Vísir - 04.01.1960, Qupperneq 4

’l
VÍSIR
Mánudaginn 4. janúar 1960
Áramótaávarp forsetans:
Heilbrigð fjármálastjórn einn
af höfuðþáttum sjálfstæðisins.
WfBUðsejM uð tukíi ÍÖSÉUBU
töhuwn ú efnuhagswnúlum.
Góðir íslendingar.
Við hjónin óskum yður öll
um góðs og gleðilegs nýárs. Við
þökkum einnig gamla árið
þeim, sem við höfum hitt fyrir
á ferðum okkar um landið eða
verið hafa gestir okkar á heim-
ilinu. Þeim fjölgar nú óðum
sem leggja leið sína um hér á
Bessastöðum til að skoða stað-
inn og kirkjuna, og það er okk-
Ur gleðiefni, þó fáum sé hægt
óð sinna sérstaklega. Við hefð-
um ferðast víðar í sumar, ef
einhverntíma hefði stytt upp,
seinni hlutann, hér á Suðvestur
landinu — og raunar líka, ef
ekki hefðu verið tvennar kosn-
ingar.
Hann er bæði stuttur og lág-
ur sólargangurinn um þetta
leyti. Héðan frá Bessastöðum
sezt sólin nú á bak við Keili, og
logagyllir suðurhimininn í j
ljósaskiptunum og kveldkyrrð-
ihni. Veturinn á sinn gullna,
hvítbláa þokka, þegar svona
viðrar. Hringur sólarinnar og
þríhyrningur Keilisins fara vel
saman sem tákn á himni, nú
þegar daginn fer aftur að
lengja. Þó margt hafi breyzt,
og rafmagnið að nokkru leyti
sigrast á vetrarmyrkrinu og
kuldanum, þá er hækkandi sól
lífsskilyrði öllum gróðri og oss
sjálfum, jarðarbörnum.
Eitt af því sem minnzt hefur
breyzt frá sínu upphafi, er titil-
blaðið á Almanaki Þjóðvinafé-
lagsins, sem fyrst kom út á
þjóðhátíðarárinu 1874, ís-
lenzkað af Jóni Sigurðssyni.
Stjörnumerkin og brotið er hið
sama, en þá voru talin frá sköp
un veraldar tæp sex þúsund ár.
Nú er því sleppt, en meir greint
En eftir þeirri skipan, sem á er
orðin, verður nú starfað, og
tekið til óspilltra mála um þau
viðfangsefni í efnahags- og
fjármálum, sem of lengi hafa
beðið úrlausnar, þó allir þing
flokkar og allar hinar síðari
ríkisstjómir hafi reynt sig
þessari þraut.
Það verður ekki betur séð en
að allur almenningur, einstakir
þingmenn og þingflokkar séu
sammála um, að það beri brýna
nauðsyn til að ná þeim föstu
tökum á efnahagsmálunum, er
komið geti í veg fyrir greiðslu-
halla við önnur lönd og verð-
bólgu innanlands.
Heilbrigð fjármálastjórn er
einn af höfuðþáttum sjálfstjórn
ar og sjálfstæðis. Um aðferðir
verður deilt, en þegar markið
er eitt, þá ætti að mega gera
sér góðar vonir um úrlausn,
sem veiti hverri atvinnugrein
þau jafnbeztu kjör, sem kostur
er á. Þegar lesið er niður í kjöl-
inn, þá eiga allar stéttir sinn
hlut í þjóðarbúskapnum.
Lýðveldið verður á þessu ári
16 ára, fullveldið 42 ára og inn-
lend fjárstjórn 86 ára. Það virð-
ist því svo að vér íslendingar
höfum fengið alllanga reynslu
um sjálfstæða fjárhagsstjórn.
En þess ber að gæta að við-
fangsefnin hafa sífellt verið að
breytast og alkast fram á sið-
ustu ár. Sjálfstæðan, íslenzkan
gjaldeyri fengum vér ekki fyrr
en upp úr hinni fyrri heims-
styrjöld, og héldu þá sumir
fyrst, að hér væri um brellur
einar að ræða af hendi Dana.
En fullvalda þjóð getur ekki
heimtað af öðrum en sjálfri
sér, sínu eigin þingi, stjórn og
frá ártölum úr sögu íslendinga seðlabanka að varðveita gildi
sjálfra. Kemur þá í ljós, að frá
stofnun Alþingis, til þessa dags,
hafa íslendingar verið nánast
tvöfalt lengur undir erlendri
konungsstjórn en sjálfstætt lýð-
veldi, og þá talin með sextán
ár, á næsta vori, síðan lýðveldi
var endurreist. Má þetta minna
okkur á að vel þurfum vér að
gæta fjöreggsins! Á tímans sjó
fæst engin trygging fyrir al-
gjöru öryggi. Voldug ríki hafa
liðið undir lok á tiltölulega
stuttri ævi íslenzkrar þjóðar,
og vel þarf að halda á af stjórn-
vizku, til að vort fullveldi og
unga lýðveldi verði langlíft í
landinu. Þá skiptir og mestu
einhugur á örlagastundum.
