Vísir - 03.02.1960, Síða 4

VÍSIR
Miðvikudaginn 3. febrúar 1960'
lendsnga er útrunninn.
iVá er tiöeins iiiií ivennt
etö rœöa ftjrir ahkur-
Anpars vegar róttækar ráðstafanir til a5
koma á jafnvægi eða fara lengra
út í köft og uppbótafen.
i. i
Enn á ný standa íslendingar
andspænis þeirri nauðsyn að
framkvæma víðtækar aðgerðir í
efnahagsmálum til að leysa yf-
irvofandi erfiðleika. Hvaða leið,
sem farin verður, hljóta þessar
aðgerðir að hafa í för með sér
verulegar nýjar byrðar, sem
ekki verður að öllu leyti auð-
velt fyrir þjóð, er búið hefir við
óvenjulega velmegun, að sætta
sig við og skilja. Samt fer því
fjarri, að þetta sé nýtt eða ó-
vænt ástand, því að íslenzk
stjórnarvöld hafa glímt við
svipuð vandamál ofþenslu og
jafnvægisleysis hvað eftir ann-
að á undanförnum árum. En í
stað þess að horfast í augu við
.erfiðleikana hefir þráfaldlega
verið gripið til þess ráðs að
velta byrðunum yfir á framtíð-
ina með geysilegri skuldasöfn-
I hvatt aðrar þjóðir, er átt hafa
við svipuð vandamál að glíma
og íslendingar, til þess að
koma á jafnvægi í efna-
hagsmálum, hefir verið að-
staða þeirra út á við. Um það
getur enginn ágreiningur verið,
að þjóð, sem býr við verðbólgu,
höft og óraunhæft gengi, getur
aldrei verið fyllilega samkeppn-
isfær á alþjóðamarkaði. Vegna
hás erlends verðlags geta út-
flutningsatvinnuvegir hennar
ekki keppt um verð á frjáls-
um mörkuðum, og í skjóli hafta
eru lítil líkindi til, að vörugæði
og afköst verði þau, sem æski-
legt væri. Afleiðingin af þessu
það, sem er mun mikilvægaraog annarra framleiðsluþátta á
til lengdar, en það er, hver áhrif milli atvinnugreina og lélegri
afköst viniiLunnar og þar- af leið*
andi Yægfí 'íáún. j
höftum á öllum sviðum. í bili
er líklegt, að þær byrðar, sem
leggja þyrfti á almenning, yrðu
svipaðar, hvor leiðin sem farin
yrði. Mismunurinn liggur aftur
á móti í því, að í annari leiðinni
er fólgin von um betra og frjáls-
ara efnahagslíf og vaxandi vel-
megun, en af hinni getur aðeins J0g af umframeftirspun á inn-
leitt einangrun íslands frá efna- lendum markaði verður svo sí-
hagskerfi hins frjálsa heims og
stórfellda rýrnun lífskjara áð-
ur en lang-t um líður. Ef vel á
að takast, ér nauðsynlegt, að all-
ur almenningur geri sér sem
ljósasta grein fyrir því, hvað
hér er um að velja.
II.
Sú skoðun hefir oft komið
fram bæði hér á landi og ann-
ars staðar, þar sem líkt hefir
staðið á, að aðgerðir til þess að
koma á jafnvægi í efnahags-
un við útlönd, sem þegar hefir j málum hlytu að hafa í för með
bundið þjóðinni hættulega sér minni framleiðsluaukningu
þungar klyfjar vaxta og afborg-
ana án þess þó að færa hana
en ella eða jafnvel samdrátt í
framleiðslu. Verðbólga gæti
nokkru nær því marki að leysa; því borgað sig, jafnvel þótt
hin efnahagslegu vandamál sín.
Inn á við hefir vandinn á hinn
bóginn verið leystur með hafta-
og uppbótakerfi, sem fært hefir
allt hagkerfið úr eðlilegum
skorðum og verið í fullu sam-
ræmi við þróun efnahags- og
viðskiptamála meðal annarra
þjóða heims.
