Alþýðublaðið - 10.06.1964, Blaðsíða 8

spyrja, en þetta mun nægja að
sinni.
Ég hika ekki við að svara þess-
um spurningum játandi. Fimm-
tugir menn á íslandi muna naum-
ast hljóðfæri eða málverk á heim-
ilum. foreldra sinna í æsku eða
bemsku. Nú hafa myndlistin og
tónlistin numið landið svo, að þær
geta kallazt almenningseign. Leik-
listinni hefur fleygt fram. Og bók-
menntirnar hafa síður en svo sett
ofan. íslendingar leggja af góðri
kostgæfni rækt við menninguna
frá minningunni. Stórskáld liðinna
tíma eiga sér fjölmarga aðdáend-
ur. Ljóð Einars Benediktssonar,
Gríms Thomsen og Stephans G.
Stephanssonar hafa kannski aldrei
verið meira lesin eða betur en á
okkar dögum. Síðustu tvo ára-
tugi hafa skáldsögur Gunnars
Gunnarssonar ratað heim til ís-
lands í tveimur heildarútgáfum.
Enginn efar, að sagnaskáldskapur
Halldórs Laxness, Guðmundar
Gíslasonar Hagalín, Þórbergs
Þórðarsonar, Jakobs Thorarensen,
Þóris Bergssonar, Guðmundar
Daníelssonar og Ólafs Jóh. Sig-
urðssonar á þessu tímaskeiði muni
jafnan talinn ríkur þáttur íslenzkr-
ar menningar. Sama gildir um
ljóðagerð Davíðs Stefánssonar,
Tómasar Guðmundssonar, Jóhann-
esar úr Kötlum, Steins Steinarr,
Guðmundar Böðvarssonar og
Snorra Hjartarsonar, myndlist Ás-
gríms Jónssonar, Jóns Stefánsson-
ar, Jóhannesar S. Kjarval, Gunn-
laugs Blöndal, Ásmundar Sveins-
sonar, Gunnlaugs Seheving, Finns
Jónssonar, Jóns Engilberts, Rík-
arðs Jónssonar, Jóhanns Briem og
Sigurjóns Ólafssonar, tónlist Páls
ísólfssonar, Jóns Leifs og Þórarins
Jónssonar og leiklist Haralds
Björnssonar og Brynjólfs Jóhann-
essonar. Jafnframt hafa aðrir at-
hyglisverðir og mikilhæfir lista-
menn mótazt og þroskazt á þess-
um árum og nýir komið til sög-
unnar. Upptalningin mun fremur
þykja van en of, enda gerð af
handahófi. Og sannarlega kann
þjóðin að meta listamenn sína.
Ég á ekki við þá fjármuni, sem
alþingi og aðrar opinberar stofn-
anir láta þeim í té. Mestu máli
skiptir, hvað almenningur fylgist
vel með bókmenntum og listum og
lætur sig þau efni miklu varða.
Þó hafa íslendingar einnig tíma
til að horfa út í heim og gefa
gaum að snjöllustu listamönnum
veraldarinnar. Erlendar bækur eru
hér ótrúlega mikið lesnar, og ís-
lendingar gista ekki útlönd að
eins sér til líkamlegar hressingar
og skemmtunar. Þeir sækja söfn,
leiksýningar og tónleika og verða
sér úti um andlegar nautnir.
íslenzkir listamenn geta borið
höfuðið hátt á hátíð sinni. Þeir
hafa unnið þjóðinni vel og dyggi-
lega áratugina tvo frá stofnun lýð-
veldisins. Þjóðin reynist þeim líka
bærilega. Þeim leyfist prýðilega
að hafa í frammi nýjar tilraunir
og koma umdeilanlegum skoðun-
um á framfæri. Vitaskuld kennist
hér sú tregða að ungir tilætlunar-
samir listamenn vakni ekki lands-
frægir og viðurkenndir einhvern
góðan veðurdag öðru hvorum meg-
in við tvítugsaldurinn, og sumir
fulltrúar eldri kynslóðarinnar
gætu efalaust þegið stórmannlegra
fulltingi og ríkari athygli en í hlut
þeirra kemur. íslenzkir listamenn
verða að berjast til áhrifa og
frægðar. En þeir sæta ekki of-
sóknum. Þjóðfélagið unir þeim dá-
vel, einnig ofstopunum, sem lát-
ast vera því andvígir og eru
kannski. Hitt einkennir löngum
íslendinga, að þcir ætlist til mik-
ils. Þess vegna vinna íslenzkir
listamenn fremur úrslitasigra vak-
andi á daginn en sofandi á nótt-
unni.
Kvæðin verða enn sem fyrr
handhægustu heimildir um ís-
lenzka listsköpun, þegar á hana
er minnzt í stuttri blaðagrein.
Margt hefur verið fallega ort á
íslandi síðan rigningardaginn góða
að Þingvelli við Öxará 1944. Ég
vel fimm sýnishorn, en þau gætu
áreiðanlega numið mörgum tugum.
Tómas Guðmundsson: Við ströndina í „Fljótinu helga“.
Enn kalla gamlir klettar á öldurótið
og kasta á milli sín gráum hrynjandi bárum
við ströndina, þar sem við stikluðum fjörugrjótið
og stóðum eitt gullið kvöld fyrir mörgum árum.
