmað-
urinn sem greiddi atkvæði í
þýska þinginu á móti fjárveiting-
unni til stríðsins, sendi mótmæla-
skjal til allra helstu þýskra blaða
gegn stríðinu, en ekkert þeirra
þorði að birta það. — Aðalefni
skjalsins er það, að engin að þjóf-
unum sem taki þátt í stríðinu,
hafi óskað eftir stríði, og síst hafi
velferð þýskalands krafist þess.
Stríðið sje nú rekið í eigingjörn- ;
um tilgangi, til þess að vinna
yfirráð yfir löndum og auðga sig
að annara fje. Segist hann mæla
kröftuglega á móti árás þjóðverja
á Luxemburg og Belgíu og öðru
gjörræði stjórnvaldanna. — í
Frakklandi hafa þessi mótmæli
Liebknechts vakið mikla athygli
og aðdáun.
Konunganiótið i Málmey segja
dönsk blöð að liafi ekki verið
haldið í því skyni, að stofna neitt
varnarsamband milli ríkjanna,
heldur hafi það verið í því skyni
gert, að ræða um viðskiftin út á
við og þær hindranir, sem stríðið
hefur lagt á þau.
ítölsk blöð kvarta mjög und-
an þeim hindrunum, sem ensk
og frönsk skip leggi í veg fyr-
ir siglingar sínar* ítölsk skip sjeu
daglega stöðvuð af þessum „sjó-
ræningjum", og þótt þau sjeu
ekki beinlínis rænd, þá sjeu þau
tafin og þvinguð á alla vegu, bæði
til þess að fara inn í enskar og
franskar hafnir og skipa þar upp
vörunum og bieyta áætlun sinni
á annan hátt.
Verksraiðja Krupp’s hefur
smíðað 3 nýjar 42 cm. fallbyssur,
sem eiga að brúkast til að brjóta
vígin viö Varsjá á Póllandi.
4 mi’jónir manna segir Times
að þjóðverjar sjeu að æfa til þess
að ganga á vígvöllinn með vor-
inu, sjeu þeir nú búnir að bjóða
út svo að segja öllum þeim karl-
mönnum í landínu er vetlingi geti
valdið, annaðhvort til þess að
ganga að vinnu í verksmiðjum
herstjórnarinnar eða til þess að
ganga í sjálfan herinn.
Á jóiadaginn var það, að enska
flotadeildin rjeðist inn í þýska
flóann og gerði árás á Cuxhaven.
Flugvjelar frá ensku skipunum
flugu inn yfir ströndina og köst-
uðu sprengikúlum niður. Lítinn
sem engan skaða gerðu þær samt.
Tvö Zeppelínsskip frá Helgólandi
og 3 eða 4 flugvjelar rjeðust á
Englendinga og köstuðu á þá
sprengikúlum, en hittu ekki. Með
snarræði miklu komust Englend-
ingar undan kafnökkvum þjóð-
verja.
Fiugmenn, annar franskur,
Duvies, og síðar annar enskur
að nafni Samson, fiugu inn yfir
Brússel, um og eftir jólin, og
stráðu sprengikúlum yfir flug-
vjelaskúra ogZeppeiínsbyrgiþjóð-
verja. Kviknaði í þeim þegar í
stað, en flugmennirnir sluppu
óskaddaðir. þjóðverjar hafa sett
25 þús. marka til höfuðs Sam-
son.
Zeppelínsloftskip silgdi yfir
her bandamanna við Nieuport í
Vestur-Belgíu á 3. í jólum. Var
það skotið niður og fórust allir
skipverjar.
Mikið áhlaup höfðu Frakkar
áformað að gera á þjóðverja á
allri herlínunni í einu, viku fyrir
jól, til þess að geta fært^þjóð-
inni mikinn sigur í jólagjöf. þetta
fór þó alt öðru vísi en ætlað var.
Tilraun gerðu þeir að vísu, en
hún mishepnaðist algerlega, segja
hollensk blöð, og endaði á því,
að þjóðverjar náðu eitthvað um
20 bæjum og þorpum, sem banda-
herinn hafði haft á sínu valdi.
Ennfremur er sagt að Frakkar
hafl mist á annað hundrað þúa-
und manna.
Loftflota sinn kvað þjóðverj-
ar auka nú af miklu kappi. Sviss-
nesk blöð hafa fyrir satt, að á
verksmiðjunum í Friedrichshaven
vinni 2000 manns nótt og dag.
Sjeu þar nú 14 Zeppelíns-skip í
smíðum af nýju sniði, hvorki
meira nje minna en 4 00 metra
löng. þvermálið er aftur ekki
nema 14 metrar. 800 hesta vjel-
ar eiga þau að hafa, 50 sprengi-
hylki og nokkrar hraðskeytar
fallbyssur.
Rússar hafa skipað nefnd til
þess að athuga og áætla um inn-
flutning Rússa til Galisíu. Er
helst áformað, að sækja 300 þús.
bændur frá Síberíu og láta þá
taka sjer bústað í Galisíu.
Þýskalandskeisari dvaldi um
jólin á aðalherstöðvunum i bæ,
sem þýsk blöð nefna ekki. Var
jólaveisla þar í stórum sal fyrir
nálægt 1000 hermenn og liðsfor-
ingja og alt skreytt með jólatrjám
og ljósum. Hver maður fjekk
að gjöf ýmislegt góðgæti, vindla
og tóbak. Sálmar voru sungnir
og keisarinn hjelt ræðu, og fór-
ust svo orð meðal annars:
— „Á oss hefur verið ráðist
og vjer verjum oss. Guð gefi
oss ríkulegan sigur eftir þetta
erfiða stríð. Við erum i óvina-
landi. Sverðsoddum vorum bein-
um vjer að fjandmönnum vorum,
en snúum hjörtum vorum til
guðs. Vjer segjum eins og hinn
mikli kjörfursti sagði einu sinni:
—í duhið með alla fjendur þýska-
lands! Amen“.
Nýársávarp sendi þýskalands-
keisari her sínum og flota á þessa
leið :
„Eftir fimm mánaða langt og
strangt erfiði byrjum vjer nýja
árið. — Ljómandi sigrar eru unnir
og mikilvæg velgengni hefur oss
hlotnast. — þýski herinn et alls-
staðar í óvinalandi. Endurteknai*
tilraunir fjandmannanna að kom-
ast yfir á þýska grund hafa strand-
að. — Á öllum höfum hafa skip
mín unnið sjer frægð. Skips-
hafnirnar hafa ekki einungis sýnt,
að þær kunna að berjast til sig-
urs, heldur einnig, að þær kunoa
að láta líf sitt með sæmd, þegar
viö ofurefli er að etja. — Á bak
Framh. á 4. síðo.