Vísir - 24.11.1962, Qupperneq 4

I
V í S IR . Laugardagur 24. nóvemt
I
y
Á morgun, sunnudaginn
25. nóvember, eru liðin 60
ár frá því að vélbátaöldin
hófst hér á landi með því,
að sexæringur á ísafirði
var búinn vél og fór í sína
fyrstu för undir vélarafli.
Báturinn hét Stanley en eig-
endur hans voru þeir Árni Gísla-
son, formaður á ísafirði og síðar
árum saman fiskmatsmaður þar
vestra, og Sophus J. Nielsen,
verzlunarstjóri. í bókinni Gull-
kistan, sem er endurminningar
Árna Gíslasonar og kom Ut árið
1944, er sagt greinilega frá þess-
um þáttaskilum í íslenzkri smá-
skipaútgerð. Hér fer á eftir það,
sem Ámi. aðalhvatamaður þessa
Sextíu ár á morgun frá upp■
hufi vélbátuuldur á íslundi
\
í þenna sexæring, Stanley, var sett fyrsta bátavél, sem til landsins barst. Hún kom til ísafjarðar 5.
nóvember 1902 og var prófuð í bátnum 20 dögum síðar. — Teikninguna gerði Sigurður Guðjónsson.
leggja út í áhættuna, og reyna
þessa nýjung. — Gefist þessi
hreyfivél vel, sem vér efumst
ekki um, er óhætt að gera ráð
fyrir, að margar fleiri komi á
eftir.
Sparar tíma
og erfiði.
.... Oss Islendinga vantar
svo tilfinnanlega vinnukraft,
engu síður til sjós en lands, og
hefir það reynzt svo hér við
Djúp, að margir bátar hafa orð-
ið að standa uppi vegna manna-
leysis. Með því að brúka olíu-
hreyfivél í bátana ætti að mega
komast af með mikiu færri á
hverjum bát, og væri það ekki
Iítill hagnaður fyrir sjávarútveg-
inn. Sömuleiðis ættu vélar
þessar að koma í góðar þarfir til
að spara tímann, þar sem langt
er róið og mestur tími fer í að
komast á fiskimiðin og heim aft-
ur, en til þess þyrfti að leggja á-
herzlu á að hafa bátana sem
hraðskreiðasta.
Það eru heldur ekki smáræðis
þægindi fyrir sjómennina, að í
stað þess, sem þeir hafa hingað
til orðið að 'slfta sér út við að
róa á fiskimiðin og aftur í land,
geta þeir, ef þeir nota vélar
þessar hvflt sig á leiðinni, og eru
því óþreyttari til þess að fiska
og gera að aflanum, og hefir það
ekki litla þýðingu þegar mikill
afli er.
Auðvitað verður tilkostnaður-
inn miklu meiri, en hann ætti að
borga sig. Sé hægt að hafa
tveim mönnum færra á hverju
skipi, myndu þeir tveir hlutir, er
við það sparast, vera meira en
nóg til að borga vélina og til-
kostnað við hana.
máls, seglr um það f bók sinni í
kafla þeim, sem hann nefnir
..Vélbátarnir og síðasta tímabili
íraskipanna f Bolungarvík".
Millifyrirsagnir eru frá Vísi.)
Breytingin
Bð hef jast.
„Fyrir og um síðustu aldamót
fór að verða breyting á mörgu
við fiskveiðar Islendinga. Fiski-
skipin stækkuðu og fisk þurfti að
;ækja meira til hafs en áður
var. Fyrir aldamótin sóttu er-
iend botnvörpuskip mjög á
riskimið áraskipanna og skömmu
ftir aldamótin bættust innlend
botnvörpuskip f þann hóp.
Tregða var á að fá nægilegt
fólk til róðra hér við Djúp, þvf
lítil var hlutarvon. Vildu menn
helzt ráða sig upp á fast kaup,
og urðu sumir útgerðarmenn að
sæta þeim kjörum, að taka menn
upp á fast vikukaup, einkum að
vorinu. Og þótt kaupið væri
ekki hátt, 6—10 krónur á viku,
var oft skaði á kaupamönnum
fyrir útgerðina....
