Vísir - 01.10.1963, Síða 9

V í SIR . Þriðjudagur 1. október 1963.
9
Hjónabandið frá siðferðislegu
Fyrir nokkru gekkst Félagsmálastofnunin fyrir fyrirlestrum
um efnið: Fjölskyldan og hjónabandið. Mjög mikil aðsókn var
að þessum fyrirlestrum og komu þeir út nú um helgina í bókar-
formi.
Vísir mun nú á næstunni birta kafla úr nokkrum fyrir-
lestranna, þar sem hér er um merkt efni að ræða, sem
harla lítið sést um á prenti hér á landi. Þar eru ýmis efni sem
snerta hjónabandið og fjölskylduna tekin til umræðu af kunn-
um fræðimönnum og gerð grein fyrir mörgum þeim vanda-
málum sem hjónaefni og hjón eiga við að etja.
I dag birtist fyrsta greinin og fjallar hún um kristilegan
og siðferðislegan grundvöll hjónabandsins. Síðari greinar
munu fjalla m. a. um orsakir hjónaskilnaða, fjármál hjóna og
hina rómantísku ást.
Tjar sem hjónabandið gegnir
meðal annars því hlutverki
að fæða og ala upp börn, skipt-
ir miklu, að bömunum sé búin
hin bezta aðstaða á heimilinu.
Og þar sem uppeldið verður erf-
iðara, ef bömin eru mörg, kem-
ur til takmörkun bameigna. Af-
staða kaþólsku kirkjunnar til
þessa máls er sú, að hún telur
heimilt, að hjón neyti hins svo-
kallaða örugga tfma konunnar,
en bannar hins vegar öll meðul
og aðrar aðferðir, telur þær brot
gegn náttúrulögmálum. Afstaða
mótmælendakirkjunnar er önn-
ur og frjálslyndari. Hún telur
yfirleitt, að takmark hjónabands
ins sé ekki fyrst og fremst við-
hald ættstofnsins, eins og ka-
þólska kirkjan telur, þar komi
fleiri sjónarmið til greina. Hef-
ur þvf mótmælendakirkjan talið
það starf heillavænlegt, sem
unnið er í þvf skyni að efla
fjölskylduna og bæta bamaupp-
eldið með því að áætla fjöl-
skyldustærðina.
Á þýzku er notað um þetta
hugtak heitið „verantworthliche
Mutterchaft", þ. e. „að vera móð
ir á ábyrgan hátt“, og á ensku
„family-planning" eða „fjöl-
skylduáætlun". Guðfræðingar
mótmælendakirkjunnar telja hið
lfkamlega samband hjóna hafa
takmark f sjálfu sér, en að bam
eign sé ekki hið eina takmark
þess. Þess vegna telja þeir sið-
ferðilega rétt og skylt að tak-
marka stærð fjölskyldunnar, ef
þess gerist þörf. Þessi skoðun
byggist m. a. á þvi, að I mörg-
um löndum heims er offjölgun
fólks eitt helzta vandamálið,
sem veldur hungri og hvers kon
ar þjáningum. Mörg kristniboðs-
félög, t. d. í Indlandi, kenna
„að telja dagana“. Og ekki þarf
að fjölyrða um það, hversu ■
margar fjölskyldur hér lifðu
betra Iffi og f sannari tengslum
við tilgang hjónabandsins, ef
þessum málum væri meiri gaum
ur gefinn.
Störf
utan heimilis.
Miklar þjóðfélagsbreytingar
undanfarna áratugi f álfunni
hafa valdið þvi, að ný hugtök
um tilgang fjölskyldunnar eru
að myndast. Það er nauðsynlegt
siðfræðinni að taka tillit til þess
ara breytinga. Breytingar þess-
ar á fjölskyldunni og heimilinu
eru margs konar, en ég ræði
eingöngu þser, sem snerta hjóna
bandið sjálft. En þessar breyt-
ingar stafa fyrst og fremst af
breyttri stöðu konunnar í þjóð-
félaginu. Áður fyrr var það hlut
gifta kona nútímans hefur þörf
fyrir að vera í sterkari tengsl-
um við lífið utan heimilis en
stallsystur hennar á fyrri öld.
Konur leita þvi mjög eftir þátt-
töku i félagslifi og vilja starfa
utan heimilis, e. t. v. í sumum
tilfellum til þess að nýta þá
menntun, sem þær fengu fyrir
hjónaband. Þetta skapar stund-
um það vandamál, að eiginmann
inum finnst konan með þessu
móti bregðast hlutverki sínu og
skyldum við heimilið, og stang-
ast þannig á þörf konunnar til
þess að gegna fjölskrúðugra
hlutverki en heimilisstörfunum
einum og hins vegar þörf manns
ins fyrir umönnun og starf kon-
unnar á heimilinu. Hér þarf eig-
inmaðurinn að sýna mikla nær-
gætni og fórnfýsi. Eins og við
ég aðeins benda á, en get ekki
að öðru leyti rætt það hér. Ég
vil þó benda á þá augljósu stað-
reynd, sem við þekkjum vel úr
okkar bæjarlífi hér I Reykjavík,
að það skapar fjölmörg heimil-
isvandamál og uppeldisvanda-
mál hver mörg börn fæðast, áð-
ur en stofnað er til formlegs
hjúskapar.
