Vísir - 07.05.1962, Side 7

Mánudagur 7. maí 1962.
VISIR
ýMSIR hafa látiö svo um
mælt, að betri myndlistar-
konu hafi Frakkland ekki eign-
azt en Suzanne Valadon. Um
það má vafalaust deila, en þetta
gefur þó bendingu um gildi
verka hennar, og enn heldur
hún sínu bæði á söfnum og
sýningum, þar sem það bezta
frá liðnurn tímum er á boðstól-
um.
En sé litið á æskuár hennar
og allar' aðstæður, jafnvel allt
að einu þegar úr rættist, þá má
það vekja furðu, að hennar sé
að nokkru getið í sögu mynd-
listarinnar. List hennar byggist
annars vegar á þeirri klassisku
línu, sem vinuur hennar Degas
var fulltrúi fyrir og hins vegar
á því nýja, sem listamenn á svip
uðum aldri höfðu fram að færa,
t.d. Lautrec og Gauguin. Hún
tilheyrði engum „skóla“, en list
hennar var frumstæð, sterk og
persónuleg.
Þegar Madeleine Valadon kom
til Parísar snemma árs 1866,
með dóttur sína, Marie-Clémen-
tine, nokkurra mánaða gamla,
þá leizt henni ekki á blikuna.
Það var mikill munur á stór-
borginni og litla sveitaþorpinu
í nágrenni Limoges. En þegar
henni varð litið til Montmartre
hæðarinnar þá glaðnaði yfir
henni. Þetta þorp með vindmyll
unum var ekki svo mjög fram-
andí. Sögu píslarvættishæðarinn
ar þekkti hún að sjálfsögðu ekki,
en trúði á óforgengileik sveita-
þorpsins og þarna settist hún
að. Hún gerði sér góðar vonir
um framtíðina, en á ýmsu gekk
með atvinnu og gólfþvotta varð
hún að stunda, meðal annars
hjá ungum lögfræðingi, sem hét
Clemenceau.
‘p’ÁUM árum síðar hófst mikill
hörmungatími fyrir Parísar-
búa. Fyrst börðust þeir viS- Þjóð
verja en að því loknu innbyrðis.
Hungrið svarf að og eyðilegg-
ingin var mikil. Fór þá svo að
kjarkur Madeleine brást og von-
ir hennar urðu að engu. Or
þessu stóð henni á sama um allt,
Iíka dóttur sína, sem fór sínu
fram, flæktist um krókagötur
Montmartre og umgekkst mögu-
legt og ómögulegt fólk, einkum
þó hið s.öarnefnda, því sá hóp-
urinn var fjölmennari í nunnu-
skólanum lrcrði hún rétt aðeins
að lesa og skrifa, en hún teikn-
aði á hvað sem hentast var,
pappír, veggi og götuna. Þessar
teikningar hennar voru ólíkar
venjulegum barnateikningum,
hugmyndasnauðar og grófar, en
þannig var hún ekki sjálf. Brátt
varð hún að vinna sér til lífs-
SUZANNE VALADON
viðurværis og gekk á ýmsu í
þeim efnum.
Eftir árið 1796 voru nöfn
ýmsra frægra og ágætra lista-
manna tengd við hæðina: Geric-
ault, Berlioz, Chopin og Liszt.
Um miðja 19. öld fór knæpulífið
að blómgast og brátt fjölgaði
listamönnum þar mjög og gerðu
margir garðinn frægan. Var þá
hversdagslegt fyrirbæri að sjá
málara við vinnu sina á götum
úti. Það var því skiljanlegt að
unglingur með sterkan áhuga
fyrir teikningu, væri forvitinn
um listsköpun þeirra og hátta-
lag. Og svo fór, að þegar meiðsli
loftfimleika í fjclleikahúsi höfðu
útilokað Suzanne frá því starfi
er hún var 16 ára, að hún gerð-
ist fyrirsæta, unz um annað
betra væri að velja. Hún var
ekki há en vel vaxin, bráð-
þroska, fögur, sx)ör og ófeimin,
enda ósvikin dóttir Montmartre,
töfrandi í augum karlmanna. Nú
á dögum hefði hún sennilega
verið „uppgötvuð" og gerð að
kvikmyndastjörnu, en ævi henn
ar varð að sumu leyti ekki ólík
því, að slíkt hefði gerst. Fyrir-
sætustarfið var að vísu vafa-
samt hvað tekjur snerti, en með
þessu komst hún í nánari kynni
við listamennina, sá þá vinna og
lærði af þvi, en endalausar rök-
ræður þeirra um teóríur listar-
innar lét hún sig engu skipta. í
list hennar var fyrst og fremst
það, sem átti upptök sín í henn-
ar eigin skynjun og persónulegu
túlkun.