Um síðustu aldamót stunduðu
bátar frá Esbjerg í Danmörku
kolaveiðar frá Flateyri við ön-
undarfjörð. Bátar þessir voru
um 25 smálestir að stærð og
höfðu hjálparvélar (mótora). Við
kolaveiðarnar notuðu þeir opna
smábáta með litlum mótorvél-
um. Varð mörgum starsýnt bæði
á stærri skipin og smærri bát-
ana, sem brunuðu áfram bæði í
logni og andviðri. Komu sumir
þessir smærri bátar hingað til
ísafjarðar til þess að sækja póst,
því stærri skipin lögðu aflann í
flutningaskip, sem fóru vikulega
til Bretlands. Ekki sá ég mótor-
vélamar, heldur aðeins bátana,
sem brunuðu hér um fjörðinn.
Varð ég strax hrifinn af þessari
nýjung og óskaði þess, að ég
ætti eftir að eignast svona far-
artæki.
Byrjaði
aldamótaárið.
Aldamótaárið tók ég að vinna
að því að fá mótorvél f sexæring
minn. Var hann um tvær smá-
lestir að stærð og voru smærfi
Esbjerg-bátamir litlu minni en
öðru vísi að lagi. Ég átti sex-
æringinn hálfan, og var Sophus
Jörgen Nielsen verzlunarstjóri
sameignarmaður minn........ Ég
spurði Nielsen, hvort hann
þekkti engan mann í Danmörku,
sem gæti gefið okkur nánari
upplýsingar um mótorvélar þess-
ar. Sagði Nielsen, að það væri
hægðarleikur að afla slíkra upp-
lýsinga. Hann ætti bróður í Es-
bjerg, og skyldi hann skrifa hon-
J. H. Jessen frá Esbjerg I Dan-
mörku, sem kom til Isafjarðar 16
ára gamall til að setja niður
fyrstu vélina. Hann fór aftur til
Danmerkur að því verki loknu,
en settist siðar að á ísafirði og
stofnsetti þar vélaverkstæði, sem
hann rak á eigin ábyrgð. Hjá hon
um Iærðu margir hinna fyrstu vél
stjóra á íslenzkum skipum. Jessen
varð ekki Ianglífur, og andaðist
hann hér á landi.
um með næstu póstskipsferð um
þetta.
Nokkru ,,sið3t,<.sþarst, Nielsen
bréf frá bróður.sfnum, Var hann
starfsmaður mótorverksmiðju C.
Möllerups f Esbjerg og hældi
vélunum á hvert reipi, kvað þær
hafa reynzt ágætlega f Danmörku
og sagði, að þær útbreiddust óð-
um........ Eftir miklar bréfa-
skriftir og langan tíma kom
þessi mótorvél hingað til Isa-
fjarðar 5. nóvember 1902. Vélin
kostaði 900 krónur. Til þess að
setja vélina niður f bátinn sendi
verksmiðjan sextán ára gamlan
ungling, J. H. Jessen. Átti hann
jafnfrámt að fara með vélina.
Ferð hans var okkur kostnaðar-
laus, en við urðum að kosta
uppihald hans hér. Um áramótin
fór Jessen héðan heim til Es-
bjerg.
Um þennan atburð segir svo í
blaðinu Vestra 1. desember
. 1902:
„Fyrsta olíuhreyfivél í
íslenzkum bát.
Með sfðustu ferð Vestu fengu
þeir Árni formaður Gfslason og
kaupm. Sophus J. Nielsen olfu-
hreyfivél í róðrarbát, sem þeir
eiga saman, og Ámi fer með.
Vélin er frá verksmiðjunni C.
Möllerup í Esbjerg, og sendi
verksmiðjan mann, hr. J. H.
Jessen, til þess að hjálpa til að
setja hana f bátinn og kenna á
hana. Vélin kostar 900 krónur f
sett, auk þess sem ýmislegt
þurfti að gera við bátinn, sem er
algengur íslenzkur róðrarbátur
til þess að koma vélinni fyrir.
