Vísir - 10.12.1962, Qupperneq 15

V1 S IR . Mánudagur 10. desember 1962.
31
NIELS BOHR -
Frh. af bls. 17:
má ég segja eitt orð? Tilefni
þessarar teikningar var að Land-
au og Peierls (nú einn helzti eðl-
isfræðingur í Bretlandi) höfðu
skrifað grein, sem snerti grund-
vallaratriði kvantafræðinnar, og
út af henni höfðu spunnizt heitar
umræður. Bohr hafði fyrst og
fremst áhuga á grundvallaratr-
iðum kvantafræðinnar, en skrif-
aði ekki mikið um notkun henn-
ar á síðari árum. í kjarneðlis-
fræði kom hann þó fram með
hugmynd um kjarnbreytingar,
árið 1936, sem beindi fræðileg-
um rannsóknum inn á nýja og
árangursríka braut. Þegar tókst
að kljúfa úrankjarnann, skrifaði
Bohr, ásamt J. A. Wheeler í
Princeton, grein um kjarnklof-
ann, sem lagði grundvöllinn að
fræðilegum rannsóknum á því
sviði. Sama ár, 1939, skrifaði
Bohr grein, þar sem hann sagði
fyrir um mismun á úranísótóp-
unum U-235 og U-238 hvað
snerti kjarnklofann, löngu áður
en sá munur var leiddur í ljós
með tilraunum.
jpyrstu ár stríðsins var Bohr í
Danmörku. Þjóðverjar lögðu
fyrir hann margar giidrur til að
fá tilefni til að handtaka hann,
en hann sá alltaf við þeim. Árið
1943 hófust Gyðingaofsóknir í
herteknu löndunum fyrir alvöru.
Dag einn barst dönsku and-
spyrnuhreyfingunni fregn um, að
búið væri að gefa skipun um að
handtaka Bohr, sem var Gyð-
ingaættar, og varð hann að flýja
samdeegurs til Svíþjóðar með
fjölskyldu sinni. Frá Svíþjóð var
Bohr fluttur til Bretlands í
sprengjuklefa brezkrar Mosquito
flugvélar, og þaðan fór hann til
Bandaríkjanna. Þá voru rann-
sóknir, sem leiddu til smíði kjarn
orkusprengjúnnar, vel á veg
komnar, og hann tók ekki bein-
an þátt í smíði sprengjunnar.
Honum varð fljótt ljós hættan á
misbeitingu kjarnorkunnar. Allt
frá árinu 1944 skrifaði hann ýms
um þjóðarleiðtogum varðandi
þessi mál. Árið 1950 skrifaði
hann svo opið bréf til Samein-
uðu þjóðanna, þar sem bent er
á nauðsyn og leiðir til þess að
skapa gagnkvæmt traust og gagn
kvæman skilning milli þjóða
vegna þeirra nýju viðhorfa, sem
skapazt höfðu við tilkomu kjarn-
orkusprengjunnar. Síðustu árin
beitti Bohr sér mjög fyrir frið-
samlegri hagnýtingu kjarnork-
unnar, og átti mestan þátt í því,
að nú er risin upp f Danmörku
mikil kjarnorkurannsóknastöð í
Risö við Roskilde.
Það sem einkenndi vísinda-
störf Bohrs var djörf hugsun,
eins og kom í ljós, þegar hann
setti fram atómkenningu sína ár-
ið 1913, og djúp hugsun, sem
kom fram í þvf, hvernig hann tók
á grundvallaratriðum kvantafræð
innar. Hann var ákaflega, og jafn
vel fram úr hófi, gagnrýninn á
bað, sem hann skrifaði. Það tók
hann þvf yfirleitt mjög langan
tfma að skrifa eina grein, þó
stutt væri. Val hvers orðs var
vel yfirvegað, og þess var sér-
staklega gætt að segja aldrei of
mikið. Það er því ekki að undra
þótt ritstíll Bohrs hafi ekki verið
léttur. Setningar voru oft langar
vegna þess að varast varð að
nota orð, sem í daglegu tali eða
á fræðimáli höfðu fengið merk-
ingu, sem gefið gátu rangar hug-
myndir. Einn af samstarfsmönn-
um Bohrs, Wolfgang Pauli, sagði
eitt sinn: Bohr veit mjög vel,
hvað hann vill ekki segja.
Bohr lét ekkert frá sér fara,
hvorki í ræðu né riti, nema hann
væri búinn að þaulhugsa það.
Það kostaði hann mikla vinnu,
en árangurinn var líka oft merki-
legur. Til dæmis var hann feng-
inn til að flytia ávarp við opnun
ráðstefnu ,um ljóslækningar í
Kaupmannahöfn árið 1932. Úr
þessu varð afar merkilegur og
frægur fyrirlestur um Ijós og líf.
Árið 1941 var Bohr béðinn að
skrifa um 10 blaðsíðna inngang
að riti um menningu Danmerkur.