Frá því á Þorláksm?ssu hinni
næst síðustu hafa tvær ríkis-
stjórnir verið mvndaðar. og far.
ið fram tvennar kosningar. þó
ekki vegna neinnar sérstakrar
óaldar sem yfir eanni. ho1duv
vegna stjórnskinuls <roV(>r« -> <r.
ar um skintineu land‘-í-'- f
dæmi og þingmannafiö1^-)
munu margir mæla, að kjör-
dæmabreyting hafi ekki mátt
bíða öllu lengur, þó ágreining-
ur væri um það, með hvaða
hætti breytingin skyldi gerð,
síns eigin gjaldeyris. Síðan
þetta gerðist hafa atvinnuhætt-
ir landsmanna gerbreyzt, og þá
jafnframt allar aðferðir og ráð-
stafanir um hyggilegri stjórn
efnahagsmála. Það má því telja
nokkra vorkunn, þó fjármála-
þekking hafi á stundum dratt-
að fulllangt á eftir nýjum stað-
reyndum. Þar á ég þó ekki við
hin síðari ár. Almenningur skil-
ur aðalatriði þessara viðfangs-
efna, alþingi hefur þaulrætt
þau síðasta áratuginn og meðal
starfsmanna þjóðarinnar eru
hinir hæfustu menn, sem fylgj-
ast með kröfum tímans.
Þegar vér íslendingar fenv-
um stjórnarskrá. og innlendr
fjárstjórn fyrir 86 árurn, þá
bju<rsu flestir landsmenn í
sveitum. En störfin voru fjöl-
brev+t fvúr því: h°vskaour,
skepnuhirðing. heimiHsið^aður
og farið í verið á vertíð. Áhöld
v-.,, cv afköst því
lítil, en það sem mest kreppti
'■ð v-»- óhaP'tæð verzlun, sem
dró arðirm út úr landinu. Þá
var kappkostað að hafa sem
minnst vistaskipti, og vera sjálf
um sér nógur. Fornar dyggðir
þrifust samt furðanlega við
þessi kjör, og merkileg menn-
ing. Gamla baðstofan, þar sem
heimilisfólkið safnaðist saman,
er oss tákn þess bezta, sem að-
þrengd þjóð ástundaði og varð-
veitti um aldir. Baðstofan var
lítið þjóðfélag, þar sem glóð
aldanna kulnaði aldrei að fullu.
Með skútuöldinni hefst
verkaskiptingin í íslenzku þjóð-
félagi fyrir alvöru. Með stærri
skipum og nýjum vélakosti
fara fólksflutningar ört vax-
andi. Útgerðin þarf örugga
höfn í staðinn fyrir gamla,
rudda vör. Sjómennirnir flytja
„á mölina.“ Erlendir togarar
skafa grunnmiðin, og opnir bát-
ar hverfa úr sögunni. Heimilis-
iðnaði hnignar við fólksekluna,
vefstóllinn þagnar, en rokkur-
inn suðar enn um stund. í stað-
inn fyrir scilúnsofnar ábreiður
kemur rósprentaður shirtingur.
Gilitrutt hirðir ullina, og iðnað-
urinn flyzt úr landi.
Og enn eykst verkaskipting-
ín. Nú byrjar nýr iðnaður að
vaxa upp í kaupstöðum, fyrst
af veikum mætti, en hefur þró-
azt ótrúlega á síðustu áratug-
um. Vér þekkjum öll þessa
sögu. Gamla baðstofan er horf-
in, en þjóðfélagið er orðin ein
stór baðstofa með öllum þeim
gömlu og fjölmörgum nýjum
starfsgreinum. Eg er ekki að
áfellast þessi umskipti. Verka-
skipting er nauðsynleg í nú-
tímaþjóðfélagi. Það líður nú
öllum betur en áður. En máske
oss takist betur að leysa við-
fangsefni vors nútímaþjóðfé-
lags, ef vér minnumst þess, að
í baðstofunni þarf að ríkja góð-
ur vilji og góður andi. Baðstof-
an gamla, en ekki Valhöll hin
forna, er hið rétta tákn heil-
brigðs þjóðfélags.
Vér minnumst þess frá hinu
fyrra tímabili að möguleikarn-
ir voru ekki miklir og úrræðin
fá. Börn voru ekki borin út
beinlínis, en sérgáfur og hæfi-
leikar gerðu menn stundum að
útilegumönnum síns eigin
þjóðfélags. Þegar Bjöm Gunn-
laugsson siglir til háskólanáms,
segir stiftsprófasturinn, sem
síðar varð, í Görðum „Annar
stúdent sigldi — hann heitir
Björn og er mesta viðundur vor
á meðal, að einasta skapaður
til þess að spekúlera, og það í
hinu háa. En af því vér íslend-
ingar brúkum ekki þessháttar
fólk hér, svo var vel hann
komst héðan, hvað sem fors.jón-
in getur svo gert úr honum.“
Björn varð síðar einn hinn
mesti nytsemdarmaður sinnar
ættjarðar. Svona var það, og
þessa megum vér mimiast þeg-
ar vér lítum yfir hinn stóra hóp
íslenzkra námsmanna, sem nú
eiga kost á að velja sitt eigið
hugðarefni til náms, innan-
lands og utan, og á ég þar ekki
við háskólamenn eina, heldur
einnig allan þann fjölda, sem
leggur stund á verkleg fræði,
iðnir og listir, og nú getur gert
sér vonir um að ættjörðin hafi
„brúk fyrir þess háttar fólk“,
að loknu námi.