Hún hefir tveggja hesta afl og
eyðir 2 pottum af steinolíu, og
kostar þvf 20 — 30 aura um tím-
ann. Hún hreyfir jafnt aftúr á
bak og áfram, og það má láta
hana hafa svo lítinn kraft sem
vill, og því lafhægt að lenda
bátnum og stöðva hann, hvenær
sem er.
„ ... eins og sex
menn róa‘\
Þ. 25. fyrri mánaðar (þ. e. nóv-
Árni Gíslason formaður á Stanley
fyrsta íslenzka bátnum, sem bú-
inn var vél. Ámi varð formaður
aðeins 18 ára gamall, stundaði
útgerð um 24ra ára skeið, en var
sfðan yfirfiskimatsmaður í 27 ár.
ember) var búið að setja vélina
í bátinn, og var hann því settur
á flot og farið að reyna hann.
Báturinn var inni á Polli og fór
formaður hans ásamt meðeiganda
sfnum og nokkrum bæjarmönn-
um fyrstu ferðina út í Hnffsdal.
Ferðin gekk ágætlega og gekk
báturinn álíka og sex menn róa.
Hann var 40 mínútur utan úr
Hnífsdal og inn á Isafjörð og fór
þó sjálfsagt fimm mfnútna krók
inn í Djúpið.
Þ. 29. f. m. fór Árni Gíslason
á sjó til fiskjar og reyndist
vélin mjög þægileg. Hann hefir
nú aðra olíu til brennslu en fyrst,
og gengur báturinn miklu betur
með henni og hefir nú góðan
gang. 4
Vér óskum eigendum til ham-
ingju með þetta nýja fyrirtæki
þeirra, og eiga þeir þakkir skilið
fyrir að hafa orðið fyrstir til að
Lét smíða bát
fyrir vélina.
Konsúll Sigfús Bjarnason hefir
átt von á olíuhreyfivél með
fjögra hesta afli f sumar, en hún
er ókomin enn, en er væntanleg
með næstu ferð. Hann hefir látið
smíða nýjan bát fyrir vélina,
sem ætlazt er til að sé sérstak-
lega lagaður til gangs.“
Ég hefi tekið þessa greinar-
góðu frásögn í heilu lagi, þar sem
hún mun' vera f mjög fárra
manna höndum.
Veturinn 1903 reri ég héðan að
heiman til páska og aflaði lítið,
enda var sjaldan gjöfult sökum
óveðra og einnig var fátt um
fisk. Ég vildi fara varlega meðan
ég var að kynnast mótorvélinni,
og fór því f fyrstu fremur stutt.
En allt reyndist f góðu lagi, og
fór ég þá að sækja á dýpri mið
en í fyrstu. Á páskum fór ég til
Bolungarvíkur til þess að róa
þar yfir vorvertíðina eins og áð-
ur. Áflaði ég mjög vel þetta vor,
og átti mótorvélin sinn mikla
þátt f aflasældinni.
Vélin bilaði
aldrei.
Mér lánaðist vel að fara með
mótorvélina, og bilaði hún
aldrei, meðan ég átti hana, nema
einu sinni að gat sprakk á cyl-
inderinn, af þvf kælivatnið fraus
í rörinu, en þá gerði við bilunina
Albert Jónsson járnsmiður, völ-
undur að hagleik, og sú aðgerð
entist, meðan vélin var við lýði.
Almenn ótrú var á þessu fyr-
irtæki okkar Nielsens og í byrjun
skopuðust menn að þeirri
heimsku að ætla s ér að lenda
vélbáti upp f grjótvarirnar í Bol-
ungarvík. Ég tók þetta ekki
nærri mér, því að ég hafði góða
trú á þessari nýbreytni. En ekki
varð mér um sel, þegar ég lenti
fyrst f Bolungarvík á vélbáti
mfnum, og sá hóp af mönnum
standa á kambinum, en aðeins
örfáir komu til þess að hjálpa
Framhald á bls. 10.
xasa