Það tók hann meira en hálfan
annan mánuð að ganga frá hand-
ritinu, þótt hann ynni frá morgni
til kvölds. Ekki var þá öllu Iokið,
því að prófarkirnar urðu 7 tals-
ins. Slík vandvirkni er fágæt, og
það sem er svo gagnhugsað, á
að lesa með mikilii athygli.
J persónulegri umgengni var
Niels Bohr ákaflega vingjarn-
legur og alúðlegur. Andinn á
stofnun hans var alltaf framúr-
skarandi góður og hópurinn, sem
þar vann, var eins og ein stór
fjölskylda. Vissar hefðir sköpuð-
ust, til dæmis var tekin mynd
af „fjölskyldunni" á hverjum af-
mælisdegi Bohrs, og fyrir hver
jól var jólaskemmtun. Bohr og
kona hans létu sér einnig mjög
annt um fjölskyldur þeirra, sem
unnu á stofnuninni, en margir
þeirra voru útlendingar. Um jól-
in var jólatrésskemmtun á heim-
ili þeirra, sérstaldega fyrir börn
starfsmannanna, þó að foreldr-
arnir væru að vísu með. Bohr lét
sér mjög annt um börnin, sér-
staklega þau litlu og gretti þess,
að þau yrðu ekki útundan.
Niels Bohr var mikiil maður
og góður maður í fyllstu merk-
ingu þeirra orða.
Gvendarbrunnar —
Framh. af 21. síðu.
inni, þegar opnað er fyrir krana
á neðri hæðunum".
Nýtt vatnsból
við Grafarholt.
— En svo að við snúum okk-
ur að öðru — hvað er að frétta
af nýja vatnsbólinu — Bullaug-
um — fyrir ofan Grafarholt?
— Þar virðist um verulegt
vatnsmagn að ræða, og að undan
förnu hafa þar farið fram bor-
anir til athugunar á því. Sjálf-
rennsli þar nemur um 200 lftr-
um á sekúndu, og úr tveim hol-
um af þrem, sem þegar hafa ver--
ið boraðar, mun fást álíka mik-
ið magn, en alls er ætlunin, að
þarna verði boraðar minnst fimm
holur til að byrja með. Óþarfi er
að bora djúpt þarna, því að
dýpsta holan er aðeins rúmlega
40 metrar. Þarna fæst þvf mikið
vatn til viðbótar því, sem Gvend
arbrunnar gefa, en það er 700-
750 I.’trar á sekúndu, þegar dæl-
um er beitt, og að nokkru háð
notkuninni í borginni.
— Er samband milli þessara
tveggja vatnsbóla, BuIIaugna og
Gvendarbrunna?
— Undanfarin tvö ár hefir Jón
Jónson, jarðfræðingur, gert all-
víðtæka athugun á jarðmyndun
þess svæðis, sem vatnsveitan
mun f framtíðinni fá vatn frá.
Eitt fyrsta verkefni hans var að
gera jarðsprungukort af svæð-
inu frá Úlfarsfelli suður fyrir
Kaldársel, og má af þvf sjá, að
allar lindir á þessu svæði eru
tengdar jarðsprungum. Við bor-
anir þær, sem gerðar hafa verið,
hefir það komið f ljós, að vatns
er helzt að vænta í jarðmyndun-
um frá ísaldartímabilum þeim,
sem yfir landið gengu fyrir þús-
undum ára. Nauðsynlegt er þess
vegna fyrir vatnsveituna að afla
sem víðtækastar vitneskju um
þessar jarðmyndanir, og mun
verða unnið að þvf með borunum
og öðrum aðferðum eftir þvf sem
þörf krefur.
Af því, sem hér hefir verið
sagt, má með nokkurri vissu á-
lykta, að nokkurt samband sé
milli Gvendarbrunna og Bull-
augna. ^ Líklegt má teljast, að
vatnið úr Gvendarbrunnum verði
virkjáð djúpt f jörðu niðri innan
mjög margra ára.
Aðalæðar
fluttar til.
— Hvaða framkvæmdir eru
annars í undirbúningi hjá vatns-
veitunni um þessar mundir —
umfram þær, sem þér hafið þeg-
ar getið?
— Við munum neyðast til að
gera breytingu á aðalæðum fyrir
innan bæinn vegna malarnáms í
Blesugróf. Við verðum að taka
upp þrjár æðar, sem þar liggja
sunnan við Elliðaár — 22ja, 12
og 10 þumlunga víðar pípur —
og Ieggjum í staðinn 32ja þuml.
