Vísir - 04.03.1964, Síða 4

4
i
V1SIR . Miðvlkudag 4. marz 1964.
★
XTver hefur ekki heyrt getið
Duke Ellingtons og hinnar
óviðjafnanlegu hljómsveitar
hans? hlfn kynslóð, og foreldra
minna, eru aldar upp við sí-
felldar skyndibreytingar og til-
hlaup I svonefndri skemmtitón-
list, þar sem „stjarna" kvölds-
ins er fölnað og óendanlega
g'amaldags fyrirbæri að morgni,
þegar nýr dægursnillingur tek-
ur við leiðsögunni. En Elling-
ton hefur haldið velli í heimi
jazz og skemmtitónlistar slðan
um og fyrir 1925.
Gengi hans hefur að vlsu ver-
ið misjafnt, og stundum hefur
virzt sem fansældir hans væru
allt að þvl úr sögunni. En áður
en varði, og oft þegar tæpast
stóð, kom fram nýr og endur-
bættur Ellington, með nýjan
hittinn tón, sem enginn gat
skellt við skollaeyrum. Ellington
er sem sagt einn af örfáum
„klassískum jazzmönnum", lista
mðnnum sem hafa þróað og
þekkur leiðtogi hennar, dagaði
uppi á annars flokks skemmti-
stöðum mið-vesturrfkja Ame-
rfku. Ellington hefur sjálfur
sagt, að ef ekki hefðu komið til
tveir sérstæðir hljóðfærasnilling
ar, þeir Bubber Miley (trompet)
og Joe „Tricky Sam“ Nanton
(básúna), sem hann kynntist um
þetta leyti, sé ekki víst hverja
stefnu tónlist hans hefði tekið.
Þessir tveir voru óþreytandi
uppfinningamenn nýrra tón-
blæbrigða, og frumleiki og
„rythmiskt" öryggi f solo-bygg-
ingu Mileys er með slfkum ein-
dæmum, að fátt er við að jafna
nema til komi meistari Arm-
strong, en hann lék einnig inn
á sínar fyrstu plötur á þessum
árum. í>að er reyndar alls ekki
ofsögum sagt, að Miley beri
uppi frægar plötur Ellingtons
frá 1925, og sé hljómsveitin
borin saman við beztu hljóm-
sveitir þess tíma, King Oliver
og Jelly Roll Morton og jafnvel
fleiri, fellur hún skilyrðislaust
I skuggann.
En þar bærir þó á sér lífvæn-
leg jazztilfinning á stöku stað,
enda og þrátt fyrir allt ekki um
lakari spilara en t.d. Prince
Robinson og Sonny Greer að
ræða, og f að minnsta kosti einu
lagi (Choo Choo) kemur Elling-
Duke EHington.
og hljóðfalls, en er annars
gefið nær ótakmarkað frelsi. Til
þess að slík aðferð nægði til að
skapa heillegt form, þurfti Ell-
ington vitaskuld að þekkja sól-
ista sína likt og pianisti sina tíu
fingur. Skrifuð millispil og
smáinnskot gegna þá þvf hlut-
verki að tengja verk þeirra
saman, og eru oft sérdeilis
hittin og árangursrík. Eitt bezta
dæmið um velheppnaða tón-
smíð af þessu tagi er lagið Main
Stem, þar sem sólóum Rex
Stewart, Johnny Hodges, Ray
Nance, Bigards, Nantons, Ben
Websters og Lawrence Brown
er raðað saman eins og perlum
á band, þannig að hvergi ber á
minnsta ofhlæði eða jafnvægis-
Ieysi.
jpiötur Ellingtons frá þessum
árum hafa lengi verið ófá-
anlegar. Hvort eitthvað af þeim
er til I eigu Islenzkra manna,
er heldur ólíklegt, þær voru
eins og menn muna gerðar úr
brotgjörnu efni, og jazz og
dægurmúsík er oft leikin f
sama umhverfi: drykkjupartý-
um. RCA victor plötufirmað
hefur reyndar hafið endurút-
gáfu á hæggengum plötum, en
hún vill ganga nokkuð seint,
sem er næsta undarlegt þar
sem eftirspurnin er tiltölulega
Sá gamli góði ,.I)uke44
umskapað ákveðnar grundvall-
arhugmyndir, án þess að skeyta
hið minnsta um kröfur skemmt-
anamarkaðsins. Hvort verk
hans falla inn í ramma tízkunn-
IE.S, ^r eða ekki, er helberum tilvilj-
unum háð.