Að því hlaut að reka fyrr eða
síðar, að ekki yrði lengra kom-
izt á þessari braut. Með ört
henni fylgdu höft og jafnvægis-
leysi út á við. Yfirleitt hafa
hagfræðingar verið eindregið á
öðru máli. Þeir hafa bent á hin
óhagstæðu áhrif, sem verðbólg-
an hefir á fjármagnsmyndun-
ina og á eðlilega nýtingu fram-
leiðslujíáttanna. Þegar verð-
bólguástand og höft eru ríkj-
andi, hlýtur samkeppni og heil-
brigðu aðhaldi um verð og gæði
á markaðnum að vera mjög á-
vaxandi þunga vaxta og afborg- fátt. Jafnframt hefir ofþensla
ana af erlendum lánum þarf æ og þrálátur vinnuaflsskortur í
hærri upphæð á ári hverjh í er- för með sér lélega nýtingu
lendum lánum til þess eins að vinnuaflsins og minni afköst,
halda í horfinu. Jafnframt hlýt-' sem reynt er að bæta upp með
ur lánstraust þjóðar, sem sífellt ‘ mikilli, en óhagkvæmri eftir-
sekkur dýpra í skuldir, að fara1 vinnu. Þótt verðþensla kunni
minnkandi, unz lán verða ekki að hafa örvandi áhrif á efna-
fengin með neinum viðunandi hagsstarfsemina um skeið, hlýt-
kjörum. Og nú er vafalaust svo ur að þvi að koma, að hún hafi
kornið, að engin leið er til þess í för með sér minnkandi afköst
að leysa efnahagsvandamálin á og versnandi lífskjör.
þennan hátt. Samdráttur í inn-l Skýrara máli en þessar og
flutningi og nýjar álögur eru aðrar röksemdir talar þó
ekki síður óhjákvæmileg nauð- reynsla fjölda þjóða, sem á und-
syn, þótt reynt væri að forðast anförnum árum hafa horfið frá
gengisbreytingu og róttæka hafta- og verðbólgustefnunni
endurskoðun stefnunnar í efna- og komið á efnahagslegu jafn-
hagsmálum. [ vægi. í stað stöðnunar hafa þær
Sá frestur, sem íslendingar yfirleitt allar uppskorið ríku-
hafa keypt sér undanfarin ár legan ávöxt í aukinni fram-
svo dýru verði, er því nú út- leiðslu, efnahagslegu frjálsræði
runninn. Þess vegna er ekki og almennri velmegun. Öll lík-
nema um tvennt að velja. Ann- indi eru til, að sama sagan muni
ars vegar eru róttækar og erf- endurtaka sig hér á landi. Að
iðar ráðstafanir tii þess að
koma á jafnvægi í efnahags-
málum með gengislækkun og
sterkri fjármálastjórn, en hins
vegar áframhald uppbótakerf-
isins með stórhækkuðvm að-
flutningsgjöldum, en infu*i-amt
yrði þá ekki hægt sð ná j^fnuði
út á við nema með stórauknum
vísu er átakið hér meira en víð-
ast annars staðar, vegna þess
hve allt efnahagskerfið hefir
verið úr lagi fært. Hins vegar
má líka búast við þeim mun
meiri umskiptum, þegar sigr-
ast hefir verið á byrjunarörð-
ugleikunum.
felldur halli á greiðslujöfnuð-
inum, sem síðan kallar á ný
höft og útflutningsuppbætur.
Fyrstu árin eftir stríðið, á
meðan mikill hluti heimsvið-
skiptanna var reyrður í höft og
vöruskiptasamninga, gat slíkt
ástand virzt viðunandi. En eftir
því sem fleiri þjóðir komu á
hjá sér efnahagslegu jafnvægi
og' tóku upp fi’jáls viðskipti sín
á milli, þrengdist hagur þeirra,
sem ekki hafði tekizt að kippa
málum sínum í lag. Með harðn-
andi samkeppni á hinum frjálsu
möi’kuðum vei’snaði aðstaða
þeirra til að selja afui’ðir sinar,
og vaxandi halli kallaði á enn
aukin höft og aðrar hliðstæðar
ráðstafanir. Út úr þessari sjálf-
heldu hefir hver þjóðin af ann-
ari’i brotizt á undanföi’num ár-
um, og oftast háfa þær notið
til þess ómetanlegrar aðstoðar
alþjóðastofnana, svo sem Al-
þjóðagjaldeyi’issjóðsins og Efna-
hagsamvinnustofnunar Evrópu.
