BFÖ-blaðið - 01.12.1989, Blaðsíða 4

Jón Baldur Þorbjörnsson:
Bílar, mengun og mengunarvarnir
Umræða um mengun og mengunarvarnir
er í sjálfu sér ekki gömul hér á landi. Þó hefur
löggjafinn meðvitað eða ómeðvitað kveðið á
um mengunarvarnir í áratugi í umferðarlög-
um og reglum, þar sem meðal annars segir að
frá ökutæki megi ekki stafa ónauðsynlegur
hávaði, reykur eða óþefur.
Til skamms tíma hafa áhyggjur af mengun
ekki hrjáð landann tiltakanlega mikið. Óþef-
urinn sem fylgir reyk loðnubræðslanna var
skilgreindur sem peningalykt (ef ekki ilmur).
Gufunesgulan sem á lognkyrrum dögum ligg-
ur yfir Kollafirðinum var vitnisburður um
dugnað og drift Áburðarverksmiðjunnar og
reykjarmökkurinn sem stendur aftur úr sum-
um díselbílum var aukaatriði miðað við þau
viðbótarhestöfl sem fást með því að bæta
hressilega við hámarksinngjöfina á olíuverk-
inu.
Svo gerist það í þessum málum, eins og svo
mörgum öðrum hjá landanum, að yfir nótt
umpólast hann og fátt annað en mengun og
mengunarvarnir kemst að í bili. — Landinn er
orðinn „mengunarmeðvitaður“.
Ófullbrunnin efnasambönd
Reyndar eru þesi sinnaskipti einungis af
hinu góða því það er löngu kominn tími til að
taka mengunarvalda hér á landi fastari tökum,
þar á meðal bílinn. Sjálfsagt má deila um hvað
sé mengun og hvað ekki en að áliti vestrænna
bílasérfræðinga stafar mesta mengunarhættan
ekki lengur af ónauðsynlegum hávaða, reyk
eða óþef heldur ákveðnum efnasamböndum í
gasformi í útblæstri bílvéla. Nánar tiltekið
eru þetta ófullbrunnin efnasambönd elds-
neytis og lofts. Eldsneyti fyrir bílvélar er búið
til úr kolvetniskeðjum þ.e. keðjum af kolefnis-
frumeindum (C) sem tengjast ákveðnum
fjölda vetnisfrumeinda (H). Andrúmsloftið
samanstendur, eins og flestum ætti að vera
kunnugt, af köfnunarefni (N2), súrefni (02) og
litlu magni af koltvísýringi (C02).
Við óhentugar aðstæður verður til allmikið
magn óbrunninna eða ófullbrunninna efna-
4 sambanda í útblæstri bílvéla, kolsýrlingur
(CO), köfnunarefnisoxíð (NOx), kolvetni (CH)
og sót (C). Margþættar ástæður eru fyrir því
að þessi efni og efnasambönd teljast til meng-
unarvalda. Þau geta valdið óþægindum í
öndunarvegi, óeðlilega háu, svæðisbundnu
magni af ósoni, gróðurskemmdum og sum
þeirra, sót frá díselvélum og ákveðin kolvetn-
issambönd, eru talin geta verið krabbameins-
valdandi.
Þrívirkur hvarfi
Á síðustu árum hefur tekist að minnka
verulega mengun frá bílvélum og draga
samhliða úr eldsneytiseyðslu þeirra með
nýrri tækni og bættri hönnun. En reglugerða-
smiðir í bíla- og mengunarmálefnum í efna-
hagsbandalagsríkjum Evrópu hafa séð ástæðu
og tæknilega möguleika á því að takmarka
enn frekar útblástursmengun frá bílum. Því
hafa þeir sett fram ákvæði um hámarksmagn
mengandi efna í útblæstri bíla sem ekki er
mögulegt að uppfylla nema með því að nota
svonefndan þrívirkan hvarfa í útblástursrás-
inni. í aðildarríkjum Efnahagsbandalagsins
taka þessar reglur gildi í ár fyrir stærstu vél-
arnar (mestu mengunarvaldana) og síðan koll
af kolli fyrir minni bensínvélar og síðast verða
einnig sett verulega hert ákvæði fyrir dísel-
vélar árið 1996.
Hvarfinn, þessi umræddi og umdeildi hlut-
ur en undratæki í mengunarvörnum, lítur út
að utan eins og hljóðkútur en að innan er hann
fylltur eins konar keramikkúpu (sbr. býkúpu)
með gríðarstóru heildaryfirborði og miklu
magni áfastra platínum- og rhodíumagna.
Þær virka sem hvatar á ófullbrunnu efnasam-
Jón B. Þorbjörnsson bifreiöa-
verkfraeðingurer deildarstjóri hjá
Bifreiðaskoðun (slands hf.