Þúsundir sérmenntaðra
manna stunda nú þau störf og
listir, sem hvorki voru rækt né
nokkurs virt á þeim tíma, þeg-
ar Björn Gunnlaugsson slapp
utan. Það er fagnaðarefni, að
fjölbreytnin bjargar nú gáfum
sem áður voru duldar, og gátu
jafnyel, orðið dragbítur, og ör-
uggt að íslenzk þj'óð fær nú
notið gáfna sinna og hæfileika
í vaxandi mæli. Það er margt
óunnið með þessari þjóð, en þó
torfbæir séu horfnir úr sögunni,
þá er ýmislegt sem þarf að end-
urbyggja og endurbæta með
hverri kynslóð. Það er ýmist,
að ný kynslóð sættir sig ekki
við að taka við óbreyttum arfi
án nokkurai' tilbreytingar, og á
mörgum verkefnum hefur vart
verið snert af eldri kynslóðum.
Þessa hvort tveggja gætir bæði
í verklegum og andlegum efn-
um.
í skáldskap eigum vér mik-
inn arf, sem ekki má týna, og
þó verður að ávaxta. í flestum
öðrum listgreinum var áður fá-
skrúðlegt um að litast. Þó að
verksviðið sé vítt og viðíangs-
efnin ótæmandi, þá get ég ekki
varizt þeirri hugsun, að ýmsir
hinna yngri manna í listum og
bókmenntum „dependeri", eina
og Sveinn lögmaður Sölvason
sagði, um of af þeim útlenzku.
Oldur heimsmenningarinnaií
skella að vísu á vorum strönd-
um, en það er löng leið og djúp
yfir íslandsála, og landslag ræð'
ur að réttu lagi miklu um veð-
ur og sjólag. Auk þess-.ráða
menn nokkru um það, hvert
kunnátta og áhrif eru sótt, og
ekki er sá Svartiskóli hollur,
þar sem nemándinn gleymir
sínu íslenzka nafni. Ýmsiiy
gamlir brunnar á meginland-
inu eru nú auk þess harla
gruggugir eftir tvær heirns-
styrjaldir, og ferskar lindir
sprottnar fram á nýjum stöð-
um. Það verður engin list ís-
lenzk, nema hún beri nokkurn
keim þess jarðvegs, sem hún
vex í, að námi loknu, blæ ís-
lenzkrar náttúru, þjóðlegra
erfða og lífskjara.
Islenzk menningarsaga hefur
ekki ætíð verið samhliða eða
samtímis við erlenda menning—
arsögu. Hér er margt óunnið, í
öllum lisagi’einum sem segja
má að eldri meistarar hafi af-
lokið í öðrum löndum. Eyðurn-
ar eru stórar. Eftirstríðsörvingl-
un þurfum vér ekki að flytja
inn ómelta. Hér ætti nú að
vera endureisnartímabil í list-
um og bókmenntum, og er það
raunar að ýmsu leyti. í þjóðsög-
um taka erlend minni á sig al-
íslenzkan búning, og á þann veg
vex og þróast þjóðararfurinn.
Þetta er máske hálfkveðin vísa,
en í ávarpi sem þessu er farið;
fljótt yfir sögu. Kvikfjárrækt,
fiskveiðar og iðnaður er grund-
Völlur mannsæmandi lífs, eins
og það er orðað, en fámenn þjóð
á vísast meira undir skapandi.
list og andlegri menningu en
stærri og voldugri þjóðir. Og
það er ein af nýjársóskunum,
að framtíðin geti í þessum efn-
m orðið eins glæsileg og fortíð-
in gefur fyrirheit um.
íslenzk stjórnskipunarsaga.
hefir ekki heldur ætíð verið
samtíða við aðrar þjóðir. Eitt
sinn var hér þjóðveldi úti á ís-
landi, þó aðrir hefðu konung á
þeirri tíð. Og hvernig sem þau:
mál skipast í öðrum löndum,
þá vitum vér öll af dýrkeyptri
reynslu á Stui'lungaöld, að jafn
vel tilraun til einræðis hlýtur
Framh. á 9. síðu.
Rétt fyrir jólin gerði svo mikinn storm í Danmörkn, að jólatréð mikla á Ráðhustorgi í Kaup-
mannahöfn fil! um k-II.