Nú er svo komið, að íslend-
ingar eru að verða eftir í hópi
örfárra vestrænna þjóða, sem
ekki hafa komið efnahagsmál-
um sínum í sæmilegt horf og
tekið upp fi’jálsleg viðskipti.
Þegar þess er gætt, að íslend-
ingar hafa hlutfallslega meiri
utanríkisviðskipti en flestar
þjóðir aðrar, ætti að vera aug-
ljóst, hve hættulegt það er fyrir
afkomu þeirra í framtíðinni, ef
þeir einangrast frá hinum ört
vaxandi frjálsu mörkuðum
heimsins. Það ætti því að vera
eitt meginmarkmið stefnunnar
í efnahagsmálum að skapa
grundvöll fi’jálsi’a viðskipta við
aðrar þjóðir, svo að íslendingar
geti í sem ríkustum mæli oi’ðið
þátttakendur í þeirri öru þróun
framleiðslu og viðskipta, sem
einkennt hefir síðasta áratug,
t. d. Vestur-Evrópu.
III.
En hver verða þá áhrif stefnu
breytingar í efnáhagsmálum á
afkomu almennings? Hér skipt-
ir að sjálfsögðu verulegu máli,
að minnsta kosti fyrst í stað,
hvaða ráðstafanir vei’ða gerðar
til að dreifa hinni óumflýjan-
legu byrði af leiðréttingu
gx’eiðsluhallans sem réttlátast
á stéttir þjóðfélagsins, en út í
það skal ekki farið hér. Hins
eðliÍég 'gerigi'sSkránirkg.o'g stöðv-
un verðbólgunnar mun hafa á
skiptingu þjóðarteknanna.
Sú skoðun er algeng, að upp-,
bóta- og haftakérfið sé vel til
þess fallið að vei’nda hagsmuni
almennings gegn hinum svo-
nefndu gi’óðaöflum. Þessu er
áreiðanlega alveg öfugt farið.
Haftakerfið er í raun réttri ein
höfuðorsök óeðlilegrar gróða-
myndunar. í skjóli þess þróast
mai-gs konar efnahagsstarfsemi,
sem er þjóðai’búinu óhagkvæm,
en engu að síður mjög gróða-
vænleg eingöngu vegna þeirrar
aðstöðu, sem höftin veita hinum
fáu útvöldu. Hitt er ekki síður
alvarlegt, að höftin skapa ótal
tækifæri til auðgunar með ó-
eðlilegu móti, og þannig eiga
þau þátt í því að holgrafa þjóð-
félagið efnahagslega og siðferð-
islega. Áhrif haftanna eru
þannig bæði að rýra hin raun-
verulegu framleiðsluafköst
þjóðarbúsins og að færa óeðli-
legan hluta þjóðarteknanna í
hendur þeirra, sem njóta sér-
réttinda í skjóli þeirra.
Því er einnig oft haldið fram,
að peningaleg þensla sé æski-
leg fyrir launþega vegna þess,
að hún skapi mikla atvinnu.
Það er að vísu rétt, að auðvelt
er um nokkurt skeið að bægja
frá allri hættu á atvinnuleysi
með verðbólgu og höftum. Hins
vegar er afleiðing lsíkrar stefnu
svo að segja alltaf umfremeft-
irspurn og vinnuaflsskortur,
sem hefir í för með sér bæði ó-
hagkvæma dreifingu vinnuafls
Á það hefir stundum vex-i3
bent, að kaupmáttur tímakaups*
ins hafi aukizt lítið sem ekkerfi
hér á landi á undanförnum ái’*
um, en almennur vinnutiml
orðið sífellt lengri vegna vax:
andi eftirvinnu. Aftur á móti
hafi kaupmáttur launa fai’ið
ört hækkandi og vinnutíml
|stytzt í flestum nágrannalönd*
| unum. Hver er orsök þessa mis*
munar? Fáir munu kenna því
um, að verkalýðsfélögin hafi
vei'ið of íhaldssöm í kaupki’öf-
um. Launahækkanir hafa vérið
knúnar fi’am hvað eftir annað,
en ætíð endað á einn veg: í
vei’ðhækkunum, sem étið hafá
upp mestan eða allan ávinning-
inn.
