Vísir - 21.04.1964, Síða 7

VlSIR . Þriðjudagur 21. apríl 1964.
7
IXKV
Þannig leit gosið í Surtsey út um nóttina meðan þeir þremenningarnir dvöldust í eynni. Sést hér greiniiega eldlitaður strókurinn upp
úr gígnum og glóandi hraunflóðið niður frá honum. Myndina tók Brag; Guðmundsson Ijósmyndari úr bátnum Haraldi.
Pétur Sveinbjarnarson skrifar um
NÚTT í SURTSEY
Það er lengi búið að vera
áhugamál mitt að komast út í
Surtsey, ekki aðeins til að stíga
fæti á eyna eða taka steinmola
úr henni til minja eins og
skemmtiferðafólkið, heldur til
að dveljast í henni a. m. k. eina
nótt, ef til vill tvær, eins og
í útilegu.
FYLGZT MEÐ
LEIÐÖNGRUM
Nú þegar fór að líða á seinn,
hluta vetrarins og veður voru
góð, óx þessi löngun með mér
dag frá degi, en sjálf eyjan og
eldgígurinn vildu ekki leyfa
slíka landgöngu. Ég fylgdist
með því, þegar fyrstu ieiðangr-
arnir fóru út í eyna, en fengu
heldur kaldar, eða réttara sagt
heitar kveðjur hjá eldvættinum
Surti. Lengi var Surtsey heldur
óárennileg, meðan grjót og ösku
regnið stóð úr henni, suma af
þeim glóandi hnullungum væri
ekki skemmtilegt að fá í haus-
inn og það þó maður væri með
stálhjálm á höfði. Svo að alltaf
frestaðist förin.
Það var ekki fyrr en kom
fram í apríl, sem gosið tók að
breytast, í stað grjótrennslis
hófst venjulegt hraungos og nú
fóru vísindamenn í leiðangur út
í Surt og jafnvel lítil einkaflug-
vél lenti þar. Nú var stundin
runnin upp, ég varð nú ákveð-
inn í því að halda út í eyna við
fyrsta tækifæri. Að sjálfsögðu
gerði ég mér ljóst, að þetta
yrði, hvernig sem að yrði farið,
nokkur hættuför, en við það
miðaði ég allan undirbúninginn,
að gæta sem mests öryggis. Ég
fékk x flS með mér Braga Guð-
mundsson ljósmyndara Visis og
sem þriðja mann Jóhannes
Briem, sem er alvanur fjallamað
ur og starfsmaður við slysavarn
ir. Við bjuggum okkur hið bezta
út og skyldi allur útbúnaður
miðast við sem mest öryggi. Við
höfðum með okkur tvö tjöld,
nógan mat og drykk, svefn-
poka, hjálma, björgunarvesti,
sjúkraböggla, hnífa og önnur
tæki, föt höfðum við til
skipta og klæddum okkur að
öðru leyti mjög vel í ullarnær-
föt og hlífðargalla. öllum far-
angrinum komum við fyrir I
plastpokum til að hlífa honum
við bleytu. Loks fengum við
lánaða allsterka radíótalstöð,
sem við gátum borið á bakinu
og haft þannig samband við loft
skeytastöðvarnar.
í FJÖRUNNI
En svo stend ég allt í einu
frammi fyrir þeirri staðreynd,
að allur þessi vandaði undir-
búningur er unninn fyrir gýg.
Ég stend í fjörunni í Surtsey.
Tveir ungir Vestmannaeyingar,
sem áttu að flytja okkur í land
í Surtsey, höfðu byrjað á því
að fara í könnunarferð til að
athuga lendinguna. Þeir höfðu
sett plastbátinn útbyrðis á vél-
bátnum Haraldi og rétt áður en
þeir sigla af stað til að kanna
lendinguna, segja þeir: Komdu
með Pétur til að athuga þetta,
og ég stekk niður í bátinn.
Bragi Ijósmyndari og Jóhannes
Briem verða eftir um borð í
Haraldi, sömuleiðis allur farang
ur okkar.