Verksvið Ellingtons hefur
alla tfð verið „big band jazz“,
tónlist fyrir stóra jazzhljóm-
sveit. Slíkar hljómsveitir má nú
telja á fingrum annarrar hand-
ar, en þær voru mjög í tízku og
, góðu gengi á árunum fyrir síð-
ustu heimsstyrjöld. Fjárhags-
vandræði urðu þeim flestum að
aldurtila, og leystust þær upp f
smærri einingar, sem ekki
þurftu jafnmikið til sín, og gátu
tekið að sér verkefni á breið-
ari, og þó sérstaklega ódýrari
grundvelli. Til að fara ekki
sömu leið, hefur hljómsveit
Ellingtons alla tfð þurftaðgegna
tvöföldu hlutverki. Hún er í
aðra röndina listræn konsert-
hljómsveit, sem leikur frumleg
og þaulunnin hugverk, í hina
dans, og leikhúshljómsveit sem
lætur mönnum í té góðlátlega
kvöldskemmtun án þess að gera
kröfur til þess, að hennar sé
minnzt stundinni lengur. Að
þessu leyti má reyndar segja, að
Ellington hafi komið tilmótsvið
sveiflur skemmtanalffsins. En
danshljómsveit hans hefur hins
vegar aldrei fallið ofan f farveg
gerviáhrifa og sölumennsku,
aldrei tapað stefnu og virðuleika
og oft má sjá í henni eins kon-
ar tilraunastöð fyrir stórfelldari
átök konserthljómsveitarinnar.
k fyrstu plötum Eilingtons
frá 1924, er tónlist sem f
öllum grundvallaratriðum telst
til danshljómsveitastíls þess
tfma, aðeins fágaðri og betur
leikin en þá almennt gerðist.
Af þeim er vart hægt að draga
þá ályktun að þar fari einn af
melriháttar jazzmönnum ver-
i aldarinnar, og hefði fáum ef-
l laust komið á óvart þó þessi
þokkalega hljómsveit og geð-
ton fram sem snjallt tónskáld,
og lofar góðu með býsna sér-
kennilegum hljómagangi.
Árið 1927 er úrslitaár á tón-
listarferli Ellingtons. I New
• York hafði verið stpfnaður nýr,.
næturklúbbur — Cotton Club
— og stóð til að fá hljómsveit
King Oliver til að Ieika þar á
sýningum. En Oliver hafði öðru
að sinna, og sneru húsráðendur
sér þá til Ellington, sem þáði
boð þeirra fegins hendi. 1*J
klúbbnum átti hann að sjá umj
undirleik og „effekta" íj
skemmtiatriðum, og gafst þar^
með tækifæri til að reyna '
verulega á hæfni sína við út-J
setningu og sjálfstæðan tón-J
skáldskap. Sú tónlist sem hann
skrifaði fyrir sýningar í
„Cotton“-klúbbnum varð undir-
staða stíls hans sem tónskálds
„stórra" hljómsveita. Þangað
má rekja hið ramma leikhúss-
andrúmsloft sem löngum hefur
loðað við Ellington og er sízt
fjarverandi í hans beztu verk-
um, sbr. Ko Ko og Conserto
for Coottie, sem eru frá árunum
í kringum 1940.
Sýningar í „Cotton“-klúbbn-
um voru kostulegur barnaskap-
ur, fullar af mannránum og
ævintýralegri frumskógarvit-
leysu. Heiti verka Ellingtons
frá þessum árum bera þess
skiljanlega merki, sbr. Jungle
nights in Harlem o.s.frv. Kröfur
um gróf og yfirþyrmandi áhrif,
sem þarna voru sjálfsagðir
hlutir, hefðu sem hægast getað
gert út af við sköpunarþrá
hvers meðal listamanns, þvl
slíkt virðist oftast dæmt til
dauðalegra endurtekninga og
tilþrifa af ódýrustu tegund. Það
gegnir því ei lítilli furðu, og
sannar að sínu leyti yfirburði
Ellingtons, að einmitt ofan á
þetta byggir hann frjóan og
sérkennilegan stíl, sem er ávallt
samkvæmur sjálfum sér.