Og kannske er ennþá særinn í sömu skorðum
og samar himinsins stjömur? Það varðar mig engu,
því týnd eru okkur um eilífð þau börn, sem forðum
úr æskunnar sólskini hljóð út í nóttina gengu.
Nei, geym þú einrúmi og gröf þinn fánýta trega,
lát gleymt það tunglskin, sem ástfangin hjörtu lokkar.
Við eigum ei framar sjálf annað sameiginlega
en sævardjúpið, sem skilur á millum okkar.
Steinn Steinarr: Hvítur hestur í tunglsljósi.
Hvítt,
hvítt eins og vængur
míns fyrsta draums
er fax hans.
Eins og löng, löng ferð
á línhvítum fáki
er líf manns.
Og feigðin heldur sér
frammjóum höndum
í fax hans.
Jóhannes úr Kötlum: Ýskelfir í „Sjödægru“.
Ég liljuriddarinn rakti við stjörnuskin
hinn rökkvaða skóg með hjartað í bláum loga
og sofpndi jörðin hrökk upp við dimman dyn
og dauðinn þaut í himinsins spennta boga. v
Allt líf var skuggi: úr moldinni myrkrið fló
og máninn huldist skýi sem slokknað auga
og tíminn villtist og vindurinn beit og sló , . -
, er vofurnar báru gullið í sína hauga. ... ■...!■:<
■ Framhald á 4. síffu. "• | i
VEL fer á því, að íslenzkir lista-
menn efni til hátíðar í tilefni tutt-
ugu ára afmælis lýðveldisins. Ár-
angur þess verður ekki aðeins
skemmtilegur dagamunur. Þjóðin
kynnist betur störfum og stefnum
listamanna sinna og fær sönnur
á samtíðargildi og framtíðarhorf-
um íslenzkra lista. Mig grunar, að
þjóðin «11 muni taka þátt í hátíð-
inni með forvitinni athygli sinni.
Auðvitað er mun erfiðara að
meta samtíðarlist en þau verð-
mæti, sem af er löng og mikil
saga og margir hafa um fjallað
til skilnings og kynningar. For-
tíðin kastar iðulega skugga á líð-
andi stund. Ýmsir sætta sig bág-
lega við nýjungar og láta sér
gleymast, að listsköpun má hvorki
iStirðna né fjötrast, ef von á að
vera um framhaldslíf hennar. Þetta
er samt svo skiljanlegt, að lista-
mennirnir ættu engan veginn að
örvænta, þó að slíkrar tregðu
gæti. Ný iist sigrar, ef til hqnnar
•er stofnað af gáfum, dirfsku og
.heiðarleik. Hér talar sagan og
reynslan skýru máli. Eigi að síður
er fortíðardýrkunin eðlileg. Forn-
: ólfur túlkar þetta viðhorf snilld-
arlega, þegar hann segir:
Mér eru fornu minnin kær
meir en sumt hið nýrra,
það, sem tíminn þokaði fjær —
það er mart hvað dýrra
en hitt, sem hjá mér er;
hið mikla geymir minningin,
en mylsna og smælkið fer.
Samt skyldi enginn fordæma eða
vanmeta góugróðurinn, því að
stundum reypist smátt stórt, þeg-
ar uppskeran kemst í hlöðu. Öld-
urnar rísa líka mishátt, þó að veð-
ur sé og þær djúpt og langt að
komnar.
Deilur um íslenzka list hafa oft
verið' á dagskrá síðustu tuttugu
árin. Menn liefur einkum greint á
um nýjar tilraunir í bókmenntum
og myndlist. Ekkert er sjálfsagð-
ara í landi, þsr sem skoðanafrelsi
ríkir og alþjóð fylgist með þróun
listanna á hverjum tíma. Nú_Jief-
ur deilurnar lægt, enda reyndust
nýjungarnar ekki eins háskalegar
og ýmsir óttuðust. En ég vil vona,
að enn séu deilur í vændum, því
að af þeim eru þau tíðindi, að ís-
lenzk listsköpun haldi áfram. Hitt
er æskilegt, að þær séu málefna-
legar og sanngjarnar, en ekki
sprottnar af varhugaverðri íhalds-
semi og ómennskum öfgum. En lít-
um örskotsstund yfir gengna slóð
á þessum vegamótum.
Áratugirnir tveir frá stofnun
lýðveldisins eru mestu breytinga-
tímar í sögu íslands. Framfarirnar
liafa verið ævintýralegar, tæknin
og vísindin umrótað gömlu samfé-
lagi bænda og fiskimanna og land
okkar komizt í þjóðbraut. Afköst
íslendinga í sjávarútvegi, land-
búnaði, iðnaði, verzlun og sigling-
um á sjó og í lofti gegna furðu.
Húsakostur landsmanna er allt
annar og betri en fyrir aldarfjórð-
ungi. Svipað er að segja um mat-
aræði og híbýlaprýði og raunar
flestar lífsvenjur. En hvað þá um
íslenzk?r listir? Hefur þessi at-
hafnasama þjóð haft tíma til að
sinna þeim jafnframt margs konar
hamskiptum? Og höfum við mun-
að sem skyldi, hvað íslenzkt er og
á að vera? Enn mætti víst margs

3 10. júní 1964 — ALÞÝÐUBLAOIÐ