Þeir Vestmannaeyingarnir
sigla bátnum upp í fjöru rétt
við hraunstrauminn og lending-
in gengur ágætlega. En lítil
alda kemur á hann og fyllir
hann af sjó. Við tæmum hann
og flytjum hann nokkra metra
til í fjörunni og snúum stefn-
inu út. Hér virðist fundin sæmi-
leg lending og ætlunin er að
fara aftur út í vélbátinn Harald
og sækja farangurinn. Við ýtum
frá landi, en margt fer öðru
vísi en ætlað er, allt í einu rís
bára undir bátinn og það skiptir
engum togum, bátnum hvolfir
og við köstumst til með hon-
um, en við erum allir með björg
unarvesti, súpum allir sjó, en
svömlum í land. Verst er, að til
þess að geta synt í land, hef
ég losað mig við stígvélin.
MÓTTÖKUR SURTS
Svo stöndum við í fjörunni
líkt og þrír Róbinsonar, ég er
skólaus, annar Vestmannaeying-
ur með annan skóinn og við
erum allir holdvotir frá hvirfli
til ilja Og allar birgðirnar úti
í vélbátnum Haraldi.
Surtur lætur ekki standa á
móttökunum. Við höfum rétt
stigið á þurrt land, þegar goS
hefst í gígnum. Feikimiklir
dökkir reykbólstrar þyrlast upp
úr gígnum, þeir eru dökkbrúnir
af vikri og sprengingar í þeim,
og við og við skýtur upp rauð-
um logum í þeim. Við stöndum
undir hrauninu, en gerum okkur
ekki grein fyrir því að nein
hætta sé á ferðum, fyrr en þeir
úti í bátnum gefa okkur til
kynna með bendingum, að við
verðum að koma okkur undan.
Seinna segja þeir okkur að þeir
hafi séð rauðglóandi hraunflóð,
sem rann í lækjum niður frá
gígnum og í áttina til okkar.
Ómögulegt var að segja, hvernig
þessi glóðarlækur myndi
streyma, hann gat eins tekið
stefnuna á okkur.
Nýrunnið hraunið, þar sem
það liggur niður að sjónum, er
hrikalegt. Fremstu tungurnar
hafa farið út í sjóinn og brotn-
að frá og það rýkur úr grjót-
kögglunum þar sem vatnið
snertir þá, því að þeir eru enn
heitir. — Við gengum nú
spölkorn eftir fjörunni fyr-
ir hraunið og komum á sand-
flákana austan á eynni. Þar
mæddi það helzt á okkur, að
nokkurt sandrok var, og sótti
þessi’fíngerði sandur eða aska
í öll vit. Vorum við áður en við
var litið orðnir eins og hálfgerð
ir svertingjar í framan. Sand-
urinn þama er til skiptis fín-
gerður og mjúkur eða grófari og
steinóttur og fann ég vel til
þess, þar sem ég var skólaus og
bráðlega voru sokkarnir svo
slitnir, að ég mátti heita ber-
fættur.
í SANDGRÓF
VIÐ LÓNIÐ
Við fullvissuðum okkur um
það, að flugvélarlendingin aust
an á Surtsey hefði ekki verið
eins mikil glæfraför eins og sum
ir hafa haldið, því að þarna í
fjörunni er ágætur lendingar-
staður fyrir flugvélar.
Nú komum við að lóninu norð
austan til á eynni, þar eru marg
ar grófir, sem sáust á mynd í
Vísi úm daginn og lögðumst við
nú niður í eina þeirra. En nú
þegar fór að bera á því, sem
varð okkar mesta vandamál með
an við dvöldumst í eynni, að
Vestmannaeyingarnir tveir, sem
fylgdu mér, voru ekki klæddir
til neinnar útilegu. Þeir munu
t. d. hafa verið í stuttum nær-
buxum, og fór þeim að verða
mjög kalt, hríðskulfu. Mér leið
betur af þvl að ég var miklu
betur búinn, en þó var ég renn
blautur eins og þeir.
Við hvíldum okkur nú um
sinn í sandgrófinni, og það var
mjúkt og .gott að liggja þar.
En ég fór þó við og við á stjá
til að grennslast fyrir um ferð
ir Haraldar. Enda leið ekki nema
um hálftími, þá var hann kom
inn þarna austur fyrir eyjuna og
lónaði þarna fyrir utan.
GUMMIBÁTI
SKOTIÐ ÚT.
Allt í einu sjáum yið að þeir
skjóta út gúmmíbáti og er lengi
vel lína í honum, en svo skera
þeir á línuna og bátinn
á land I eynni.