A þessum árum lærði Elling-
ton ótalmargt af eldri út-
setjurum og hljómsveitarstjór-
um. Hann fær aukið vald yfir
hljómsetningu, og bygging lag-
línu og hljómsveitarútsetningar
verður öll eðlilegri og öruggari
f höndum jaap*n£f,íjH&, athug-
,uni vinnubrögð-.hap? á. þessum
tíma, og reyndar að sumu leyti
æ síðan, sjáum við býsna sér-
kennilegt tónskáld að verki. 1
hljómsveit hans í „Cotton“-
klúbbnum voru nokkrir merki-
legustu sólistar síns tíma, og
það eru einmitt þeir sem eru
þungamiðjan f hverju tónverka
hans. í staðinn fyrir að fá þeim
í hendur meira og minna fyrir-
fram ákveðið efni, byggir hann
oft langa tónbálka á væntanleg-
um hugdettum þeirra, sem
verða auðvitað að falla innan
ramma ákveðins hljómagangs
mikil. Þar ráða eflaust ýmis
hagsmunasjónarmið, því jazz
er eins og flest annað í heimi
hér, orðinn spekúlasjón peninga
manna, sem seint myndu taka
áskoru Miles Davis um að
„einn góðan veðurdag ættum
við öll að koma saman, falla á
hné, og þakka góða gamla
„Duke“.“
Leifur Þórarinsson.
Bætt úr saltskorti
anna í vikulokin
Þess má vænta, að bót verði ráð-
in á saltskortinum í verstöðvunum
fyrir næstu helgi. Tvö saltskip eru
nú á leið til landsins og hið fyrra
væntanlegt á morgun og mun þá
verða bót ráðin á saltskortinum,
sem nú er við að stríða, og án
nokkurs vafa hefir sums staðar
orðið til mikils baga, einkum f
sumum verstöðvum á Suðumesj-
um.
Vísir átti tal við Harald Böðvars-
son útgerðarmann á Akranesi
og sagði hann H. Böðvarsson
& Co. hafa átt nokkrar saltbirgðir
og getað miðlað nokkuð, en salt
skortur því ekki orðið til mikils
baga yfirleitt á Akranesi, og líka
væri hægt að hengja upp meira í
bili.
í viðtali við verkstjóra eins hrað
frystihússins í Grindavík frétti
blaðið, að saltskortur í Grindavík
hefði orðið tilfinnanlegur „nú í
hrotunni" en þar sem saltskip
væru nú að koma, mundi úr ræt-
ast — þorskinn kvað hann of væn-
an til þess að hengja upp, — hann
hentaði ekki til þess.
Verkstjórinn kvað það mjög
slæmt, er ekki næði saman, salt-
laust mætti ekki verða á þessum
tíma, en sjálfsagt hefðu óviðráðan
legar ástæður orðið þess valdandi,
að nú náði ekki saman.
Samkv. viðtali við Geir Borg
mun fyrra saltskipið koma til
Keflavfkur f kvöld, en hitt til
Reykjavíkur á morgun með um
2000 tonn, og svo koma saltskipin
hvert af öðru. Blaðið spurði Geir
Borg nánar um orsakir þess, að
dráttur hefði orðið á saltflutning-
unum og svaraði hann því á þessa
leið: Desembermánuður er sá mán-
uður, sem við notum til þess að
birgja okkur upp undir vertfðina,
en vegna verkfallanna í desember
var ekki hægt að gera þetta eins
og venjulega, og urðum við að
hætta við að láta tvö saltskip koma
sem búið var að semja um, vegna
þess að þau hefðu komið á verk-
fallstíma.
Svo bættust við erfiðleikar við
Miðjarðarhaf, aðallega af völdum
veðurs, sem seinkað hafa svo til öll
um skipum.
verstöðv-
Menn gera sér grein fyrir hvaða
erfiðleika hefir verið við að strfða
og skilja þetta.
<$>-----------------
Bannað að
reykja í óætl-
unarbílum
Algert bann við reykingum
ríkir nú í áætlunarbflum þeim
frá bifreiðastöð Steindórs og sér
leyfisstöðinni í Keflavík, sem
eru f ferðum milli Reykjavikur
Keflavíkur og Sandgerðis. Hér
er ekki beint um nýmæli að
ræða, því a ðreykingabann var
fyrst sett i bflum þessum fynr
einum 5 árum, en þvf var
lítt framfylgt, og jafnvel aflétt
á timabili. Nú er hins vegar
meiningin að ganga fast eftir
að bannið verði ekki brotið, og
munu ökumenn áminna þá far-
þega er það gera. Ekki hefur
enn verið sett tilsvarandi bann
á bíla þá sem eru i ferðum á
austurleið, enda um mun lengri
ferðir að ræða. Þó mun ætlunin
að gera það einnig.