Um þessar mundir fór hún
aftur að teikna og teikningar
hennar urðu allt öðruvísi og
betri en áður fyrr.
AF listamönnum, sem hún „sat
fyrir“ hjá, má nefna Puvis
de Chavannes og hinn fræga
kvenmálara Renoir og er hana
að finna í mörgum málverka
hans. Þá gerði Lautrec ágætt
portrait af henni, sem er í Glyp-
toteket í Kaupmannahöfn. Það
var hann, sem kom henni til að
kalla sig Suzanne, þar sem það
væri ólíkt betrá nafn á lista-
konu en hennar eigið.
Þegar Suzanne var 18 ára eign
‘aðist hún son, er skírður var
Maurice Af honum er einnig
merkileg saga, þar sem hann
varð heimsfrægur málari, þrátt
fyrir drykkjuskap ogannað jafn-
vægisleysi. Viðfangsefni hans
voru nær eingöngu göturnar og
húsin á Montmartre, en ekki
lærði hann af öðrum en móður
sinni. Þrátt fyrir alla erfiðleika
voru miklir kærleikar með þeim
mæðginum. Eftir fæðingu hans
MYNDLIST
brá svo undarlega við, að Suz-
anne gat flutt úr gömlu kytr-
unni í rúmgóða íbúð og ráðið
til sín barnfóstru. Nokkrum ár-
um síðar ættleiddi spánski verk
fræðingurinn Miguel Utrillo
drenginn og eru mikil líkindi til,
að hann hafi verið faðir hans.
Þess má geta um leið, að eftir
fyrri heimsstyrjöldina, þegar
þau Suzanne og Maurice voru
orðin fræg, drap belgiskur
bankastjóri eitt sinn á dyr hjá
henni í leit að listaverki. Með
honum var kona hans og voru
bæði ríkma-.nlega og yfirlætis-
lega búin. Suzanne kvaðst alla
ævi hafa séð eftir því, að hafa
ekki þegar lokað hurðinni, eins
og henni flaug í hug. Síðar varð
þessi fína frú sem sé tengda-
dóttir hennar og skildi þar að
mestu með þeim mæðginum og
báðum til ama.
Þegar Suzanne varð það ljóst,
að listin átti hug hennar allan,
þá langaði hana til að fá úr-
skurð um, hvers virði tilraunir
hennar væru. Renoir sá að vísu
teikningar hennar, en gaf þeim
lítinn gaum og sárnaði henni
Suzanne Valadon: Valadonfjölskyldan
fálæti hans í þessu efni. Það var
Lautrec, þessi bæklaði og sér-
kennilegi aðalsmaður, er síðar
hlaut mikla frægð, sem kom
henni til hjálpar. Með þeim var
góður kunningsskapur, en hann
var á svipuðum aldri og enn lítt
þekktur, svo að dómur hans var
ekki fullnægjandi. En Degas bjó
þarna í nágrenninu og hans álit
var þungt á metunum. Degas
var mikill meistari i teiknilist-
inni. Hann var’ kröfuharður við
sjálfan sig og aðra og gat verið
stuttur í spuna og einrænn.
Mesta áherzlu lagði hann á þrot-
lausa vinnu í anda da Vinci og
Ingres. Fyrir milligöngu Laut-
rec’s gekk Suzanne nú á fund
hans og sýndi honum teikning-
ar sínar, sem hann athugaði
vandlega meðan hún beið í of-
væni. „Satt að segja ert þú ein
af okkur“, ságði hann loks, en
Suzanne sagði alltaf, að þetta
hefði verið dásamlegasta augna
blik,ið í lífi sínu. Voru þau síðan
miklir vinir.
tTÉR er ekki rúm til þess að
rekja framhald sögunnar.
Örðugur hjalli var að baki en þó
ekki alt hnökralaust, sem fram-
undap var. Hún giftist listmál-
ara, André Utter, sem var tveim-
ur áratugum yngri en hún. Hann
varð ekki frægur fyrir list sína,
en fjármálavit hafði hann og
átti mikinn þátt í að afla mæðg-
inunum fjár og frama eftir styrj-
öldina, þegar útlendingar hóp-
uðust til Parísar og buðu stórfé
fyrir listaverk. „Þegar listamað-
ur byrjar að selja þá getur hann
selt hvað sem er“, sagði hann.
Þetta var rétt athugað og hefur
sannast, bæði f París og Reykja-
vík. En Suzanne var ekki sér-
staklega sparsöm og áægju
hafði hún af að gleðja snauða,
því vel mundi hún þá tíma, er
hún var ein af þeim. Síðustu ár
ævi sinnar var hún ekki efnuð.
Hún dó árið 1938.