Nú hélt ég að hagur okkar
myndi vænkast verulega og
hljóp að gúmmíbátnum. Ég get
ekki neitað því, að ég vonaðist
til að finna þar þurr föt í plast
pokum og kærkomnar matar-
birgðir. ef til vill tjald og sendi
tækið. Þannig gæti dvölin í
eynni orðið skapleg þrátt fyrir
allt. En þá varð ég líka fyrir
mestu vonbrigðunum. í gúmmí-
bátnum var ekkert nema tómur
olíubrúsi með línu í, ásamt skrif
aðri orðsendingu til okkar um
að við skyldum flytja bátinn
með okkur hlémegin við eyjuna,
og fara út f honum frá eynni
á þeim stað þar sem olíubrús-
ann ræki frá landi.
Við fengum nú nóg að starfa
og fluttum gúmmíbátinn og olíu
brúsann alla leið aftur að hraun
inu. En það gekk illa að finna
Framh. á bls. 13
Jjjóðviljinn hefur brugðizt ó-
kvæða við skrifum Vísis
um hina miklu þjóðnýtingu á
íslandi. Hér í þessum dálki
var fyrir helgina bent á að
líklega væri ísland það land
Vestur-Evrópu sem einna
lengst væri komið í þjóðnýting
arátt, og væri ein skýringin sú
að einstaklingana hefði skort
fjármagn til þess að byggja
upp fyrirtæki landsins, og rík-
ið þvf orðið að koma til. Þess
ari öfugþróun þarf að breyta,
og það sem allra fyrst.
© Hagur
einstaklingsins.
Nú hyggjumst við byggja
upp mörg ný fyrirtæki á næstu
árum, m.a. stóriðjufyrirtæki
ýmis. Þar þarf að skapa svig-
rúm fyrir einstaklinga og fram
takssemi þeirra. Alrangt væri
ef ríkið sæti þar eitt að fram-
kvæmdum. Hin nýju fyrirtæki
þarf að byggja þannig upp að
samtökum einstaklinga gefist
kostur á að fjárfesta í þeim og
efla þau til hagsældar. Áður
hefir verið bent á leið sem er
gjörkunnug í nágrannalöndun-
um, Bandaríkjunum Bretlandi
og Vestur-Þýzkalandi. Það er
leið almenningshlutafélaganna.
Á þennan hátt verður hinn al-
menni borgari eigandi, þótt í
litlum mælisé í atvinnufyrirtækj
unum, og hefir hag af því að
efnahagur þjóðarinnar blómg-
ist og jafnvægi og heilbrigði
ríki þar, en ekki kreppa og
vandræði.
$ Á undan ríkinu.
Við uppbyggingu minni stóriðju
fyrirtækja er sjálfsagt að láta
einstaklinga og samtök þeirra
ganga á undan rfkinu, strax og
nokkur reynsla er fengin á
þessu nýja sViði. Kísilgúrverk-
smiðjan verður að 51% í eigu
ríkisins, eins og Vísir skýrði
frá fyrir helgina. Önnur fyrir-
tæki af svipaðrj stærð ættu
að vera í eigu einstaklinga a.
m. k. að 51%. Það má ekki
gleymast að þjóðinni farnast
aldrei betur en einstaklingum
hennar. Það er öfugþróun að
draga atvinnu og fjármálavald-
ið sem mest í hendur ríkisins.
Blómleg fjáreign einstakling-
anna er undirstaða framfar-
anna, nýrra hugmynda, nýrra
framkvæmda. Það er stefna
einstaklingsfrelsisins, stefna
Sjálfstæðisflokksins.
O Reynsla annarra.
Þjóðviljanum má gjarnan
segja það að reynsla annarra
þjóða sýnir ótvírætt, að því
minni sem þjóðnýtingin er þvf
betur vegnar fólkinu í landinu.
Bandaríkin eru þar bezta
dæmið. Velmegun Breta stór-
jókst, þegar þjóðnýtingar-
áform Verkamannaflokksins
voru að engu gerð. Og hægt
hafa Norðurlöndin farið sér á
þeirri braut. Þannig er dómur
reynslunnar. Af honum eigum
við að draga réttar ályktanir.
■ i !
l 1 i