Barn
hjónaefna.
Sá uppeldisstaður, sem hent-
ar baminu bezt, er á heimilinu
undir umsjá sinnar eigin móður
og föður, ef þau em á lífi, Það
er all algengt, að ung hjónaefni
eignast bam saman, áður en
þeim gefst tækifæri til þess að
Eftir Þóri Kr. Þórð-
arson prófessor
Þórir Kr. Þórðarson.
höfum séð er tilgangur hjóna-
bandsins ekki sá einn að ala upp
börn og hugsa um heimilið, held
ur er tilgangur þess líka fólginn
í hamingju hjónanna hvors um
sig sem einstaklinga. Þurfa þess
ir tveir einstaklingar þvi að
njóta síi) serri einstaklingar^og
fá útrás einstaklingsbundinná til
hneiginga sinna til þátttöku I
menningarlífi eða starfi utan
heimilis. Heimilið skuldbindur,
það bindur. En jafnframt skuld-
bindingu og ábyrgð þarf að rfkja
frelsi. Þá aðeins fæst hamingja
ef þessir tveir þættir fara sam-
an og ef menn em fúsir að
leggja eitthvað að mörkum,
fórna einhverju, til þess að hinn
aðilinn fái notið sin. Hið æski-
lega takmark er, að hjónin lifi
stofna heimili. Skeður þá annað
af tvennu: (1) Vegna þess að
pilturinn hefur ekki enn lokið
við undirbúning sinn undir lifið,
og vegna þess að hann og for-
eldrar hans telja, að tekjur hans
f framtíðinni verði jsvo miklu
miniii, éf honúrn tékst ekki að
ljúka námi, en élla væri,' er' ékki
stofnað til hjúskapar, heldur er
bamið alið upp hjá foreldmm
annars hvors hjónaefnanna. Sið-
ar gifta hin ungu hjónaefni sig
og taka þá bamið til sin. Þetta
mætti virðast heppileg lausn, en
er engin lausn, því að bamið
missir f raun og vem móður
sína, þar sem amma bamsins
hefur raunvemlega gengið þvf f
móður stað. Skapar þessi
snögga breyting stundum örygg-
vegna þess að sá aldur, þegar
menn hugsa til hjúskapar. hefur
færzt stómm niður. En hins veg
ar gerir þjóðfélagið ekki ráð
fyrir þeirri aldurstilfærslu. Ungt
fólk þarf af þjóðfélagslegri nauð
syn að eyða æ fleiri ámm til
undirbúnings lífsstarfinu. Brezk-
ur læknir hefur skrifað, að aldur
stúlkna, er þær fara að hafa
tfðir, hafi færzt niður. Fyrir öld
var hann um 17 ár, en í dag
13*4 ár að meðaltali. Hér hefur
því orðið breyting á lfkamsstarf-
semi kynslóðanna. En þroska-
aldurinn hefur að öðm leyti
ekki færzt niður. Vandamálið er
því þetta, að bilið er, stórt milli
þess aldurs, er unglingar hafa
tekið út kynþroska, og þess ald-
urs, er þeir hafa til þess and-
legan þroska að lifa kynlíf og
stofna til hjúskapar.
Slit hjúskapar.
Um slit hjúskapar vil ég að-
eins segja það, að kristindómur-
inn álftur hjónabandið eiga að
standa þar til ævi lýkur. Hin
nánu tengsl hjónanna, bæði Ifk-
amleg og andleg, em þess eðl-
is, að þeim verður ekki slitið,
ef allt er með felldu. Kunnugt
er, að kaþólska kirkjan leyfir
ekki hjónaskilnaði undir neinum
kringumstæðum Hjón geta að-
eins hætt að búa saman, ef það
er óumflýjanlegt, og hægt er f
vissum tilfellum að ógilda fyrra
hjónaband en þá em þau börn,
sem fæðzt hafa f þvf hjónabandi,
talin óskilgetin. Mótmælenda-
kirkjan lftur yfirleitt öðru vísi á.
Hún telur sig vera f samræmi
við anda Nýja testamentisins,
er hún leyfir hjónaskilnað, en
lítur þó ávallt á hjónaskilnað
sem slys. í mörgum tilfellum
getur samlff hjóna og heimilis-
líf verið með þeim hætti, að
af tvennu illu er hjónaskilnað-
ur eina lausnin. En engu að síð-
og kristilegu sjónarmiði
verk konunnar að vera heima,
ala börn og hugsa um heimilið.