Eins og ég gat um í upphafi
er sagan . Suzanne Valadon
merkileg saga og ótrúleg. Ekk-
ert hefði verið eðlilegra en að v
hún hefði farið beint „í hund-
ana“ í öllu drabbinu á Mont-
martre, en í þess stað varð hún
mesta listakona Frakklands, að
því er ýmsir glöggir menn álíta.
Einn landi hennar endar grein
um hana með þessum orðum:
„Hún er meira en mesta lista-
kona síns tíma. Það er enn við-
urkennt, aað hún sé ein af okkar
miklu, upprunalegu skapandi
listamönnum, sem óþreytanleg
æska franskrar málaralistar
byggist á“.
F.
innsigli rofið
Apríi-bók AB mótti aðeins
hirta eftir visson tíma
ÚT er komin hjá Atmenna bókatél-
aginu bók mánaðarins fyrir apríl,
sjálfsævisaga dr. Hannesar Þor-
steinssonar, þjóðskjalavarðar, en
útgáfuna hefur annazt bróðir höf-
undarins, dr. Þorsteinn Þorsteins-
son, fyrrv. hagstofustjóri.
Dr Hannes Þorsteinsson var,
ems og kunnugt er, emn af áhrifa-
mönnum þessa lands um langt
skeið. Hann sat á allmörgum þing-
um fyrir Árnesinga og var ritstjóri
Þjóðólfs í samfleytt 18 ár, ein-
mitt þann tíma, þegar það blað
var skeleggast í þjóðmálum og
nyndaði annað aðalskautið í ís-
lenzkri stjórnmálabaráttu, en hitt
myndaði ísafold undir forystu
Björns Jónssonar. Stóðu oftast
þrumur og eldingar milli þessara
tveggja höfuðmálgagna.
Dr. Hannes Þorsteinsson ritaði
ævisögu sína á árunum 1926 — 28.
Innsiglaði hann síðan handritið með
þeim fyrirmælum, að innsiglið
mætti ekki brjóta fyrr en á aldar-
afmæli höf. 30. ágúst 1960. Hefur
hann gert þetta vegna þess, hversu
hreinskilnislega og afdráttarlaust
hann lýsir málefnum og mönnum,
sjálfum sér og öðrum.
Bókin skiptist í 5 aðalkafla, sem
skulu taldir hér til glöggvunar.
1. Bernska og æskuár, 1860 — 1879
(77 bls.), þar sem segir frá upp-
vexti höf. í Biskupstungum, sjó-
mennsku á Álftanesi og víðar og
kaupavinnú norðanlands
2. Námsár og kennsluár, 1880 — 91
(87 bls.), sem fjallar um lífið,
kennara og félaga í Lærðaskólan
um og Prestaskólanum.
3. Ritstjómarár, 1892 — 1909 (172
bls.).
s. Atvinnuleysisár 1910 — 1911 (26
bls.).
5 Embættisár, 1912 og síðar (41
bls.).
Dr. Ilannes Þorsteinsson var
maður hispurslaus, fastur fyrir og
ósmeykur að látt. skoðun sína í
ljós, hver sem í hlut átti. Enda kem
ur sitthvað nýtt og óvænt fram í
ævisögunni, einkum stjórnmálasög-
unni, og varpar áður óþekktu Ijósi á
ýmsa forystumenn þjóðarinnar.
Verða sumir ef til vill ekki sammála
öllu, sem í bókinni stendur, en skylt
er að hafa það hugfast, að dr. Hann
es var frábær sagnfræðingur og lét
áreiðanlega ekki fara frá sér annað
ei. það, sem han: vissi sannast og
réttast.
Ævisaga dr. Hannesar, sem er ó-
stytt, er mjög merkilegt innlegg í
íslenzka stjórnmálasögu um og
eftir síðustu aldamót og færir les-
andann miklu nær málum og atburð
um en nokkurt rit annað; sem prent
að hefur verið um þessi efni. Segir
dr. Þorsteinn Þorsteinsson um það
atriði í formála sínum fyrir bók-
inni: „ . . . við sjálfu frumritinu
hefur ekki verið haggað að neinu
leyti, og verður það auðvitað vand-
lega varveitt alveg eins og höfund-
urinn skildi við það“
Bókin er 424 bls. að stærð auk
17 myndasíðna. Hún er prentuð í
Prentsmiðju Jóns Helgasonar, en
bókband hefur annazt Félagsbók-
bandið hf. Titilsíðu og kápu hefur
Atli Má- teiknað.
-------,------
Ifppireimaðir
sf rigaskór
allar stærðir
. ABC
STRAUJÁRNIN
-n. VONDIJÐ,
FAl l.EG
LETT
1000 watta
t-asi i nelztu raftækjaverzlun
um
i