Nei, skýringin á þessari þró-
un er allt önnur. Hún lig'gur i
því, að í nágrannalöndunum
hefir vei’ið rekin heilbrigð efna*
hagsstefna, þar sem samkeppni,
frjáls vei’ðmyndun og eðlileg
fjármagnsmyndun hafa stuðlað.
að því að auka afköst og nýt*
ingu vinnunnar. En hér á landi
hefir framleiðslan aukizt minná
og lífskjörin batnað hægar exi
efni stóðu til, vegna þess að allt
hagkerfið hefir verið úr lagi
fært af fölsku verðmyndunai’*
kei’fi, höftum og verðbólgu. Það
er því til mikils að vinna, ekki
sízt fyrir launþega, ef takast
mætti að koma hér á heilbrigðu
og sterku efnahagskerfi.
J. N.
Sjóvinnuskóli fyrir
unglingspilta.
Miklar framkvæmdir á vegum Æskulýðsráðs.
Það, sem öði’u fremur hefir vegar skal stuttlega rætt um
Tvö undanfarin ár hefir
Æskulýðsráð Reykjavíkur beitt
sér fyrir sjóvinnu fyrir unga
pilta. Mikill áhugi hefir iúkt
hjá piltunum fyrir sjóvinnu-
brögðum og hafa námskeiðin
verið mjög vel sótt.
Nefnd, skipuð fulltrúum frá
ýmsum samtökum, hefir fjallað
um sjóvinnumál unglinga á
nokkum fundum og ríkir mikill
áhugi á þessum málum meðal
nefndarmanna. Á næstunni
mun nefndin einkum beita sér
fyrir þessu:
1. Ákveðið er að halda sjó-
vinnunámskeið fyrir pilta,,
13—17 ára, frá 1. febr. til loka
apríl. Hefir vallarstjórn og
vallarstjóri sýnt nefndinni
þann velhug, að láta í té ágætt
húsnæði fyrir námskeiðið í
hinum nýju húsakynnum Laug-
ardals-leikvangsins og hefir
það nú verið útbúið sem bezt
fyrir starfsemi þessa. Um 90
piltar hafa nú tilkynnt þátt-
töku sína í námskeiðunum.
Hefir verið haft samstarf við
ýmsa skólastjóra um þessi mál.
Umsjónarmaður námskeiðsins
verður Hörður Þorsteinsson, en
með honum munu kenna Ás-
gímur Björnsson og Einar Guð-
mundsson. Á námskeiðinu
verður leitast við að kenna
helztu undirstöðu almennrar
sjóvinnu, björgunarmál, farið
verður á vinnustaði og um borð
í skip, kynnt verða veiðistað-
ir og veiðitæki Hin ýmsu sam-
tök munu veita aðstoð með
efni og kennslutæki.‘ Þá munu
verða haldnir skemmti- og
fræðslufundir með piltunum
öðru hverju.
2. I nánu sambandi við nám*
skeiðin verður unnið að því að
útvega þeim piltum skiprúm,
sem vilja komast til sjós. Er
hugmyndin að leita til skip-
stjóra og útgerðarmanna í þessu
skyni. Von nefndarinnar og álit
er það, að framvegis komist
sú regla á, að piltar, er sótt
hafa sjóvinnunámskeið, sitji
fyrir skiprúmi með ákveðnum
launakjörum.
3. Nefnd hefir verið skipuð
til þess að semja við sjómanna*
samtökin um kjör skipshafna á
skólaskipum. Eiga fram*
kvæmdastjórar bæjarútgerðar-
innar sæti í þessari nefnd ásamt
Jóni Pálssyni og Baldri Guð-
mundssyni, en varamaður er
Ingimar Einarsson. Lokasamn-
ingar eru að lokum háðir sam-
þykkt bæjarráðs. Sjóvinnu-
nefndin mun beita sér fyrir út-
gerð skólaskips, ef gott skip
fæst og heppilegur grundvöll*
ur verður fyrir þessari starf-
semi í sumar.
Flestir eru sammála urn, að
brýn nauðsyn sé nú á því, að
aukinn verði áhugi íslenzkra
ungmenna á sjóvinnu og sjó-
sókn og er það von allra, að
tilraun þessi megi verða giftu-
djúgt spor í rétta átt.
Upplýsingar um sjóvinnu*
námskeiðið eru gefnar í skrif-
stofu Æskulýðsráðsins að Lind-
argötu 50.