(800 millimetra) leiðslu norður
yfir árnar hjá Árbæjarstíflunni
og niður með þeim að norðan-
verðu, að nokkru um það land,
sem hitaveitan hefir þar til um-
ráða, en síðan munu leiðslur þess
a liggja vestur yfir árnar við
hliðina á hitaveitustokknum,
sem þar er rétt hjá Skeiðvellin-
um. Á nokkrum kafla verða not-
aðar aftur 22ja og 10 þumlunga
leiðslur, sem fyrir eru í Sogaveg
inum, en sfðan tekur 32ja þuml.
leiðsla við á ný, þegar komið er
að Miklubraut austan Grensás-
vegar, og nær hún að Kringlu-
mýrarbraut, en greinist þá til
norðurs og suður. Leiðslan, sem
liggur þar f suður, mun verða
tengd nýja geyminum á Litlu-
hlíð. Þegar þessi breyting hefir
fram farið, nýi geymirinn verður
fulgerður og framtíðardælustöð
tekin til starfa í Háaleitishverf-
•inu, ætti endanlega að vera búið
að sigrast á vatnsleysi og lágum
þrýstingi á Skólavörðuholti, sem
oft er kvartað yfir og bætt hefir
verið úr að nokkru, eins og ég
hafði getið fyrir skömmu".
Virkjun
BuIIauga.
— En hvað um leiðslu úr
Bullaugum til að nýta vatnið
þar?
— Sú Ieiðsla mun verða lögð
eins fljótt og þörf verður fyrir
hana, og eftir að ný aðalæð er
komin norðan Elliðaánna frá Ár-
bæjarstfflunni, er aðeins 2,7 km.
leið upp í Bullaugu, auk þess
sem pípurnar úr Blesugróf nægja
að miklu Ieyti f þá lögn, og má
því segja, að tilfærsla aðalæð-
anna sé einn þátturinn f virkiun
Bullaugna. En ég tel að öðru
leyti eigi tímabært að ræða þann
þátt málsins nánar, fyrr en frek-
ari ákvarðanir hafa verið teknar
um framkvæmdir.
Eins og lesendur sjá af þess-
um fróðlegu upplýsingum Þór-
odds Th. Sigurðssonar vatns-
veitustjóra, hefir mikið verið unn
ið að þessum málum upp á síð-
kastið og margt er á ýmsu stigi
undirbúnings til að tryggja, að
Reykjavík fái — framvegis sem
hingað til — nóg af góðu
drykkjarvatni, því bezta, sem
nokkur höfuðborg mun eiga völ
á.
Verzl. Efstasundi 11,
auglýsir
FyrSr karSmenii:
Skyrtur, sem ekki þarf að strauja, tereljm og
perlon bindi, vasaklútar, sokkar, vettlingar,
nærfatnaður, vinnubuxur o. m. fl.
Fyrir konur:
Golf-treyjur, peysur, alls konar, undirfatnað-
ur úr nylon og prjóna-silki, í gjafa-umbúðum
t. d. undirpils, náttkjólar, náttföt, greiðslu-
sloppar, enn fremur annar nærfatnaður í
miklu úrvali, slæður, sokkar, sem ekki kem-
ur lykkjufall á, og margar aðrar tegundir, síð-
buxur úr nylon-styrktum ullarefnum o. m. fl.
Fyrir drengi:
Peysur, vesti, skyrtur, hvítar og mislitar,
nærfatnaður í miklu úrvali, sokkar, vettling-
ar, gallabuxur, úlpur, jakkar o. m. fl.
SFyrir felpur:
Síð-buxur, köflóttar og röndóttar, peysur,
golftreyjur alls konar, nærfatnaður, slæður,
vasaklútar, sokka-buxur, sokkar og hosur í
miklu úrvali o. m. fl.
Fyrir ungbörn:
Peysur, sokka-buxur, gamosíu-buxur, kjólar
mjög fallegir og ódýrir, náttföt, verð frá kr.
57/—, alls konar nærfatnaður o. m. fl.
Gjafa-vörur:
Ódýr leikföng í mjög fjölbreyttu úrvali, skart
gripir, burstasett, skyrtu-hnappa-sett, snyrti-
vörur o. m. fl.
Jélu-vörur:
Jóla-kort, jóla-merki, jóla-bönd, loft-skraut,
jóla-límbönd, jóla-pappír o. m. fl.
Bækur:
Myndabækur, litabækur, dúkkulísur, föndur-
bækur, minningabækur, ritföng í miklu úr-
vali o. m. fl.
VefnuÖurvuru
Kjólaefni, nýjar gerðir í miklu úrvali, terelyn-
kjólaefni, terelyn-buxnaefni, léreft, flónel,
sirts-efni, poplin-skyrtu-efni, gluggatjalda-
efni, í miklu úrvali, sængurvera-damask hvítt
og mislitt, borðdúka-damask o. m. fl., einnig
alls konar smávörur fyrir saumaskap.
Plusf-ef ni:
Nú geta viðskiptavinir okkar fengið jóla-
gjafir fyrir alla fjölskylduna á einum og sama
stað, hvort sem þeir gefa fatnað, leikföng,
skartgripi eða annað.
Gjörið svo vel og lítið inn og kynnið yður
verð og vöruúrval hjá okkur. — Póstsendum.
VerzEun
r
ásgeirs ^orlákssonar
EFSTASUNDI 11, RVÍK. SÍMI 36695