Þetta er óðum að breytast. Við
upphaf þessarar aldar í Bret-
landi tók það miðstéttarhúsmóð-
urina að meðaltali 15 ár æv-
innar að fæða og koma börnum
sínum á legg. Og þegar bömin
voru uppkomin og hún var bú-
in að aðstoða við fyrstu barns-
fæðingu dóttur sinnar, var mið-
stéttarkonan komin á efri ár. 1
dag fáum við aðra mynd af með
alaldri í Bretlandi. Þegar konan
nálgast fertugt, er yngsta barn
hennar komið í skóla og á hún
þá að meðaltali eftir að lifa í
önnur 36 ár. Hún er þvf um það
bil hálfnuð á æviskeiði sínu og
hún er reiðubúin að taka við
nýju hlutverki. Atvinnuvegirnir,
t. d. iðnaðurinn og aðrar starfs-
greinar, bjóða henni tækifæri til
þess að skipa nýja stöðu f lff-
inu, leggja út á nýja lífsbraut.
Að einhverju leyti eru þessar
staðreyndir ástæðan fyrir því,
hve margar giftar konur vinna
úti. Og þetta er eðlileg þróun.
Einnig kemur það til, að hin
saman f fullum trúnaði og finni
einstaklingsfrelsi sínu fullnægt
innan heilagra vébanda hjóna-
bandsins, en í fullum tengslum
við þjóðfélagið utan heimilis-
ins...
Hjónaband telst formlega
stofnað, þegar hjónavfgsla eða
borgaraleg athöfn hefur farið
fram.
En eins og kunnugt er, gerist
það æ algengara, að menn telji
hið formlega upphaf hjúskapar
skipta litlu máli. 1 öllum löndum
hins menntaða heims er það
mönnum áhyggjuefni, að ungt
fólk umgengst kynmálin frjáls-
legar en hollt þykir. Ræða ekki
aðeins prestar um þetta, heldur
líka læknar, sálfræðingar og
þjóðfélagsfræðingar. í mörg-
um löndum telja menn, að
alger upplausn ríki f þessum
efnum meðal ungs fólks og að
siðferðismat ungu kynslóðarinn-
ar hafi riðlazt, vegna þess að
eldri kynslóðin hafi brugðizt
þeirri skyldu sinni að veita
henni örugga og raunhæfa leið-
sögn. Þetta stóra vandamál vil
isleysi hjá baminu og getur vald
ið því sálrænni truflun, sem það
býr ef til vill að öll uppvaxtar-
ár sfn. (2) Hinn möguleikinn er
sá, að hin ungu hjónaefni gifti
sig; en þar sem faðirinn hefur
ekki enn lokið undirbúningi sfn
um undir lffið, er hann stofnar
heimili, dregur mjög úr mögu-
leikum hans til þess að komast
áfram efnalega f þjóðfélaginu.
Samt er það svo, þegar á allt
er litið, að þessi sfðari leið er
heppilegri. En ég vil þó benda
á, að hér er um reglur að ræða,
sem við getum lesið úr fjárhags-
legri og uppeldislegri aðstöðu f
þjóðfélaginu, Kristilega skoðað
eru tvær ungar manneskjur
hjón fyrir Guðs augum á þvf
augnabliki, þegar þau heita
hvort öðru ævarandi ást og
tryggðum. Það er þjóðfélagið,
sem setur hjónabandinu hin
formlegu mörk, og það er efna-
hagur og uppeldi, sem kveður
á um, hvenær ungt fólk á að
hugsa til hjúskapar.
Þessi vandamál eru svo áleit-
in f dag sem raun ber vitni um,
ur Ieitast mótmælendakirkjum-
ar yfirleitt við að forða hjóna-
skilnuðum og að hjálpa þeim,
sem fyrir þeim verða.
Hinn rómantfski skilningur á
hjónabandinu leggur allt upp úr
ástasambandi hjónanna, og telja
menn þá jafnvel, að ef kærleik-
ur hjónanna hvors til annars er
slokknaður, hafi grundvöllur
hjónabandsins hrunið, og sé þá
hjónaskilnaður réttmætur. Þessi
skilningur á hjónabandinu er of
þröngur, þvf að þau bönd, sem
tengja hjón saman, eru fleiri en
tilfinningarnar einar. Þótt til-
finningarnar kunni að dofna f
rómantfskum skilningi, er annað
sem tengir hjónin saman: Þau
tvö heyra hvort öðru til til ævi-
loka. Og þau eiga að keppa eftir
þvf af fremsta megni að finna
aftur hamingjuna sem þau áttu
í upphafi og eygja aftur tak-
markið, sem þeim var setL
Að skilningi kristindómsins er
hjónabandið hluti þeirrar félags-
legu sklpanar og þeirra félags-
Framhald ð bls. 13.